William Salesbury
| William Salesbury | |
|---|---|
 William Salesbury ar Gofeb y Cyfieithwyr, Llanelwy. | |
| Ganwyd | c. 1520  Llansannan |
| Bu farw | c. 1584 |
| Alma mater | |
| Galwedigaeth | geiriadurwr, ieithydd, cyfieithydd, cyfieithydd y Beibl |
William Salesbury (hefyd 'Salusbury'; tua 1520 - tua 1584) oedd un o ysgolheigion mwyaf Cymru yng nghyfnod y Dadeni Dysg, a fu'n gyfrifol, gyda'r Esgob Richard Davies a Thomas Huet, am wneud y cyfieithiad cyntaf cyflawn o'r Testament Newydd i'r Gymraeg, a gyhoeddwyd ym 1567.
Ei flynyddoedd cynnar[golygu | golygu cod]
.JPG)
Cafodd ei eni yn Llansannan, yn yr hen Sir Ddinbych yn fab i Ffwg Salesbury (m. 1520) ac Annes, merch Wiliam ap Gruffydd ap Robin o Gochwillan. Erbyn 1540 roedd wedi symud i Blas Isa ar gyrion Llanrwst lle treuliodd ran helaeth o'i lencyndod. Fe'i haddysgwyd ym Mhrifysgol Rhydychen lle astudiodd Hebraeg, Groeg a Lladin; yno, arhosai, mae'n debyg yn Broadgates Hall. Yno hefyd daeth yn ymwybodol o lyfrau gwaharddiedig Martin Luther a William Tyndale a thechnegau argraffu. Nid oes tystiolaeth iddo dderbyn gradd yn Rhydychen ond erbyn 1550 roedd yn Thavies Inn.
Priododd Catrin Llwyd (m. 1572), chwaer Elis Prys, 'Y Doctor Coch', o Blas Iolyn.
Ysgrifennu a Chyfieithu[golygu | golygu cod]
Yn 1547 cyhoeddodd geiriadur Saesneg-Cymraeg yn 1547 ac Oll synnwyr pen Kembero ygyd, casgliad o ddiarhebion Cymreig a wnaed gan y bardd Gruffudd Hiraethog.
Fel Erasmus a Martin Luther, credai William Salesbury yn gryf mewn gwneud y Beibl ar gael i bawb yn eu mamiaith. Cyhoeddodd gyfieithiad Cymraeg o'r darlleniadau o'r Efengylau a'r Epistolau sydd yn y Llyfr Gweddi Gyffredin Saesneg dan y teitl Kynniver Llith a Ban (1551).
Bu William Salesbury, a oedd yn Brotestant i'r carn, yn cuddio drwy gydol teyrnasiad y frenhines Babyddol Mari I, felly nid argraffwyd dim byd ganddo yn y cyfnod hynny. Dechreuodd ei gyfieithu unwaith eto gydag esgyniad y Frenhines Elisabeth i'r orsedd. Yn 1563 pwysodd am gael y Senedd I basio deddf a wnâi cyfieithu'r Beibl i'r Gymraeg yn un o flaenoriaethau esgobion Cymru a Henffordd. Mae'n gyfrifol hefyd am un o'r ceisiadau cynharaf i ddisgrifio seiniau'r iaith Gymraeg yn ei A briefe and a playne introduction, teachyng how to pronounce the letters in the British tong (1550, ailargraffwyd 1567).
Gwaith botanegol[golygu | golygu cod]
Yn ogystal â'i waith cyfieithu, roedd Salesbury yn arloeswr cynnar ym myd botaneg.[1] Wedi ei ddylanwadu gan yr Almaenwr Leonhart Fuchs a'r Sais William Turner, ysgrifennodd lysieulyfr gan bwysleisio effeithiau meddyginiaethol planhigion.[2] Ni chafodd y llyfr ei gyhoeddi yn ystod bywyd Salesbury, ond fe'i cyhoeddwyd yn 1916 o dan yr enw Llysieulyfr Meddyginiaethol a Briodolir i William Salesbury wedi ei olygu gan E. Stanton Roberts. Cyhoeddwyd ailargraffiad yn 1997 gan Iwan Rhys Edgar gyda'r teitl Llysieulyfr Salesbury.[3]
Ei effaith ar yr iaith Gymraeg[golygu | golygu cod]
Ymdrechai William Salesbury i wneud y Gymraeg yn iaith safonol a fyddai'n dderbyniol gan ysgolheigion drwy ei Lladineiddio. Er enghraifft, roedd y rhagenw gwrthrychol gwrywaidd yn cael ei ynganu [i] (fel y mae'n dal i fod heddiw), ond fe'i sillafwyd ei gan William Salesbury er mwyn gwneud y cysylltiad tybiedig rhyngddo a'r Lladin eius yn fwy amlwg. Mae'r sillafiad honno wedi ennill y dydd, ond mae sillafiadau eraill ganddo, megis eccles am eglwys a discipulon am disgybl(i)on, wedi diflannu'n llwyr, ac, ar y cyfan, nid yw ei system sillafu wedi goroesi.
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]
.jpg)
Gwaith Salesbury[golygu | golygu cod]
- Oll synnwyr pen Kembero ygyd (1547)
- A Dictionary in Englyshe and Welshe (1547)
- A briefe and a playne introduction, teaching how to pronounce the letters in the British tong (1550, ailargraffwyd 1567)
- Ban wedy i dynny (1550)
- "The Baterie of the Popes Botereulx, commonlye called the high Altare." (1550)
- Kynniver Llith a Ban (1551)
- (cyf.) Y Testament Newydd (1567)
- Llyfr Gweddi Gyffredin 1567
Astudiaethau[golygu | golygu cod]
- D.R. Thomas, The Life and Work of Bishop Davies and William Salesbury (1902)
- E Stanton Roberts, Llysieulyfr Meddyginiaethol a Briodolir i William Salesbury (1916)
- Isaac Thomas, William Salesbury a'i Destament (1967)
- Isaac Thomas, Y Testament Newydd Cymraeg 1551-1620 (1976)
- W. Alun Mathias, ‘William Salesbury – Ei Fywyd a’i Weithiau’ a ‘William Salesbury – Ei Ryddiaith’, yn Y Traddodiad Rhyddiaith, gol. Geraint Bowen (r1970)
- W. Alun Mathias, ‘William Salesbury a’r Testament Newydd’, Llên Cymru, 16 (1989), tt.40–68
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Jones, Dewi (2000). John Lloyd Williams y Botanegydd. Caernarfon: Gwasg Pantycelyn. URL
- ↑ Davies, Raymond B (2008). Cymraeg yr Hen Lysieulyfr. Y Casglwr. Adalwyd ar 22 Awst 2018.
- ↑ Wynne, Goronwy (2017). Blodau Cymru: Byd y Planhigion. Talybont, Ceredigion: Y Lolfa. ISBN 978-1-78461-424-9