Neidio i'r cynnwys

Pwdin

Oddi ar Wicipedia
Pwdin
Enghraifft o'r canlynolmath o fwyd neu saig Edit this on Wikidata
Mathsaig, pwdin Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Pwdin Nadolig - un o'r pwdinau enwocaf

Math o fwyd yw pwdin. Gall fod naill ai'n bryd melys wedi'i weini ar ôl y prif bryd, neu'n saig sawrus (hallt neu sbeislyd), wedi'i weini fel rhan o'r prif bryd.[1] Tueddir i ddefnyddio'r gair "pwdin", oni bai bod yn amlwg o'r enw, fel y gair Cymraeg am yr hyn a elwir yn "dessert" yn Saesneg.[2]

Yn y Deyrnas Unedig, Iwerddon a rhai o wledydd y Gymanwlad, defnyddir y gair "pudding" i ddisgrifio seigiau melys a sawrus. Mae pwdinau sawrus yn cynnwys Pwdin Efrog, black pudding (pwdin gwaed), pwdin siwed a phwdin stêc ac aren. Oni bai ei fod yn gymwys, fodd bynnag, mae "pwdin" fel arfer yn golygu ac yn gyfystyr â saig melys ('dessert' yn Saesneg) yn y Deyrnas Unedig a'r Gymraeg.[3] Gall pwdinau a wneir ar gyfer pryd melys gael eu berwi a'u stemio, pwdinau pob, pwdinau bara, pwdinau cytew, pwdinau llaeth neu hyd yn oed jeli.[4]

Mewn rhai gwledydd yn y Gymanwlad gelwir y pwdinau hyn yn gwstard (neu geuled "curd") os ydynt wedi'u tewhau gan wy, fel blancmange os yw'n drwchus o startsh, ac fel jeli os yw'n seiliedig ar gelatin. Gall pwdin hefyd gyfeirio at seigiau eraill fel pwdin bara menyn a phwdin reis, er bod yr enwau hyn fel arfer yn deillio o'u tarddiad fel seigiau Prydeinig.

Yn yr Unol Daleithiau, mae pwdin yn golygu pwdin melys, wedi'i seilio ar laeth, sy'n debyg o ran cysondeb i gwstard wy, cwstard gwib neu mousse, sy'n aml wedi'i osod yn fasnachol gan ddefnyddio startsh corn, gelatin neu asiant ceulo tebyg fel Jell-O.

Etymoleg

[golygu | golygu cod]

Credir bod y gair pwdin yn dod o'r Ffrangeg boudin, a all ddeillio o'r Lladin botellus, sy'n golygu "selsig bach", gan gyfeirio at gigoedd caeedig a ddefnyddiwyd mewn pwdinau Ewropeaidd canoloesol.[5][4] Mae geirdarddiad arfaethedig arall yn dod o 'pud' Almaeneg gorllewinnl sy'n golygu 'chwyddo'.[4]

Yn ôl yr Oxford English Dictionary mae'r gair 'pwdin' yn dyddio i'r 13g. Mae'n cyfeirio at berfeddion neu stumog dafad, mochyn neu anifail arall wedi'i stwffio â chig, offal, siwed, blawd ceirch a sesnin. [6] Erbyn y 1500au roedd y gair yn cael ei ddefnyddio i gyfeirio at y perfedd neu'r gorfedd neu gynnwys stumogau pobl eraill yn enwedig wrth gael eu tyllu â chleddyf, fel mewn brwydr.[7] Mae'r Oxford English Dictionary yn disgrifio pwdinau hefyd fel 'Saig wedi'i ferwi, ei stemio neu ei bobi wedi'i wneud gyda chynhwysion melys (neu weithiau) sawrus amrywiol wedi'u hychwanegu at y cymysgedd, fel arfer yn cynnwys llaeth, wyau, a blawd (neu gynhwysion startsh eraill fel siwed, reis, semolina, ac ati), wedi'i amgáu o fewn crwst wedi'i wneud o gymysgedd o'r fath'.[6]

Pwdin yn Gymraeg

[golygu | golygu cod]

Ceir y cyfeiriad cofnodedig cynharaf i 'bwdin' yn y Gymraeg yng geiriadur William Salesbury, A Dictionary in Englysh and Welshe yn 1547 fel pwdyngen, a podyng. Cyfeirir ato gyntaf fel "pwdin" yn 17g fel rhan o ddyfyniad; Cwch oedd fe—cochodd ei fin, / Padell i ferwi pwdin [i ofyn cap mownturo].[8]

Mae'r ymadrodd pwdin blew hefyd yn slang am y wain benywaidd.[9]

Pwdin sawrus

[golygu | golygu cod]
Pwdin Efrog enghraifft o bwdus sawrus

Mae math cynnar o bwdin, sy'n gyffredin yn enwedig yn Ynysoedd Prydain ac Awstralia, yn cynnwys màs solet a geir trwy gymysgu cynhwysion amrywiol, gan gynnwys rhai sawrus neu rai sy'n seiliedig ar gig, gyda blawd gwenith neu rawnfwydydd eraill.[10] Mae'r math hwn o bwdin yn debyg i gacen neu bastai neu hyd yn oed selsig. Gellir ei bobi neu ei ferwi, a'i fwyta naill ai fel prif gwrs neu fel pwdin.

Roedd pwdinau wedi'u berwi o wahanol fathau yn brydau cyffredin ar fwrdd llongau'r Llynges Frenhinol yn y 18g a'r 19g. Yr un mwyaf enwog yw'r pwdin gwaed, wedi'i wneud o waed moch a grawnfwydydd, a'r pwdin gwyn, wedi'i wneud o wahanol gigoedd a grawnfwydydd, ond mae amrywiadau llysieuol hefyd yn bodoli. Mae'r mathau hyn o bwdin hefyd i'w cael yn aml wedi'u ffrio, yn enwedig yn yr Alban, yn y siopau pysgod a sglodion enwog.

Pwdin melys

[golygu | golygu cod]
Pwdin bara menyn yn enghraifft of bwdin melys

Mae ail fath o bwdin, melys ac yn debyg i bwdin, yn cynnwys mousse o siwgr neu gynhwysion melys eraill gydag asiantau tewychu fel gelatin, wyau, rhesins, ffigys sych, almonau a chynhwysion eraill. Mae'n cael ei fwyta fel pwdin neu fyrbryd melys. Y math hwn o bwdin melys yw'r mwyaf poblogaidd o bell ffordd yn yr Unol Daleithiau, ac at y math hwn bron yn gyfan gwbl y mae'r gair "pwdin" yn cyfeirio pan gaiff ei ddefnyddio mewn ieithoedd heblaw Saesneg.

Pwdinau Cymreig

[golygu | golygu cod]

Ceir sawl enghraifft o bwdinau traddodiadol gwerinol Gymreig, llawer ohonynt yn amrywiadau neu'n enwau Cymraeg ar rai a gafwyd yn Lloegr neu dramor. Ymysg y rhai a gofnodir ar wefan Amser Bwyd yr Amgueddfa Genedlaethol mae:[11]

  • Pwdin Dowset o Penrhyn Gŵyr sy'n cynnwys: crwst brau, dau wy mawr wedi’u curo, hanner peint o laeth, llond llwy bwdin o flawd plaen, ychydig o halen, ychydig o nytmeg, dau lond llwy fwrdd o siwgr
  • Pwdin Mwyar Duon mae'r rysáit o Gaerfyrddin yn cynnwys: tafell dew o fara gwyn, mwyar duon, siwgr, ychydig o ddŵr, hufen
  • Pwdin Bara (amrywiad ar Bwdin Bara Menyn rysáit o Ferthyr Tudful yn cynnwys: wyth owns o fara sych, dŵr oer, dau wy wedi’u curo, ychydig o laeth, dwy owns o siwgr coch, pedair owns o syltanas neu gyrens
  • Pwdin Berwi y rysáit o Ardudwy oedd; blawd plaen, halen, siwgr, cyrens

ychydig o siwet (ar ôl lladd llwdn, sef anifail ifanc), soda pobi, dŵr berw, llaeth enwyn

  • Pwdin Llaeth Brith eto o Ardudwy yn cynnwys; yr ail neu’r trydydd llefrith ar ôl i fuwch ddod â llo bach, siwgr, halen, sinsir (neu gyrens, yn ôl y dewis)
  • Pwdin Lwmp amrywiad ar Pwdin Nadolig, rysáit o Fynytho, Penrhyn Llŷn yn cynnwys: llond powlen o flawd plaen, llond powlen o siwet, llond powlen o gyrens, llond powlen o siwgr, llond powlen o gandi pîl, ychydig o halen, llond llwy fwrdd o driog, wy neu ddau, llaeth enwyn cynnes
  • Pwdin Mamgu o Benrhyn Gŵyr yn cynnwys; wyth owns o friwsion bara wedi sychu, dwy owns o siwet wedi’i falu’n fân, tri chwarter pwys o fwyar duon, tri chwarter pwys o afalau wedi’u tafellu, tair owns o siwgr, hanner peint o laeth
  • Pwdin Mari Morri o Ddyfryn Ardudwy yn cynnwys: reis, halen, dŵr, cyrens (yn ôl y dewis)
  • Pwdin Modryb Martha o Benrhyn Gŵyr yn cynnwys: pum owns o friwsion bara, un wy wedi’i guro, dwy owns o ymenyn, dwy owns o siwgr, un lemon, llond cwpan o laeth, chwarter pwys o resins, nytmeg
  • Pwdin Pancos o ardal Llandeil yn cynnwys: crwst brau, syltanas, peint o gytew melys (gw. cytew crempog), ychydig o ymenyn
  • Pwdin Reis ceir sawl amrywiad, dyma un o ardal Pennant ym Mhowys yn cynnwys: llond cwpan te o reis, llond cwpan te o siwgr, pedwar peint o lefrith, ychydig o halen, ychydig o nytmeg
  • Saws Gwyn o ardal Merthyr Tudful ond gelwir yn Menyn Melys yn ardal Uwch-mynydd yn cynnwys: hanner peint o laeth, tua llond cwpan o ddŵr oer, tua dau llond llwy bwdin o flawd plaen (neu cornflour), ychydig o siwgr, ychydig o halen, diferyn o rum (yn ôl y dewis)
  • Trolis Blawd Plaen o Lanelli yn cynnwys; chwech owns o flawd plaen, dwy owns o siwet, dwy owns o gyrens, ychydig o halen, llaeth
  • Twmplen rysáit o ardal Pennant (mae'n amrywiad ar Bwdin Siwet neu Bwdin Berwi mewn rhannau eraill o Gymru) yn cynnwys: pwys a hanner o flawd plaen, hanner pwys o lard neu doddion (neu siwet), hanner llond llwy de o halen, hanner llond llwy de o soda pobi, hanner peint o laeth enwyn, jam neu unrhyw ffrwyth. Gelwid Twmplen heb ffrwythau ynddi yn 'Twmplen Ddall'.
  • Twmplen Gwsberis rysáit o Croes-goch Sir Benfro yn cynnwys: crwst brau a gwsberis (Eirin Mair)
  • Twmplins Afalau o ardal Pen-prysg, Bro Morgannwg, afalau (un y person), crwst brau
  • Whipod, rysáit o Benrhyn Gŵyr yn cynnwys: hanner llond cwpan o reis, hanner peint o laeth berw, chwarter llond llwy de o halen, llond llwy fwrdd o, siwgr, llond llwy de o ymenyn, un wy wedi’i guro, croen lemon wedi’i falu

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ "pwdin". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 24 Gorffennaf 2024.
  2. ↑ "Bocs Pwdin About Us". Gwefan Bocs Pwdin. Cyrchwyd 24 Gorffennaf 2024.
  3. ↑ Oxford English Dictionary
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Ysewijn, Regula (2016). Pride and pudding: the history of British puddings savoury and sweet. Bruno Vergauwen. Sydney. ISBN 978-1-74336-738-4. OCLC 941070366.
  5. ↑ Wilson, C. Anne (1973). Food & drink in Britain : from the Stone Age to recent times. Llundain: Constable. ISBN 0-09-456040- 4. OCLC 859209.
  6. ↑ 6.0 6.1 Pudding : a global history. London: Reaktion Books. 2012. ISBN 978-1-78023-065-8. OCLC 828424823.
  7. ↑ "The Grammarphobia Blog: Pudding and other ing-lish words". www.grammarphobia.com (yn Saesneg). 2016-08-26. Cyrchwyd 2022-08-22.
  8. ↑ "Pwdin, pwding". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2024.
  9. ↑ "Pwdin Blew". Urban Dictionary. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2024.
  10. ↑ "Pudding in Vocabolario". treccani.it. Cyrchwyd 2 Chwefror 2015.
  11. ↑ "Pwdinau". Amgueddfa Werin Cymru. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2024.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Eginyn erthygl sydd uchod am goginio. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Pwdin&oldid=12907990"