Teilo

Teilo
Teilo
Ganwyd	6 g ; Penalun
Bu farw	9 Chwefror 560 ; Llandeilo
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	offeiriad
Swydd	esgob
Dydd gŵyl	9 Chwefror
Tad	Eusyllt
Mam	Gwenhaf

Roedd Sant Teilo (neu Eliau; Cernyweg: Eliud), (fl. 6g) yn un o brif seintiau yr eglwys gynnar yng Nghymru.

Hanes a thraddodiad[golygu | golygu cod]

Cysylltir ef a de-orllewin Cymru yn bennaf, a dywedir ei fod yn fab i Ensig ap Hydwn ap Ceredig o Geredigion. Yn ôl buchedd lawer diweddarach, ganed ef ger Penalun yn ne Sir Benfro a bu'n ddisgybl i sant Dyfrig cyn astudio dan Peulin yn Llanddeusant, Sir Gaerfyrddin. Roedd yn gyfoeswr i Dewi ac mae traddodiad iddo fod ar bererindod i Jerusalem gydag ef. Dywedir iddo fod yn Esgob Llandeilo ac Esgob Tyddewi. Dywedir iddo ffoi i Lydaw rhag y Fad Felen yn 547, ac ymweld a sant Samson yn Dol. Mae ei ben yn Eglwys Gadeiriol Llandaf, wedi iddo gael ei gadw am ganrifoedd ar fferm ym Maenclochog yn Sir Benfro.

Mae cyfeiriadau yn Llyfr Sant Chad, a elwid yn wreiddiol yn "Llyfr Teilo" yn ôl pob tebyg, yn profi ei fod yn cael ei anrhydeddu yn ne-orllewin Cymru yn yr 8fed a'r 9g. Mae Buchedd Teilo yn Llyfr Llandaf yn dyddio o'r 12g.

Prif sefydliad Teilo oedd y clas yn Llandeilo Fawr yn Sir Gaerfyrddin. Dywedir mai ef a sefydlodd y clas gwreiddiol ar safle Eglwys Gadeiriol Llandaf, ac mae nifer sylweddol o eglwysi eraill yn ne Cymru wedi eu cysegru iddo. Yn ôl traddodiad, bu'n pregethu yn Llydaw hefyd, ac mae nifer o enwau lleoledd yno yn cyfeirio ato. Ei ddydd gŵyl yw 9 Chwefror.

Ceir eglwys wedi ei gysegru iddo yn Amgueddfa Werin Cymru yn Sain Ffagan, Caerdydd. Enwir Ysgol Uwchradd yr Eglwys yng Nghymru Teilo Sant yng Nghaerdydd ar ei ôl hefyd, Eglwys Sant Teilo.

Pentrefi ac Eglwysi'n dwyn ei enw[golygu | golygu cod]

Ceir dros 25 o bentrefi ac eglwysi (neu 'glasau' cyn hynny), mewn tair gwlad, sy'n dwyn ei enw gan gynnwys:

Cymru[golygu | golygu cod]

Llandeilo, Sir Gaerfyrddin
Llandeloy, Breudeth, Sir Benfro
Llandeilo Bertholau, Sir Fynwy
Llandeilo Graban, Castell Paun, Powys
Eglwys Sant Teilo, yn wreiddiol ar orlifdir Afon Llwchwr ger Pontarddulais
Llandeilo Abercywyn, Sir Gaerfyrddin

Llydaw[golygu | golygu cod]

Ceir 5 plwyf yn Llydaw a enwyd ar ôl Teilo.

Eglwys 'Sant Telo' yn Landelo hefyd yn Kanton Brieg
Eglwys Saint-Théleau yn Leuc'han, Kanton Brieg
Mousterdelav (Ffrangeg: Montertelot)
Plwy Pledeliav
Eglwys Saint-Théleau (Landaol), Kanton Pleuwigner, Mor-Bihan

Landelau
Landêliau
Saint-Thélo

Cernyw[golygu | golygu cod]

Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]

G. H. Doble. Saint Teilo (Welsh Saints Series,No. 3) (Llanbedr Pont Steffan, 1942)

Rhestr Wicidata:

Diweddarwch y rhestr nawr | WQS | Chwiliwch am ddelweddau

#	Eglwys neu Gymuned	Cyfesurynnau	Lleoliad	Wicidata
1	Eglwys Gadeiriol Llandaf	51°29′45″N 3°13′05″W / 51.495833333333°N 3.2180555555556°W / 51.495833333333; -3.2180555555556	Caerdydd	Q747856
2	Eglwys Saint-Théleau	48°05′35″N 4°10′27″W / 48.0931°N 4.17424°W / 48.0931; -4.17424	Plogonnec	Q2957014
3	Eglwys Sant Andreas a Sant Teilo	51°29′35″N 3°10′41″W / 51.4931°N 3.1781°W / 51.4931; -3.1781	Cathays	Q29379240
4	Eglwys Sant Teilo	51°53′51″N 5°06′58″W / 51.8975°N 5.1162°W / 51.8975; -5.1162	Breudeth	Q1722868
5	Eglwys Sant Teilo	51°29′16″N 3°16′49″W / 51.4879°N 3.28026°W / 51.4879; -3.28026	Sain Ffagan	Q13128105
6	Eglwys Sant Teilo	51°35′06″N 4°03′14″W / 51.5851°N 4.05398°W / 51.5851; -4.05398	Llandeilo Ferwallt	Q17743635
7	Eglwys Sant Teilo	51°47′38″N 2°54′24″W / 51.7938°N 2.90671°W / 51.7938; -2.90671	Llan-arth	Q17743795
8	Eglwys Sant Teilo	51°30′56″N 3°13′05″W / 51.51563888888889°N 3.218138888888889°W	Caerdydd	Q99436069
9	Eglwys Sant Teilo	51°47′25″N 4°27′10″W / 51.790396°N 4.452836°W / 51.790396; -4.452836	Llangynog	Q114773963
10	Eglwys Sant Teilo a'r Grog Sanctaidd	51°40′15″N 4°42′03″W / 51.670829°N 4.7008854°W / 51.670829; -4.7008854	Dinbych-y-pysgod	Q29485485
11	Eglwys Sant Teilo, Llandeilo Graban	52°05′35″N 3°19′27″W / 52.0931°N 3.3243°W / 52.0931; -3.3243	Llandeilo Graban Castell-paen	Q17742141
12	Eglwys Sant Teilo, Abertawe	51°38′55″N 3°58′18″W / 51.648705°N 3.9717233°W / 51.648705; -3.9717233	Penderi	Q29508044
13	Eglwys Sant Teilo, Llanddowror	51°48′09″N 4°31′51″W / 51.802582°N 4.5308276°W / 51.802582; -4.5308276	Llanddowror	Q29488188
14	Eglwys Sant Teilo, Llandeilo	51°52′54″N 3°59′34″W / 51.8818°N 3.9929°W / 51.8818; -3.9929	Llandeilo	Q24183192
15	Eglwys Sant Teilo, Llandeilo Bertholau	51°50′29″N 3°00′03″W / 51.8414°N 3.00074°W / 51.8414; -3.00074	Llandeilo Bertholau	Q5117723
16	Eglwys Sant Teilo, Llandeilo Gresynni	51°49′49″N 2°52′25″W / 51.8302°N 2.87371°W / 51.8302; -2.87371	Llandeilo Gresynni	Q5117722
17	Eglwys Sant Teilo, Llandeilo'r Fan	51°59′58″N 3°36′34″W / 51.999398°N 3.6094935°W / 51.999398; -3.6094935	Maescar	Q29507491
18	Eglwys Sant Teilo, Merthyr Mawr	51°29′08″N 3°36′37″W / 51.4856°N 3.61033°W / 51.4856; -3.61033	Merthyr Mawr	Q17738980
19	Eglwys Teilo Sant	51°57′04″N 4°08′54″W / 51.951056°N 4.148272°W / 51.951056; -4.148272		Q114773957
20	Eglwys Teilo Sant	51°59′08″N 4°30′32″W / 51.985686°N 4.508922°W / 51.985686; -4.508922		Q114773958
21	Eglwys Teilo Sant	51°54′47″N 4°27′35″W / 51.912943°N 4.459629°W / 51.912943; -4.459629		Q114773974
22	Eglwys Teilo Sant	51°52′19″N 5°10′46″W / 51.872001°N 5.179508°W / 51.872001; -5.179508		Q114774002
23	Eglwys y Plwyf, San Teilo	51°47′48″N 4°43′00″W / 51.796595°N 4.7167821°W / 51.796595; -4.7167821	Arberth	Q29485736
24	Eglwys y Seintiau Dyfan a Teilo	51°25′02″N 3°16′27″W / 51.4172°N 3.27412°W / 51.4172; -3.27412	y Barri	Q17744123
25	Landaol, Mor-Bihan	47°44′54″N 3°04′34″W / 47.7483°N 3.0761°W / 47.7483; -3.0761	Mor-Bihan Auray Quiberon Terre Atlantique arrondissement of Lorient	Q71048
26	Landelo, Penn-ar-Bed	48°13′38″N 3°43′46″W / 48.2272°N 3.7294°W / 48.2272; -3.7294	Penn-ar-Bed	Q475612
27	Llan-lwy	51°53′50″N 5°06′43″W / 51.897087°N 5.111898°W / 51.897087; -5.111898	Sir Benfro	Q15242553
28	Llandeilo	51°53′03″N 3°59′57″W / 51.8841°N 3.99918°W / 51.8841; -3.99918	Sir Gaerfyrddin	Q2204179
29	Llandeilo Abercywyn	51°47′24″N 4°27′08″W / 51.789938°N 4.45236°W / 51.789938; -4.45236	Sir Gaerfyrddin	Q17486733
30	Llandeilo Bertholau	51°50′29″N 3°00′02″W / 51.8414°N 3.00068°W / 51.8414; -3.00068	Sir Fynwy	Q6661799
31	Llandeilo Graban	52°05′32″N 3°19′20″W / 52.092226°N 3.322092°W / 52.092226; -3.322092	Powys	Q20593492
32	Llandeilo Llwydiarth	51°54′41″N 4°45′25″W / 51.91133333333333°N 4.756861111111111°W	Sir Benfro	Q6661188
33	Pledeliav, Aodoù-an-Arvor	48°26′57″N 2°23′16″W / 48.449166666667°N 2.3877777777778°W / 48.449166666667; -2.3877777777778	Aodoù-an-Arvor	Q1013479

Diwedd y rhestr a gynhyrchwyd yn otomatig o Wicidata.

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]