Y Gymanwlad: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia
Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
Newid enwau gwledydd (dolenni) hyd at De Affrica using AWB
B newid hen enw, replaced: Antigua a Barbuda → Antigwa a Barbiwda, Belize → Belîs, Brunei → Brwnei, Burma → Myanmar, Guinea → Gini, Gwlad Swazi → Gwlad Swasi, Kenya → Cenia, Kiribati → Ciribati, Mauritius → using AWB
Llinell 9: Llinell 9:
Olynydd yr [[Ymerodraeth Brydeinig]] yw'r Gymanwlad. Dechrau ffurfiol y Gymanwlad oedd y Cynadleddau Imperialaidd tua diwedd y 1920au, sef cynadleddau o Brif Weinindogion Prydain a'i (chyn)wladfeydd. Yn y cynadleddau hyn fe gydnabyddwyd annibyniaeth gwladfeydd a oedd yn rheoli eu hunain. Fe gydnabyddwyd perthynas gyfartal gwledydd y Gymanwlad yn fffurfiol yn [[Statud Westminster]] ym [[1931]].
Olynydd yr [[Ymerodraeth Brydeinig]] yw'r Gymanwlad. Dechrau ffurfiol y Gymanwlad oedd y Cynadleddau Imperialaidd tua diwedd y 1920au, sef cynadleddau o Brif Weinindogion Prydain a'i (chyn)wladfeydd. Yn y cynadleddau hyn fe gydnabyddwyd annibyniaeth gwladfeydd a oedd yn rheoli eu hunain. Fe gydnabyddwyd perthynas gyfartal gwledydd y Gymanwlad yn fffurfiol yn [[Statud Westminster]] ym [[1931]].


Wedi'r ail ryfel byd roedd yr Ymerodraeth Brydeinig yn datgymalu o dipyn i beth. Roedd nifer cynyddol y cyn wladfeydd yn ennill eu hannibyniaeth yn rhannol oherwydd twf mudiadu dros annibyniaeth (fel ag yn yr [[India]] o dan ddylanwad [[Mohandas Gandhi]]) ac yn rhannol oherwydd bod llywodraeth Prydain o dan straen cyllidol wedi'r [[Ail Ryfel Byd]]. Fe ymunodd pob gwladfa flaenorol heblaw am ambell wlad tebyg i Burma (a elwir yn awr yn [[Myanmar]]; [[1948]]) a [[De Yemen]] ([[1967]]). Bu [[Iwerddon]] yn aelod hefyd, ond gadawodd wedi iddi droi yn weriniaeth ym [[1949]]. Ar hyn o bryd mae tua 30% o boblogaeth y byd yn drigolion y Gymanwlad.
Wedi'r ail ryfel byd roedd yr Ymerodraeth Brydeinig yn datgymalu o dipyn i beth. Roedd nifer cynyddol y cyn wladfeydd yn ennill eu hannibyniaeth yn rhannol oherwydd twf mudiadu dros annibyniaeth (fel ag yn yr [[India]] o dan ddylanwad [[Mohandas Gandhi]]) ac yn rhannol oherwydd bod llywodraeth Prydain o dan straen cyllidol wedi'r [[Ail Ryfel Byd]]. Fe ymunodd pob gwladfa flaenorol heblaw am ambell wlad tebyg i Myanmar (a elwir yn awr yn [[Myanmar]]; [[1948]]) a [[De Iemen]] ([[1967]]). Bu [[Iwerddon]] yn aelod hefyd, ond gadawodd wedi iddi droi yn weriniaeth ym [[1949]]. Ar hyn o bryd mae tua 30% o boblogaeth y byd yn drigolion y Gymanwlad.


Gall pa wlad bynnag sy'n cydnabod amcanion y Gymanwlad ymuno, ond fel arfer mae'n rhaid bod cysylltiad cyfansoddiadol rhwng yr aelod â'r DU neu unrhwy aelod arall y Gymanwlad. Gan hynny, mae rhai gwledydd y [[Môr Tawel]] yn aelodau yn sgil eu cyn rwymau ag [[Awstralia]]. Mae [[Namibia]] yn aelod oherwydd iddi gael ei rheoli gan [[De Affrica]] o [[1920]] hyd at [[1990]], sef blwyddyn ei hannibyniaeth. Ymunodd [[Camerŵn]] ym [[1995]] serch nad ond rhan fechan o'r wlad oedd wedi ei weinyddu gan Brydain. Yn eithriad nad oedd i osod cynsail cafodd [[Mosambic]] ymuno er nad oedd eriod wedi ei reoli gan Brydain nag unrhyw aelod arall y Gymanwlad.
Gall pa wlad bynnag sy'n cydnabod amcanion y Gymanwlad ymuno, ond fel arfer mae'n rhaid bod cysylltiad cyfansoddiadol rhwng yr aelod â'r DU neu unrhwy aelod arall y Gymanwlad. Gan hynny, mae rhai gwledydd y [[Môr Tawel]] yn aelodau yn sgil eu cyn rwymau ag [[Awstralia]]. Mae [[Namibia]] yn aelod oherwydd iddi gael ei rheoli gan [[De Affrica]] o [[1920]] hyd at [[1990]], sef blwyddyn ei hannibyniaeth. Ymunodd [[Camerŵn]] ym [[1995]] serch nad ond rhan fechan o'r wlad oedd wedi ei weinyddu gan Brydain. Yn eithriad nad oedd i osod cynsail cafodd [[Mosambic]] ymuno er nad oedd eriod wedi ei reoli gan Brydain nag unrhyw aelod arall y Gymanwlad.
Llinell 45: Llinell 45:
* [[Saint Lucia]] ([[1979]])
* [[Saint Lucia]] ([[1979]])
* [[Saint Vincent a'r Grenadines]] ([[1979]])
* [[Saint Vincent a'r Grenadines]] ([[1979]])
* [[Antigua a Barbuda]] ([[1981]])
* [[Antigwa a Barbiwda]] ([[1981]])
* [[Belize]] ([[1981]])
* [[Belîs]] ([[1981]])
* [[Saint Kitts a Nevis]] ([[1983]])
* [[Saint Kitts a Nevis]] ([[1983]])


Llinell 54: Llinell 54:
'''[[Affrica]]'''
'''[[Affrica]]'''
* [[De Affrica]] ([[1931]]; gadawodd ym [[1961]] ond ail-ymunodd ym [[1994]])
* [[De Affrica]] ([[1931]]; gadawodd ym [[1961]] ond ail-ymunodd ym [[1994]])
* <strike>[[Zimbabwe]]</strike> gwaharddwyd ym [[2002]] a gadawodd ym [[2003]]
* <s>[[Simbabwe]]</s> gwaharddwyd ym [[2002]] a gadawodd ym [[2003]]
* [[Ghana]] ([[1957]])
* [[Ghana]] ([[1957]])
* [[Nigeria]] ([[1960]]; gwaharddwyd ym [[1995]] ond ail-ymunodd ym [[1999]])
* [[Nigeria]] ([[1960]]; gwaharddwyd ym [[1995]] ond ail-ymunodd ym [[1999]])
* [[Sierra Leone]] ([[1961]])
* [[Sierra Leone]] ([[1961]])
* [[Tanzania]] ([[1961]])
* [[Tansanïa]] ([[1961]])
* [[Uganda]] ([[1962]])
* [[Wganda]] ([[1962]])
* [[Kenya]] ([[1963]])
* [[Cenia]] ([[1963]])
* [[Malawi]] ([[1964]])
* [[Malawi]] ([[1964]])
* [[Zambia]] ([[1964]])
* [[Sambia]] ([[1964]])
* [[Botswana]] ([[1966]])
* [[Botswana]] ([[1966]])
* [[Lesotho]] ([[1966]])
* [[Lesotho]] ([[1966]])
* [[Mauritius]] ([[1968]])
* [[Mawrisiws]] ([[1968]])
* [[Gwlad Swazi]] ([[1968]])
* [[Gwlad Swasi]] ([[1968]])
* [[Seychelles]] ([[1976]])
* [[Seychelles]] ([[1976]])
* [[Namibia]] ([[1990]])
* [[Namibia]] ([[1990]])
Llinell 75: Llinell 75:
* [[India]] ([[1947]])
* [[India]] ([[1947]])
* [[Pacistan]] ([[1947]]; gadawodd ym [[1972]] ond ail-ymunodd ym [[1989]])
* [[Pacistan]] ([[1947]]; gadawodd ym [[1972]] ond ail-ymunodd ym [[1989]])
* [[Sri Lanka]] ([[1948]])
* [[Sri Lanca]] ([[1948]])
* [[Malaysia]] ([[1957]])
* [[Malaysia]] ([[1957]])
* [[Singapore]] ([[1965]])
* [[Singapôr]] ([[1965]])
* [[Bangladesh]] ([[1972]])
* [[Bangladesh]] ([[1972]])
* [[Maldives]] ([[1982]])
* [[Maldives]] ([[1982]])
* [[Brunei]] ([[1984]])
* [[Brwnei]] ([[1984]])


'''[[Oceania]]'''
'''[[Oceania]]'''
Llinell 88: Llinell 88:
* [[Tonga]] ([[1970]])
* [[Tonga]] ([[1970]])
* [[Ffiji]] ([[1970]]; gadawodd ym [[1987]] ond ail-ymunodd ym [[1997]])
* [[Ffiji]] ([[1970]]; gadawodd ym [[1987]] ond ail-ymunodd ym [[1997]])
* [[Papua New Guinea]] ([[1975]])
* [[Papua New Gini]] ([[1975]])
* [[Ynysoedd Solomon]] ([[1978]])
* [[Ynysoedd Solomon]] ([[1978]])
* [[Vanuatu]] ([[1980]])
* [[Fanwatw]] ([[1980]])
* [[Tuvalu]] ([[1978]])
* [[Tuvalu]] ([[1978]])
* [[Kiribati]] ([[1979]])
* [[Ciribati]] ([[1979]])
* [[Nauru]] ([[1999]])
* [[Nawrw]] ([[1999]])


Aelodau gwaharddedig ar hyn o bryd:
Aelodau gwaharddedig ar hyn o bryd:
Llinell 100: Llinell 100:
Cyn aelodau:
Cyn aelodau:
* [[Iwerddon]] - gadawodd ym [[1949]]
* [[Iwerddon]] - gadawodd ym [[1949]]
* [[Zimbabwe]] - gadawodd ym [[2003]]
* [[Simbabwe]] - gadawodd ym [[2003]]
* [[Y Gambia]] - gadawodd ym [[2013]]
* [[Y Gambia]] - gadawodd ym [[2013]]


Fersiwn yn ôl 06:50, 5 Ionawr 2015

Erthygl am Y Gymanwlad yw hon. Am ddefnyddiau eraill o'r gair gweler Cymanwlad (gwahaniaethu).

Cymdeithas o wledydd a gwladwriaethau annibynol yw'r Gymanwlad. Y Deyrnas Unedig a'i chyn wladfeydd sy'n ffurfio mwyafrif llethol aelodau'r Gymanwlad. Ail dydd Iau mis Mawrth yw Dydd y Gymanwlad.

Mae brenhines y DU yn ben gwladwriaeth mewn nifer o aelod-wladwriaethau, sef yn Nheyrnasoedd y Gymanwlad. Mae mwyafrif aelodau y Gymanwlad yn weriniaethau neu yn deyrnasau. Ond mae pob un ohonynt yn cydnabod y Elisabeth II fel pen y Gymanwlad.

Hanes ac aelodaeth

Olynydd yr Ymerodraeth Brydeinig yw'r Gymanwlad. Dechrau ffurfiol y Gymanwlad oedd y Cynadleddau Imperialaidd tua diwedd y 1920au, sef cynadleddau o Brif Weinindogion Prydain a'i (chyn)wladfeydd. Yn y cynadleddau hyn fe gydnabyddwyd annibyniaeth gwladfeydd a oedd yn rheoli eu hunain. Fe gydnabyddwyd perthynas gyfartal gwledydd y Gymanwlad yn fffurfiol yn Statud Westminster ym 1931.

Wedi'r ail ryfel byd roedd yr Ymerodraeth Brydeinig yn datgymalu o dipyn i beth. Roedd nifer cynyddol y cyn wladfeydd yn ennill eu hannibyniaeth yn rhannol oherwydd twf mudiadu dros annibyniaeth (fel ag yn yr India o dan ddylanwad Mohandas Gandhi) ac yn rhannol oherwydd bod llywodraeth Prydain o dan straen cyllidol wedi'r Ail Ryfel Byd. Fe ymunodd pob gwladfa flaenorol heblaw am ambell wlad tebyg i Myanmar (a elwir yn awr yn Myanmar; 1948) a De Iemen (1967). Bu Iwerddon yn aelod hefyd, ond gadawodd wedi iddi droi yn weriniaeth ym 1949. Ar hyn o bryd mae tua 30% o boblogaeth y byd yn drigolion y Gymanwlad.

Gall pa wlad bynnag sy'n cydnabod amcanion y Gymanwlad ymuno, ond fel arfer mae'n rhaid bod cysylltiad cyfansoddiadol rhwng yr aelod â'r DU neu unrhwy aelod arall y Gymanwlad. Gan hynny, mae rhai gwledydd y Môr Tawel yn aelodau yn sgil eu cyn rwymau ag Awstralia. Mae Namibia yn aelod oherwydd iddi gael ei rheoli gan De Affrica o 1920 hyd at 1990, sef blwyddyn ei hannibyniaeth. Ymunodd Camerŵn ym 1995 serch nad ond rhan fechan o'r wlad oedd wedi ei weinyddu gan Brydain. Yn eithriad nad oedd i osod cynsail cafodd Mosambic ymuno er nad oedd eriod wedi ei reoli gan Brydain nag unrhyw aelod arall y Gymanwlad.

Gwaharddwyd aelodaeth Ffiji a Phacistan am amser o achos cwymp eu llwyodraeth democrataidd a sefydliad llywodraeth milwrol. Gwaharddwyd De Affrica yn ystod adeg Apartheid ac ni ailgydiodd yn ei haelodaeth hyd at 1994. Gwaharddwyd Nigeria rhwng 1995 a 1999 a Simbabwe ers 2002 oherwydd problemau polisiau Robert Mugabe.

Strwythr ac amcanion

Elisabeth II yw pen y sefydliad. Ers 1965 mae Swyddfa'r Gymanwlad yn Llundain. Ar hyn o bryd Don MacKinnon, a oedd gynt yn Weinidog Tramor Seland Newydd, yw Ysgrifennydd Cyffredinol y Gymanwlad.

Mae cynhadledd yr aelod-wladwriaethau yn digwydd bob yn ail flwyddyn. Er bod hynny yn gyfle i bobl o wledydd cyfoethog a gwledydd tlawd siarad a phenderfynu gyda'i gilydd, bu y berthynas rhwng Prydain a gwledydd Affrica yn oeri ers problemau Rhodesia, yn y 1970au, ac apartheid yn Ne Affrica, yn y 1980au. O ganlyniad, bu aelodau yn cryfhau eu perthynas â gwledydd eraill ac yn sgil hynny lleihaodd nerth gwleidyddol ac economaidd y Gymanwlad.

Heddiw, hybu cydweithrediad rhwng gwledydd, cryfhau iawnderau dynol a democratiaeth yw gwaith pennaf y Gymanwlad.

Aelodau

Aelodau'r Gymanwlad

(yn nhrefn y cyfandiroedd a blwyddyn eu hymuno)

Ewrop

Gogledd America

De America

Affrica

Asia

Oceania

Aelodau gwaharddedig ar hyn o bryd:

Cyn aelodau:

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Y_Gymanwlad&oldid=1667016"