Eisteddfod Genedlaethol Cymru

Eisteddfod Genedlaethol Cymru
	Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llŷn ac Eifionydd 2023
Enghraifft o'r canlynol	eisteddfod, digwyddiad blynyddol
Yn cynnwys	Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol, Coron yr Eisteddfod Genedlaethol, Y Fedal Ryddiaith, Gwobr Goffa Daniel Owen, Tlws y Cerddor, Gwobr Goffa David Ellis, Gwobr Goffa Llwyd o'r Bryn, Medal Aur am Gelfyddyd Gain, Medal Aur am Grefft a Dylunio, Medal Aur mewn Pensaernïaeth, Ysgoloriaeth W. Towyn Roberts, Medal Syr T.H. Parry-Williams, Dysgwr y Flwyddyn, Medal Gwyddoniaeth a Thechnoleg yr Eisteddfod Genedlaethol, Albwm Cymraeg y Flwyddyn
Lleoliad yr archif	Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Gweithwyr	18, 17, 14
Gwladwriaeth	y Deyrnas Unedig
Gwefan	https://eisteddfod.cymru
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Am Eisteddfod eleni gweler Eisteddfod Genedlaethol Cymru Rhondda Cynon Taf 2024

Maes Eisteddfod Genedlaethol Maldwyn a'r Gororau 2003, ar dir fferm Mathrafal.

Gŵyl ddiwylliannol fwyaf Cymru yw Eisteddfod Genedlaethol Cymru, gyda chystadlu mewn llenyddiaeth, cerddoriaeth a drama yn elfen bwysig. Ymhlith y cystadlaethau pwysicaf mae cystadleuaeth am y Gadair am awdl, y Goron am bryddest a'r Fedal Ryddiaith am waith rhyddiaith. Ceir hefyd y Rhuban Glas i'r canwr unigol gorau a chyflwynir Medal Syr T.H. Parry-Williams er 1975 i gydnabod gwasanaeth gwirfoddol nodedig ymhlith pobl ifanc. Er 1952, trefnir a llywodraethir yr Eisteddfod gan Lys yr Eisteddfod Genedlaethol. Yn gyffredinol, bu'r niferoedd sy'n ymweld â hi'n gostwng rhwng 1997 a 2017.

Yr Eisteddfod ddoe a heddiw

Er bod traddodiad yr eisteddfod yn ganrifoedd oed, ni chynhaliwyd yr Eisteddfod Genedlaethol gyntaf tan 1861, yn Aberdâr. Daeth y gyfres flynyddol honno i ben oherwydd diffyg cyllid yn 1868. Yn 1880 sefydlwyd Cymdeithas yr Eisteddfod Genedlaethol a dan nawdd y gymdeithas hon cynhaliwyd Eisteddfod Merthyr Tudful yn 1881 a chynhaliwyd eisteddfod yn ddifwlch wedyn ar wahân i 1914, 1940 a 2020. (Cynhaliwyd hi ar lein yn 2021.)^[1]

Roedd Iolo Morganwg wedi sefydlu Gorsedd Beirdd Ynys Prydain yn 1792. Fel y tyfodd yr Eisteddfod Genedlaethol daeth yr orsedd i'w chysylltu fwy-fwy gyda hi, gan gychwyn gydag Eisteddfod Caerfyrddin 1819, nes datblygu yn rhan o seremonïau'r eisteddfod fwy neu lai fel y mae heddiw. Yr orsedd sydd yn gyfrifol am seremonïau cadeirio a choroni'r beirdd yn ogystal â chyflwyno'r Fedal Ryddiaith. Ailwampiodd yr Archdderwydd Geraint Bowen tipyn ar y seremonïau, er enghraifft diddymu Seremoni'r Cymry Ar Wasgar, a dod â'r brodyr Celtaidd i mewn i rai o'r prif seremonïau. Mae aelodau'r orsedd yn rhannu'n dri grŵp, gyda lliw gwahanol i wisg bob un.

Caiff yr Eisteddfod Genedlaethol ei chynnal bob blwyddyn yn ystod wythnos lawn gyntaf mis Awst, yn y de a'r gogledd bob yn ail. Ond ceir Seremoni'r Cyhoeddi tua 13 mis cyn yr Eisteddfod. pryd y bydd Gorsedd y Beirdd a'i chefnogwyr yn gorymdeithio drwy'r dref i Gylch yr Orsedd. Ar ôl y seremoni cyflwynir rhestr o destunau'r Eisteddfod i'r Archdderwydd.

Mae maes yr Eisteddfod yn mesur oddeutu 15 i 18 erw (6 i 7 ha). Ar wahân i'r pafiliwn mawr, bydd hefyd y Babell Len, y Babell Ddawns, Pabell y Cymdeithasau, y Lle Celf; a bydd nifer o stondinau gan gymdeithasau gwirfoddol, megis yr Urdd, Merched Wawr; bydd y pleidiau gwleidyddol ar y maes hefyd a busnesau.

Yn y gorffennol, roedd Saesneg yn rhan o'r gweithgareddau, a chlywid hi hyd yn oed ar lwyfan yr Eisteddfod ei hun. Nododd y cyfansoddiad newydd ym 1952 mai iaith swyddogol yr eisteddfod oedd y Gymraeg yn unig, ac roedd Cynan yn flaenllaw yn y gwaith o gadw'r eisteddfod yn uniaith Gymraeg.

Ymhlith eisteddfodau eraill Cymru mae: Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd, Eisteddfod Ryngwladol Llangollen, Eisteddfod Pantyfedwen, Eisteddfod Powys ac Eisteddfod Môn. Ceir hefyd nifer o eisteddfodau llai ledled Cymru, megis Eisteddfod Pwll-glas.

Prif wobrau'r eisteddfod

Rhestr o Eisteddfodau Cenedlaethol

19eg ganrif

1869-1879 - Eisteddfodau answyddogol yn y gogledd

Ail-gychwyn Eisteddfod Genedlaethol

20fed ganrif

21ain ganrif

2001 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Dinbych 2001
2002 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Tyddewi 2002
2003 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Maldwyn a'r Gororau 2003
2004 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Casnewydd 2004
2005 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Eryri a'r Cyffiniau 2005
2006 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Abertawe 2006
2007 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir y Fflint a'r Cyffiniau 2007
2008 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Caerdydd a'r Cylch 2008
2009 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Meirion a'r Cyffiniau 2009
2010 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Blaenau Gwent a Blaenau'r Cymoedd 2010
2011 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Wrecsam a'r Fro 2011
2012 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bro Morgannwg 2012
2013 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Ddinbych a'r Cyffiniau 2013
2014 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llanelli 2014 ^[2]
2015 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Maldwyn a'r Gororau 2015 ^[3]
2016 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Fynwy a’r Cyffiniau 2016
2017 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Ynys Môn 2017
2018 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Caerdydd 2018
2019 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Conwy 2019
2020 - Gohiriwyd Eisteddfod Ceredigion oherwydd Pandemig COVID-19. Yn hytrach cynhaliwyd Gŵyl AmGen, Gŵyl ar-lein.
2021 - Gohiriwyd Eisteddfod Ceredigion eto i 2022. Cynhaliwyd Eisteddfod AmGen 2021 yn ei le.
2022 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Ceredigion 2022
2023 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llŷn ac Eifionydd 2023
2024 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Rhondda Cynon Taf 2024

Llyfryddiaeth

Alan Llwyd, Prifysgol y Werin: Hanes Eisteddfod Genedlaethol Cymru 1900-1918 (Cyhoeddiadau Barddas, 2008)
Alan Llwyd, Blynyddoedd y Locustiaid: Hanes Eisteddfod Genedlaethol Cymru 1919-1936 (Cyhoeddiadau Barddas, 2007)
Alan Llwyd, Y Gaer Fechan Olaf: Hanes Eisteddfod Genedlaethol Cymru 1937-1950 (Cyhoeddiadau Barddas, 2006)

Gweler hefyd

J. Elwyn Hughes, golygydd y Cyfansoddiadau rhwng 1985-2015
Rhestr o Archdderwyddon
Rhestr ffigurau ymwelwyr â'r Eisteddfod Genedlaethol

Gwyliau iaith Celtaidd eraill

Cyfeiriadau

↑ Melville Richards, "Eisteddfod y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg", yn Twf yr Eisteddfod: Tair Darlith, gol. Idris Foster (Aberystwyth: Llys yr Eisteddfod Genedlaethol, 1968)
↑ "Gwefan yr Eisteddfod". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-05-09. Cyrchwyd 2013-04-27.
↑ Newyddion BBC am Eisteddfod 2015

Dolenni allanol

[1] Melville Richards, "Eisteddfod y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg", yn Twf yr Eisteddfod: Tair Darlith, gol. Idris Foster (Aberystwyth: Llys yr Eisteddfod Genedlaethol, 1968)

[2] "Gwefan yr Eisteddfod". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-05-09. Cyrchwyd 2013-04-27.

[3] Newyddion BBC am Eisteddfod 2015

[1]

[2]

[3]