Cwm-iou
 | |
| Math | pentrefan  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Crucornau |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 51.9029°N 3.0203°W |
| Cod OS | SO299232 |
| Cod post | NP7 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AS/au Cymru | Peter Fox (Ceidwadwyr) |
| AS/au y DU | Catherine Fookes (Llafur) |
 | |
Pentref bychan gwledig yng nghymuned Crucornau, Sir Fynwy, Cymru, yw Cwm-iou[1] (Saesneg: Cwmyoy).[2] Fe'i lleolir filltir i'r gorllewin o'r Pandy yng ngogledd-orllewin eithaf y sir ar ffordd fynydd sy'n arwain i fyny cwm hir Dyffryn Ewias i ardal Capel-y-ffin a thros Fwlch yr Efengyl i'r Gelli Gandryll.
Gorwedd y pentref ym Mharc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog ar lan Afon Honddu. Rhai milltiroedd yn uwch i fyny'r cwm ceir Llanddewi Nant Hodni lle ceir adfeilion abaty canoloesol.
Mae'r pentref yn adnabyddus am yr eglwys blwyf, Eglwys Sant Martin, sy'n dyddio o'r 12g a 13g. Mae'n sefyll ar lethr serth ar ochr ddwyreiniol y dyffryn sy'n agored i dirlithriadau. Mae'r sylfeini ansefydlog wedi arwain at adeilad sydd prin yn meddu ar ongl sgwâr neu wal unionsyth. Mae wedi cael ei galw yr "eglwys fwyaf cam ym Mhrydain Fawr".[3]
Roedd y Gymraeg yn parhau ar wefusau trigolion yr ardal mor ddiweddar â c.1890.[4]
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Enwau Lleoedd Safonol Cymru", Comisiynydd y Gymraeg; adalwyd 12 Ebrill 2025
- ↑ British Place Names; adalwyd 15 Chwefror 2022
- ↑ "St Martin's Cwmyoy", St Teilo's Church with Bettws Chapel; adalwyd 12 Ebrill 2025
- ↑ John E. Southall, Wales and her Language (1892)
Trefi
Brynbuga · Cas-gwent · Cil-y-coed · Y Fenni · Trefynwy
Pentrefi
Aber-ffrwd · Abergwenffrwd · Betws Newydd · Bryngwyn · Caer-went · Castellnewydd · Cemais Comawndwr · Cilgwrrwg · Clydach · Coed Morgan · Coed-y-mynach · Cwmcarfan · Cwm-iou · Drenewydd Gelli-farch · Y Dyfawden · Yr Eglwys Newydd ar y Cefn · Gaer-lwyd · Gilwern · Glasgoed · Goetre · Gofilon · Y Grysmwnt · Gwehelog · Gwernesni · Gwndy · Hengastell · Little Mill · Llanarfan · Llan-arth · Llanbadog · Llancaeo · Llandegfedd · Llandeilo Bertholau · Llandeilo Gresynni · Llandenni · Llandidiwg · Llandogo · Llanddewi Nant Hodni · Llanddewi Rhydderch · Llanddewi Ysgyryd · Llanddingad · Llanddinol · Llanelen · Llanelli · Llanfable · Llanfaenor · Llanfair Cilgedin · Llanfair Is Coed · Llanfihangel Crucornau · Llanfihangel Gobion · Llanfihangel Tor-y-mynydd · Llanfihangel Troddi · Llanfihangel Ystum Llywern · Llanfocha · Llan-ffwyst · Llangatwg Feibion Afel · Llangatwg Lingoed · Llangiwa · Llangofen · Llan-gwm · Llangybi · Llanhenwg · Llanisien · Llanllywel · Llanofer · Llanoronwy · Llan-soe · Llantrisant · Llanwarw · Llanwenarth · Llanwynell · Llanwytherin · Y Maerdy · Magwyr · Mamheilad · Matharn · Mounton · Nant-y-deri · Newbridge-on-Usk · Y Pandy · Pen-allt · Penrhos · Pen-y-clawdd · Porth Sgiwed · Pwllmeurig · Rogiet · Rhaglan · Sudbrook · Tre'r-gaer · Tryleg · Tyndyrn · Ynysgynwraidd