Neidio i'r cynnwys

Pysgodyn

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia
Pysgod
Amrediad amseryddol: Ordofigaidd–Diweddar
Amryw fathau o bysgod
Dosbarthiad gwyddonol
Teyrnas: Animalia
Ffylwm: Chordata
Ddim wedi'i restru: Craniata (rhan)
Prif grwpiau

Anifeiliaid asgwrn-cefn y dŵr sydd â thagellau, esgyll, croen cennog a chalon ddwy siambr yw pysgod. Mae tua 32,000 o rywogaethau ac fe'u dosberthir mewn sawl grŵp, megis pysgod esgyrnog (Osteichthyes) fel pennog neu eog, pysgod di-ên (Agnatha), er enghraifft lampreiod, a physgod cartilagaidd (Chondrichthyes) fel morgwn a morgathod. Y ffurf dorfol arnynt yw 'haig o bysgod'.

Gall pysgod fyw mewn dŵr croyw (ffres) fel llyn, neu afon, neu mewn dŵr hallt (dŵr môr). Dydy pysgod cregyn ddim yn wir bysgod: mae'r grwp yma'n cynnwys molysgiaid a chramenogion sydd yn cael eu bwyta.

Mae tua 99% o rywogaethau byw y pysgod yn bysgod rheidden-asgellog (ray-fins) (o'r dosbarth Actinopterygii), a dros 95% ohonynt yn perthyn i is-grŵp y teleostiaid.

Yr organebau cynharaf y gellir eu dosbarthu fel pysgod oedd y cordogiaid meddal a ymddangosodd gyntaf yn ystod y cyfnod Cambriaidd (tua 542 - 488.3 miliwn o flynyddoedd yn ôl). Er nad oedd ganddynt asgwrn cefn, go iawn, roedd ganddynt notocordau a oedd yn caniatáu iddynt fod yn fwy ystwyth na'u cymheiriaid di-asgwrn cefn. Byddai pysgod yn parhau i esblygu trwy'r oes Paleosöig, gan arallgyfeirio i amrywiaeth eang o ffurfiau. Datblygodd llawer o bysgod y Paleosöig arfwisg allanol a oedd yn eu hamddiffyn rhag ysglyfaethwyr. Ymddangosodd y pysgodyn gyda genau, am y tro cyntaf, yn y cyfnod Silwraidd (408.5 - 443.5 miliwn o flynyddoedd yn ôl) ac ar ôl hynny daeth llawer (fel siarcod ) yn ysglyfaethwyr morol grymus, yn hytrach nac yn ddim ond ysglyfaeth i'r arthropodau.

Mae'r pysgodyn nodweddiadol yn ectothermig, mae ganddo gorff llyfn ar gyfer nofio cyflym; mae'n echdynnu ocsigen o ddŵr gan ddefnyddio tagellau neu'n defnyddio organ anadlu affeithiwr i anadlu ocsigen atmosfferig, mae ganddo ddwy set o esgyll, fel arfer un neu ddau (anaml tair) esgyll dorsal, ac mae ganddo hefyd asgell wrth y pen ôl, ac asgell gynffon; mae ganddo hefyd enau (jaws), croen sydd fel arfer wedi'i orchuddio â chen, ac mae'n dodwy wyau.

Mae'r rhan fwyaf o bysgod yn ectothermig ("gwaed oer"), gan ganiatáu i dymheredd eu cyrff amrywio wrth i'r tymheredd amgylchynol newid, er y gall rhai o'r nofwyr mawr fel y morgi mawr gwyn a'r tiwna ddal tymheredd craidd uwch.[1][2] Gall pysgod gyfathrebu'n acwstig â'i gilydd, gan amlaf yng nghyd-destun bwydo, ymosod neu baru.[3]

Mae digonedd o bysgod yn y rhan fwyaf o foroedd, llynnoedd ac afonydd ac ym mhob amgylchedd dyfrol, o nentydd mynydd uchel (e.e. y torgoch a'r gwyniad pendew) i ddyfnderoedd affwysol y cefnforoedd dyfnaf (e.e. llysywod a malwod), er nad oes unrhyw rywogaeth wedi’i dogfennu eto yn y 25% dyfnaf o'r cefnfor.[4] Gyda 34,300 o rywogaethau a ddisgrifiwyd, mae pysgod yn arddangos mwy o amrywiaeth rhywogaethau nag unrhyw grŵp arall o fertebratau.[5]

Mae pysgod yn adnodd pwysig i fodau dynol ledled y byd, yn enwedig fel bwyd. Ceir pysgotwyr masnachol a chynhaliol yn hela pysgod mewn pysgodfeydd gwyllt neu'n eu ffermio mewn pyllau neu mewn cewyll yn y cefnforoedd. Maent hefyd yn cael eu dal gan bysgotwyr hamdden, yn cael eu cadw fel anifeiliaid anwes, eu codi gan geidwaid pysgod, a'u harddangos mewn acwaria cyhoeddus.

Bu pysgod yn rhan mawr o ddiwylliant y Celtiaid a diwylliannau eraill ar hyd yr oesoedd, gan wasanaethu fel duwiau, symbolau crefyddol, ac fel testunau celf, llyfrau a ffilmiau. Er enghraifft, yn chwedl Culhwch ac Olwen, ceir un annoeth neu gamp, lle mae'r arwr (gyda marchogion Arthur) yn ceisio dod o hyd i Fabon fab Modron. I gyflawni'r gamp honno rhaid canfod yr anifail hynaf yn y byd. Dechreuir gyda Charw Rhedynfre.. ac ymlaen nes cyrraedd Tylluan Cwm Cowlyd, sy'n nodi bod un sy'n llawer hyn na hi: sef Eog Llyn Lliw. Aiff Culhwch ar gefn yr eog, a dont o hyd i Fabon a chyflawnir yr annoeth. Mewn chwedloniaeth Gwyddelig, ceir An Bradán Feasa sef 'Eog Pob Gwybodaeth'.

Daeth tetrapodau (amffibiaid, ymlusgiaid, adar a mamaliaid) i'r amlwg o fewn pysgod llabedog, ac felly o ran cytras, maent yn bysgod hefyd. Fodd bynnag, yn draddodiadol mae pysgod (pisces neu ichthyes) yn cael eu rendro'n baraffyletig trwy eithrio'r tetrapodau, ac felly nid ydynt yn cael eu hystyried yn grŵp tacsonomig ffurfiol mewn bioleg systematig, oni bai ei fod yn cael ei ddefnyddio yn yr ystyr cytrasaidd, gan gynnwys tetrapodau,[6][7] er fel arfer caiff y gair fertebrat ei ffafrio a'i ddefnyddio at y diben hwn (pysgod a thetrapodau) yn lle hynny. Ar ben hyn, mae morfilod, er eu bod yn famaliaid, yn aml wedi cael eu hystyried yn bysgod gan wahanol ddiwylliannau ar wahanol gyfnodau.

Geirdarddiad

[golygu | golygu cod]
Olion pwll pysgod caoloesol Castell Rhuthun o'r awyr.

Lluosog yw'r gair Cymraeg pysgod o'r ffurf unigol anarferedig pysg a fenthycwyd o'r Lladin piscis, yn union fel y gwnaed gan yr ieithoedd Brythoneg eraill (Cernyweg pysk, Llydaweg pesk). Er hynny, cadwyd y gair Celtaidd etifeddol gan yr ieithoedd Goedeleg, e.e. Gwyddeleg iasc, Gaeleg yr Alban iasg.

Fe'i defnyddiwyd yn gyntaf yn y Gymraeg yn y 12-13g yng ngwaith Elidir Sais: ‘Y pum torth a'r pysg pasgaduriaeth gwyr...’ (Gw. Geiriadur y Brifysgol)

Mae'r Gymraeg yn llawer mwy cywir na'r Saesneg o ran y defnydd o'r gair fish, gan fod sawl defnydd anghywir yn y Saesneg, megis:

sy'n dyst i'r Sais alw pob creadur dyfrol, bron, yn bysgodyn. Mewn rhai achosion, daeth rhai o’r camenwau hyn o hyd i’r Gymraeg, e.e. pysgod cregyn, cragenbysgodyn ar ddelw’r Saesneg shellfish.

Esblygiad

[golygu | golygu cod]

Datblygodd pysgod, fel fertebratau, fel chwaer y tiwnigogion. Wrth i'r tetrapodau ddod i'r amlwg yn ddwfn yn y grŵp pysgod, fel chwaer i'r pysgod ysgyfeiniog, mae nodweddion pysgod yn cael eu rhannu gan y tetrapodau, gan gynnwys fertebrâu a chreuan.

Mae'r cladogram a ganlyn yn dangos cytrasau - rhai gyda, a rhai heb berthnasau yn bodoli - sy'n cael eu hystyried yn draddodiadol fel "pysgod" (llinell goch ) a'r tetrapodau (fertebratau pedwar aelod), sydd yn bennaf yn ddaearol. Mae grwpiau diflanedig wedi'u marcio â bidog (†).

Vertebrata/

Agnatha
(pysgod di-ên)

Hyperoartia (lampreiod)



Myxini (ellyllon môr)





†Euconodonta




†Pteraspidomorphi



†Thelodonti




†Anaspida




†Galeaspida




†Pituriaspida



†Osteostraci


Gnathostomata

"†Placodermi"[8]




"†Acanthodii" (morgwn pigog, paraffyletig neu luosdylwythol)[9]



Chondrichthyes
(pysgod cartilagaidd)

"†Acanthodii"




Holocephali



Euselachii (morgwn, morgathod)




Euteleostomi

"†Acanthodii"




Actinopterygii
(pysgod rheidden-asgellog)

Cladistia




Chondrostei



Neopterygii (gan gynnwys y teleostiaid, 96% o bysgod byw)




Sarcopterygii
(pysgod llabedog)

†Onychodontiformes



Actinistia (selacanthod)


Rhipidistia


†Porolepiformes



Dipnoi (pysgod ysgyfeiniog)



Tetrapodomorpha/


†Rhizodontimorpha




†Tristichopteridae




†Tiktaalik


Tetrapoda

†Ichthyostega



tetrapodau crown-group




















Tacsonomeg

[golygu | golygu cod]
Leedsichthys o'r is-ddosbarth Actinopterygii, yw'r pysgodyn mwyaf y gwyddys amdano, gydag amcangyfrifon yn 2005 yn rhoi ei uchafswm maint yn 16 metr (52 tr).

Mae pysgod yn grŵp paraffyletig ac am y rheswm hwn, nid yw grwpiau fel y dosbarth Pisces a welir mewn gweithiau hŷn yn cael eu defnyddio mwyach mewn dosbarthiadau ffurfiol. Mae dosbarthiad traddodiadol yn rhannu pysgod yn dri dosbarth, a gyda ffurfiau diflanedig weithiau'n cael eu dosbarthu o fewn y goeden, weithiau fel eu dosbarthiadau eu hunain: [10] [11]

  • Dosbarth yr Agnatha (pysgod di-ên)
    • Is-ddosbarth y Cyclostomata (ellyllon môr a lampreiod)
    • Is-ddosbarth yr Ostracodermi (pysgod di-ên arfogedig) †
  • Dosbarth y Chondrichthyes (pysgod cartilagaidd)
    • Is-ddosbarth yr Elasmobranchii (elasmobranciaid, e.e. morgwn a morgathod)
    • Is-ddosbarth yr Holocephali (cimerâu a pherthnasau diflanedig)
  • Dosbarth y Placodermi (pysgod arfogedig) †
  • Dosbarth yr Acanthodii (morgwn pigog, weithiau'n cael eu dosbarthu fel pysgod esgyrnog)†
  • Dosbarth yr Osteichthyes (pysgod esgyrnog)
    • Is-ddosbarth yr Actinopterygii (pysgod rheidden-asgellog)
    • Is-ddosbarth y Sarcopterygii (pysgod llabedog, hynafiaid y tetrapodau)

Erbyn y 2010au a'r 2020au, y cynllun uchod yw'r un y deuir ar ei draws amlaf mewn gweithiau anarbenigol a chyffredinol. Mae llawer o'r grwpiau uchod yn baraffyletig, yn yr ystyr eu bod wedi arwain at grwpiau olynol: mae Agnathan yn hynafiaid i Chondrichthyes, sydd eto wedi arwain at yr Acantodiaid, hynafiaid yr Osteichthyes.

Mae'r gwahanol grwpiau pysgod yn fwy na hanner yr holl rywogaethau asgwrn cefn. O 2006,[12] mae bron i 28,000 o rywogaethau hysbys yn bodoli, ac mae bron i 27,000 ohonynt yn bysgod esgyrnog, gyda 970 o siarcod, morgathod a chimerâu, a thua 108 o ellyllon môr a lampreiod. Mae traean o'r rhywogaethau hyn yn dod o fewn y naw teulu mwyaf, sef (o'r mwyaf i'r lleiaf), y Cyprinidae, Gobiidae, Cichlidae, Characidae, Loricariidae, Balitoridae, Serranidae, Labridae, a Scorpaenidae . Mae tua 64 o deuluoedd yn fonotypig, yn cynnwys un rhywogaeth yn unig. Gall cyfanswm terfynol y rhywogaethau sy'n bodoli gynyddu i fod yn fwy na 32,500.[12] Bob blwyddyn, mae rhywogaethau newydd yn cael eu darganfod a'u disgrifio'n wyddonol. O 2016,[13] mae dros 32,000 o rywogaethau o bysgod esgyrnog wedi'u dogfennu a dros 1,100 o rywogaethau o bysgod cartilagaidd. Collwyd llawer o rywogaethau drwy ddifodiant (gweler yr argyfwng bioamrywiaeth) ee y pysgod sbodol Tsieina neu'r pysgod llaw llyfn.

Amrywiaeth

[golygu | golygu cod]

Mae'r term "pysgod" yn disgrifio'n fanwl gywir unrhyw graniat nad yw'n detrapod (hy anifail â phenglog ac asgwrn cefn yn y rhan fwyaf o achosion) sydd â thagellau gydol oes ac y mae ei goesau, os o gwbl, ar ffurf esgyll.[12] Yn wahanol i grwpiau fel adar neu famaliaid, nid cytras unigol yw pysgod ond casgliad paraffyletig o dacsa, gan gynnwys ellyllon môr, lampreiod, morgwn a morgathod (Chondrichthyes), pysgod rheidden-asgellog (Actinopterygii), selacanthod a physgod ysgyfeiniog.[14] Yn wir, mae'r pysgod ysgyfeiniog a'r selacanthod yn berthnasau agosach i'r tetrapodau (fel mamaliaid, adar, amffibiaid, ac ati) na physgod eraill fel pysgod rheidden-asgellog (Actinopterygii) neu forgwn, felly mae cyd-hynafiad cyffredin diweddaf pob pysgodyn hefyd yn hynafiad i'r tetrapodau. Gan nad yw grwpiau paraffyletig bellach yn cael eu cydnabod mewn bioleg systematig fodern, rhaid osgoi defnyddio'r term "pysgod" fel grŵp biolegol.

Ganrif neu ddwy yn ôl, dosbarthodd haneswyr rhywogaethau fel morloi, morfilod, amffibiaid, crocodeiliaid, hyd yn oed afonfeirch, yn ogystal â llu o infertebratau dyfrol, o fewn grwp y pysgod.[15] Fodd bynnag, yn ôl y diffiniad uchod, nid yw pob mamal yn bysgodyn. Mewn rhai cyd-destunau, yn enwedig mewn dyframaethu, cyfeirir at y gwir bysgod fel pysgod asgellog i'w gwahaniaethu oddi wrth yr anifeiliaid eraill hyn.

System atgenhedlu

[golygu | golygu cod]

Mae organau atgenhedlu pysgod yn cynnwys ceilliau ac ofarïau. Yn y rhan fwyaf o rywogaethau, mae gonadau yn organau pâr o faint tebyg, sydd wedi eu hasio'n rhannol neu'n gyfan gwbl.[16] Efallai hefyd y ceir amrywiaeth o organau eilaidd sy'n cynyddu ffitrwydd y system atgenhedlu.

Ceir rhai pysgod sy'n ddeuryw, fel pendefaid California, ac mae ganddynt geilliau ac ofarïau, naill ai ar wahanol adegau yn eu cylch bywyd neu, fel mewn Hypoplectrus, yn eu cael ar yr un pryd.

Mae wyau datblygedig dros 97% o'r holl bysgod hysbys i'w cael y tu allan i gorff y fam ee yr eog, pysgod aur, ciclidau, tiwna a llysywod; dywedir, felly eu bod yn ddodwyol. Yn y mwyafrif o'r rhywogaethau hyn, mae ffrwythloni'n digwydd y tu allan i gorff y fam, gyda'r pysgod gwryw a benyw yn gollwng eu gametau i'r dŵr o amgylch. Fodd bynnag, mewn rhai o'r mathau hyn o bysgod ceir ffrwythloni mewnol, gyda'r gwryw yn defnyddio rhyw fath o organ i ddosbarthu sberm i agoriad organ genhedlu'r fenyw, yn fwyaf nodedig y siarcod ofiparaidd, megis y siarc corn, a phelydrau dodwyol, megis morgathod . Yn yr achosion hyn, mae gan y gwryw bâr o esgyll pelfig wedi'u haddasu a elwir yn 'fachwyr'.

Gall pysgod morol gynhyrchu llawer iawn o wyau sy'n aml yn cael eu rhyddhau i'r dŵr. Mae gan yr wyau ddiamedr cyfartalog o 1mm.

Gelwir y cywion pysgod dodwyol sydd newydd ddeor yn larfa. Maent fel arfer wedi'u ffurfio'n wael, yn cario sach melynwy mawr (ar gyfer maeth), ac maent yn wahanol iawn o ran ymddangosiad i'r oedolion. Mae'r cyfnod larfa mewn pysgod oferadwy yn gymharol fyr (dim ond sawl wythnos fel arfer), ac mae larfa'n tyfu'n gyflym ac yn newid ymddangosiad a strwythur (proses a elwir yn fetamorffosis) i ddod yn rhywogaeth ifanc. Yn ystod y trawsnewid hwn, rhaid i larfâu newid o'u sach melynwy i fwydo ar sglyfaeth sŵoplancton, proses sy'n dibynnu ar ddwysedd sŵoplancton sydd fel arfer yn annigonol, ac sy'n achos marwolaeth llawer o larfau.

Mewn pysgod ymddeorol mae'r wyau'n datblygu y tu mewn i gorff y fam ar ôl ffrwythloniad mewnol ond yn derbyn ychydig neu ddim maeth yn uniongyrchol gan y fam, yn dibynnu yn lle hynny ar y melynwy. Mae pob embryo'n datblygu yn ei wy ei hun. Ceir enghreifftiau cyfarwydd o bysgod dodwyol, gan gynnwys gypïod, siarcod angel, a choelacanthsiaid.

Ceir rhai rhywogaethau o bysgod sy'n fywesgorol. Mewn rhywogaethau o'r fath mae'r fam yn cadw'r wyau ac yn maethu'r embryonau. Yn nodweddiadol, mae gan bysgod bywesgorol adeiledd sy'n cyfateb i'r brych a welir mewn mamaliaid sy'n cysylltu cyflenwad gwaed y fam â chyflenwad gwaed yr embryo. Ymhlith yr enghreifftiau o bysgod bywesgorol y mae rhai draenogiaid (perch), y Goodeidae gyda'u hesgyll hollt a'r siarc lemwn. Mewn rhai mathau o bysgod bywiog mae'r embryonau sy'n datblygu yn bwyta wyau eraill a gynhyrchir gan y fam. Mae hyn wedi'i arsylwi'n bennaf ymhlith siarcod, fel y mako shortfin a'r corgi môr, ond hefyd mewn ychydig o bysgod esgyrnog, fel y Nomorhamphus ebrardtii.[17] Mae canibaliaeth fewngroth yn ddull hyd yn oed mwy anarferol, lle mae'r embryonau mwyaf yn bwyta brodyr a chwiorydd gwannach a llai. Mae'r ymddygiad hwn hefyd i'w weld yn fwyaf cyffredin ymhlith siarcod, fel y Carcharias taurus neu'r Nomorhamphus ebrardtii.[17]

Cyfathrebu acwstig

[golygu | golygu cod]

Mae cyfathrebu acwstig mewn pysgod yn golygu trosglwyddo signalau acwstig o un unigolyn i'r llall. Mae cynhyrchu synau fel cyfrwng cyfathrebu ymhlith pysgod yn cael ei ddefnyddio amlaf yng nghyd-destun bwydo, ymddygiad ymosodol neu ymddygiad carwriaethol.[18] Gall y synau a allyrrir amrywio,yn dibynnu ar y rhywogaeth a'r ysgogiad. Gall pysgod gynhyrchu naill ai synau ymledol trwy symud cydrannau o'r system ysgerbydol, neu gallant gynhyrchu synau an-rheidiol trwy drin organau arbenigol fel y bledren nofio.[19]

rhochwr Ffrengig – Haemulon flavolineatum

Mae rhai rhywogaethau o bysgod a all gynhyrchu synau trwy rwbio eu hesgyrn yn ei gilydd. Gelwir y synau hyn a gynhyrchir gan ryngweithiadau asgwrn-ar-asgwrn yn 'seiniau ymledol'.[20]

Gwelir enghraifft o hyn yn Haemulon flavolineatum, rhywogaeth y cyfeirir ato’n gyffredin fel y rhochwr Ffrengig, gan ei fod yn cynhyrchu sŵn rhochwr trwy grensio ei ddannedd gyda’i gilydd.[21] Mae'r ymddygiad hwn yn fwyaf amlwg pan fo'r H. flavolineatum mewn sefyllfaoedd argyfyngus. Mae'r rhochwr a gynhyrchir gan y rhywogaeth hon o bysgod yn cynhyrchu amledd o tua 700 Hz, ac yn para tua 47 milieiliad. Nid yw'r H. flavolineatum yn allyrru seiniau ag amleddau sy'n fwy na 1000 Hz, ac nid yw'n 'clywed' synau sydd ag amleddau sy'n fwy na 1050 Hz.

Clefydau

[golygu | golygu cod]

Fel anifeiliaid eraill, mae pysgod yn dioddef o afiechydon ac arfilion (parasitiaid). Er mwyn atal afiechydon, mae ganddyn nhw amrywiaeth o amddiffyniadau, gan gynnwys y croen a'r cen, yn ogystal â'r haen mwcws sy'n cael ei secretu gan yr epidermis sy'n dal ac yn atal twf micro-rganebau. Os bydd pathogenau'n torri'r amddiffynfeydd hyn, gall pysgod ddatblygu llid sy'n cynyddu llif y gwaed i'r rhanbarth heintiedig a dosbarthu celloedd gwaed gwyn sy'n ceisio dinistrio'r pathogenau. Mae amddiffynfeydd penodol yn ymateb i bathogenau penodol sy'n cael eu hadnabod gan y pysgodyn, hy, ymateb imiwn.[14] Yn ystod y 21g, mae brechlynnau wedi cael eu defnyddio'n eang mewn dyframaeth a hefyd gyda physgod dof, er enghraifft brechlynnau furunculosis mewn eog a ffermir a firws herpes y koi.[22]

Mae rhai rhywogaethau'n defnyddio pysgod glanhau i gael gwared ar barasitiaid allanol. Mae'r mwyaf adnabyddus o'r rhain yn y genws Labroides a geir ar riffiau cwrel yng nghefnfor India a'r Cefnfor Tawel Mae'r pysgod bach hyn yn cynnal yr hyn a elwir yn "orsafoedd glanhau" lle mae pysgod eraill yn ymgynnull ac yn perfformio symudiadau penodol i ddenu sylw'r glanhawyr.[23] Arsylwyd ar wahanol ymddygiadau glanhau mewn nifer o grwpiau pysgod, gan gynnwys un achos rhwng dau giclids o'r un genws, Etroplus maculatus, y glanhawr, a'r Etroplus suratensis, rhywogaeth llawer mwy. [24]

Cadwraeth

[golygu | golygu cod]

Roedd Rhestr Goch yr IUCN 2006 yn enwi 1,173 o rywogaethau pysgod a oedd dan fygythiad o ddifodiant,[25] gan gynnwys rhywogaethau fel penfras yr Iwerydd, Cyprinodon diabolis, coelacanthiaid, a'r morgwn mawr gwyn. Gan fod pysgod yn byw o dan y dŵr maent yn fwy anodd eu hastudio nag anifeiliaid a phlanhigion daearol, ac yn aml ceir diffyg gwybodaeth am bysgod. Fodd bynnag, mae pysgod dŵr croyw yn ymddangos dan fygythiad arbennig oherwydd eu bod yn aml yn byw mewn ptllau neu nentydd cymharol fach.[14]

Gorbysgota

[golygu | golygu cod]

Morgi morfilaidd

Photo of shark in profile surrounded by other, much smaller fish in bright sunlight
Cofrestrwyd y morgi morfilaidd, fel rhai bregus

Mae gorbysgota yn fygythiad mawr i bysgod bwytadwy fel penfras a thiwna.[26][27] Bydd gorbysgota'n achosi cwymp yn y boblogaeth (a elwir yn stoc) oherwydd ni all y goroeswyr gynhyrchu digon o gywion i gymryd lle'r y rhai a bystotwyd. Nid yw difodiant masnachol o'r fath yn golygu bod y rhywogaeth wedi darfod, dim ond na ellir cynnal y pysgodfa bellach.

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Darllen pellach

[golygu | golygu cod]
  • Eschmeyer, William N.; Fong, Jon David (2013). "Catalog of Fishes". California Academy of Sciences.
  • Helfman, G.; Collette, B.; Facey, D.; Bowen, B. (2009). The Diversity of Fishes: Biology, Evolution, and Ecology (arg. 2nd). Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-2494-2.
  • Moyle, Peter B. (1993) Fish: An Enthusiast's Guide University of California Press. ISBN 978-0-520-91665-4 – good lay text.
  • Moyle, Peter B.; Cech, Joseph J. (2003). Fishes, An Introduction to Ichthyology (arg. 5th). Benjamin Cummings. ISBN 978-0-13-100847-2.
  • Scales, Helen (2018). Eye of the shoal: A Fishwatcher's Guide to Life, the Ocean and Everything. Bloomsbury Sigma. ISBN 978-1-4729-3684-4.
  • Shubin, Neil (2009). Your inner fish: A journey into the 3.5 billion year history of the human body. Vintage Books. ISBN 978-0-307-27745-9. UCTV interview

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Goldman, K.J. (1997). "Regulation of body temperature in the white shark, Carcharodon carcharias". Journal of Comparative Physiology. B Biochemical Systemic and Environmental Physiology 167 (6): 423–429. doi:10.1007/s003600050092. http://www.mendeley.com/research/temperature-and-activities-of-a-white-shark-carcharodon-carcharias/. Adalwyd 12 October 2011.
  2. ↑ Carey, F.G.; Lawson, K.D. (February 1973). "Temperature regulation in free-swimming bluefin tuna". Comparative Biochemistry and Physiology A 44 (2): 375–392. doi:10.1016/0300-9629(73)90490-8. PMID 4145757.
  3. ↑ Weinmann, S.R.; Black, A.N.; Richter, M. L.; Itzkowitz, M; Burger, R.M (February 2017). "Territorial vocalization in sympatric damselfish: acoustic characteristics and intruder discrimination". Bioacoustics 27 (1): 87–102. doi:10.1080/09524622.2017.1286263.
  4. ↑ Yancey, PH; Gerringer, ME; Drazen, JC; Rowden, AA; Jamieson, A (2014). "Marine fish may be biochemically constrained from inhabiting the deepest ocean depths". Proc Natl Acad Sci U S A 111 (12): 4461–4465. Bibcode 2014PNAS..111.4461Y. doi:10.1073/pnas.1322003111. PMC 3970477. PMID 24591588. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3970477.
  5. ↑ "FishBase Search". FishBase. March 2020. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 March 2020. Cyrchwyd 19 March 2020.
  6. ↑ "Zoology" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2021-06-28. Cyrchwyd 2022-05-21.
  7. ↑ Greene, Harry W. (1998-01-01). "We are primates and we are fish: Teaching monophyletic organismal biology" (yn en). Integrative Biology: Issues, News, and Reviews 1 (3): 108–111. doi:10.1002/(sici)1520-6602(1998)1:3<108::aid-inbi5>3.0.co;2-t. ISSN 1520-6602.
  8. ↑ Nodyn:Closed access Giles, Sam; Friedman, Matt; Brazeau, Martin D. (2015-01-12). "Osteichthyan-like cranial conditions in an Early Devonian stem gnathostome". Nature 520 (7545): 82–85. Bibcode 2015Natur.520...82G. doi:10.1038/nature14065. ISSN 1476-4687. PMC 5536226. PMID 25581798. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5536226.
  9. ↑ Davis, S; Finarelli, J; Coates, M (2012). "Acanthodes and shark-like conditions in the last common ancestor of modern gnathostomes". Nature 486 (7402): 247–250. Bibcode 2012Natur.486..247D. doi:10.1038/nature11080. PMID 22699617.
  10. ↑ Romer, A.S. & T.S. Parsons. 1977. The Vertebrate Body. 5th ed. Saunders, Philadelphia. (6th ed. 1985)
  11. ↑ Benton, M.J. (1998) The quality of the fossil record of vertebrates. pp. 269–303, in Donovan, S.K. and Paul, C.R.C. (eds), The adequacy of the fossil record, Fig. 2. Wiley, New York, 312 pp.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 Nelson 2006.
  13. ↑ Nelson, Joseph, S. (2016). Fishes of the World. John Wiley & Sons, Inc. ISBN 978-1-118-34233-6.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 Helfman, Collette & Facey 1997.
  15. ↑ Cleveland P. Hickman, Jr.; Larry S. Roberts; Allan L. Larson (2001). Integrated Principles of Zoology. McGraw-Hill Publishing Co. ISBN 978-0-07-290961-6.
  16. ↑ Guimaraes-Cruz, Rodrigo J.; dos Santos, José E.; Santos, Gilmar B. (July–September 2005). "Gonadal structure and gametogenesis of Loricaria lentiginosa Isbrücker (Pisces, Teleostei, Siluriformes)". Rev. Bras. Zool. 22 (3): 556–564. doi:10.1590/S0101-81752005000300005. ISSN 0101-8175.
  17. ↑ 17.0 17.1 Meisner, A & Burns, J: Viviparity in the Halfbeak Genera Dermogenys and Nomorhamphus (Teleostei: Hemiramphidae)" Journal of Morphology 234, pp. 295–317, 1997
  18. ↑ Weinmann, S.R.; Black, A.N.; Richter, M. L.; Itzkowitz, M; Burger, R.M (February 2017). "Territorial vocalization in sympatric damselfish: acoustic characteristics and intruder discrimination". Bioacoustics 27 (1): 87–102. doi:10.1080/09524622.2017.1286263.Weinmann, S.R.; Black, A.N.; Richter, M. L.; Itzkowitz, M; Burger, R.M (February 2017). "Territorial vocalization in sympatric damselfish: acoustic characteristics and intruder discrimination". Bioacoustics. 27 (1): 87–102. doi:10.1080/09524622.2017.1286263. S2CID 89625932.
  19. ↑ Bertucci, F.; Ruppé, L.; Wassenbergh, S.V.; Compère, P.; Parmentier, E. (29 October 2014). "New Insights into the Role of the Pharyngeal Jaw Apparatus in the Sound-Producing Mechanism of Haemulon Flavolineatum (Haemulidae).". Journal of Experimental Biology 217 (21): 3862–3869. doi:10.1242/jeb.109025. PMID 25355850.
  20. ↑ Bertucci, F.; Ruppé, L.; Wassenbergh, S.V.; Compère, P.; Parmentier, E. (29 October 2014). "New Insights into the Role of the Pharyngeal Jaw Apparatus in the Sound-Producing Mechanism of Haemulon Flavolineatum (Haemulidae).". Journal of Experimental Biology 217 (21): 3862–3869. doi:10.1242/jeb.109025. PMID 25355850.Bertucci, F.; Ruppé, L.; Wassenbergh, S.V.; Compère, P.; Parmentier, E. (29 October 2014). "New Insights into the Role of the Pharyngeal Jaw Apparatus in the Sound-Producing Mechanism of Haemulon Flavolineatum (Haemulidae)". Journal of Experimental Biology. 217 (21): 3862–3869. doi:10.1242/jeb.109025. PMID 25355850.
  21. ↑ Bertucci, F.; Ruppé, L.; Wassenbergh, S.V.; Compère, P.; Parmentier, E. (29 October 2014). "New Insights into the Role of the Pharyngeal Jaw Apparatus in the Sound-Producing Mechanism of Haemulon Flavolineatum (Haemulidae).". Journal of Experimental Biology 217 (21): 3862–3869. doi:10.1242/jeb.109025. PMID 25355850.Bertucci, F.; Ruppé, L.; Wassenbergh, S.V.; Compère, P.; Parmentier, E. (29 October 2014). "New Insights into the Role of the Pharyngeal Jaw Apparatus in the Sound-Producing Mechanism of Haemulon Flavolineatum (Haemulidae)". Journal of Experimental Biology. 217 (21): 3862–3869. doi:10.1242/jeb.109025. PMID 25355850.
  22. ↑ Hartman, K.H.; et al. (2004). "Koi Herpes Virus (KHV) Disease: Fact Sheet VM-149" (PDF). University of Florida Institute of Food and Agricultural Sciences. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 6 February 2007.
  23. ↑ Helfman, Collette & Facey 1997, t. 380.
  24. ↑ Wyman, Richard L.; Ward, Jack A. (1972). "A Cleaning Symbiosis between the Cichlid Fishes Etroplus maculatus and Etroplus suratensis. I. Description and Possible Evolution". Copeia 1972 (4): 834–838. doi:10.2307/1442742. JSTOR 1442742.
  25. ↑ "Table 1: Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2004)". iucnredlist.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 30 June 2006. Cyrchwyd 18 January 2006.
  26. ↑ "Call to halt cod 'over-fishing'". BBC News. 5 January 2007. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 January 2007. Cyrchwyd 18 January 2006.
  27. ↑ "Tuna groups tackle overfishing". BBC News. 26 January 2007. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 January 2009. Cyrchwyd 18 January 2006.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
  • ANGFA - Cronfa ddata ddarluniadol o bysgod dŵr croyw Awstralia a Gini Newydd
  • Fischinfos.de – Illustrated database of the freshwater fishes of Germany (in German)
  • FishBase ar-lein – Cronfa ddata gynhwysfawr gyda gwybodaeth am dros 29,000 o rywogaethau pysgod
  • Fisheries and Illinois Aquaculture Center – Data outlet for fisheries and aquaculture research center in the central US
  • Philippines Fishes - Cronfa ddata gyda miloedd o Bysgod Philippine wedi'u tynnu mewn cynefin naturiol
  • The Native Fish Conservancy – Conservation and study of North American freshwater fishes
  • Y Cenhedloedd Unedig - Adran Pysgodfeydd a Dyframaethu: Defnyddio pysgod a bwyd môr
  • Casgliadau Digidol Llyfrgelloedd Prifysgol Washington - Casgliad digidol o ddelweddau dŵr croyw a physgod morol


Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Pysgodyn&oldid=13336139"