Petroliwm

Oddi ar Wicipedia
Ffynnon olew yng Nghanada; 2004
Prif gynhyrchwyr olew'r byd 1960-2006 - cyn Ffracio.
Y crofeydd olew sydd gan wledydd y byd wrth gefn, yn ôl y CIA
Y defnydd o olew gan wledydd y byd yn ôl 'NationMaster'; tywyll 0.07 casgen y dydd, golau - 0.0015 casgen y dydd y person
Y petroliwm a gynhyrchwyd yn Tecsas.

Tanwydd ffosil yw petroliwm neu olew crai sy'n cael ei echdynnu o'r ddaear mewn gwledydd ar draws y byd, ond yn enwedig yn y Dwyrain Canol, Unol Daleithiau America, Rwsia a Feneswela. Mae'n adnodd anadnewyddadwy a ddefnyddir i wneud petrol, plastig ayyb. Mae petroliwm yn hylif tew brown tywyll fel arfer, sy'n cynnwys cymysgedd cymhleth o hydrocarbonau fflamadwy. Caiff y petroliwm ei buro trwy broses o ddistyllu ffracsiynol.

Mae pris olew yn gallu effeithio ar economi gwledydd y byd. Yn 2008 cafwyd argyfwng ariannol byd-eang yn dilyn codiad sydyn ym mhris petroliwm. Yn ôl rhai, roedd olew hefyd wrth wraidd ymosodiad Iraq ar Kuwait yn Awst 1990, a'r Unol Daleithiau ar Iraq ychydig wedyn yn 1991 - enw ymgyrch filwrol Unol Daleithiau America yn 2003 oedd Operation Iraqi Liberation (OIL).[1] Cyfansoddodd y canwr protest David Rovics gân o'r enw "Operation Iraqi Liberation (OIL)" a ddaeth yn anthem i'r mudiad gwrth-ryfel.

Ffurfiant[golygu | golygu cod]

Mae dwy theori yn bodoli am ffurfiant olew: theori ffurfiant biolegol a theori ffurfiant anfiolegol. Y prif theori yw'r theori ffurfiant biolegol, a phrin yw'r daearegwyr sy'n cefnogi'r theori anfiolegol.

Theori ffurfiant biolegol[golygu | golygu cod]

Yn ôl y theori ffurfiant biolegol, casglodd micro-organebau morol marw ar waelod y môr. Gorchuddiwyd y gwaddodion organig hyn gan waddodion anathraidd. Ar ôl miliynau o flynyddoedd o dymheredd uchel a gwasgedd sylweddol, caiff y defnydd organig ei ffosileiddio i ffurfio olew crai trwy'r broses o bydredd anaerobig. Nid yw'r olew crai yn hydawdd mewn dŵr, ac mae'n llai dwys felly mae'n arnofio ar wyneb y dŵr. Wrth i ddŵr godi, mae'n gwthio'r olew i fyny tua'r wyneb nes caiff yr olew ei ddal mewn man lle mae'r creigiau athraidd yn cael eu gorchuddio gan greigiau anathraidd. Ffurfir cronfa olew mewn haen blyg o'r graig athraidd, ac mae'r olew yn cael ei ddal yma. Mae'r broses hon yn debyg iawn i broses ffurfiant nwy naturiol.

Hon yw'r theori sy'n cael ei gredu gan y mwyafrif llethol o wyddonwyr, yn enwedig y daearegwyr sy'n chwilio am gronfeydd olew newydd. Nid oes unrhyw gwmni olew ar hyn o bryd yn seilio eu rhaglen archwilio ar unrhyw theori ffurfiant arall.

Theori ffurfiant anfiolegol[golygu | golygu cod]

Yn ôl y theori hon ni ffurfiwyd olew o ddefnydd organig marw, ond o fethan a oedd ar ôl dan y ddaear ers ei ffurfiant. Mae'r moleciwlau biolegeol yn yr olew yn rhai sy'n dod o ficro-organebau yn y creigiau wrth iddynt gasglu yn yr olew.

Diwydiant[golygu | golygu cod]

Caiff yr olew crai ei echdynnu o'r ddaear gan gwmniau olew trwy ddrilio i lawr drwy'r creigiau anathraidd. Mae'r gwasgedd sylweddol yn y gronfa olew yn achosi i'r olew ddod i'r wyneb. Fel arfer, cludir yr olew i burfeydd olew ar long arbennig a elwir yn dancer olew neu drwy bibell cludo olew. Yn y purfeydd olew, caiff yr olew ei wahanu i'w rhannau trwy broses o ddistylliad ffracsiynnol. Mae'r broses hon yn gwahanu'r olew ar sail ei berwbwynt i arunigo nifer o ffracsiynnau gwahanol. Mae'r rhain yn cynnwys (yn nhrefn eu berwbwyntiau cynyddol) nwy petroliwm, petrol, nafftha, cerosin, diesel, olew iro, olew tanwydd, bitwmen a chynhyrchion olew eraill. Caiff y ffranciynnau hyn eu defnyddio fel tanwyddau (petrol, cerosin, diesel) neu fel ffynonellau o gemegau organig.

Mae'r mwyafrif o wledydd sydd yn cynhyrchu olew ar raddfa sylweddol yn aelodau o OPEC sydd yn ceisio dylanwadu ar bris olew crai rhyngwladol trwy reoli faint o olew caiff ei gynhyrchu drwy'r byd.

Cynhyrchiad[golygu | golygu cod]

Yng nghyd-destun cynhyrchu petroliwm, mae'r gair cynhyrchu yn cyfeirio ar yr olew craidd a echdynnir o'r ddaear; nid yw'n cynnwys olew a gaiff ei greu mewn dulliau eraill.

# Cenedl 103bbl/d (2006) 103bbl/d (2007) 103bbl/d (2008) 103bbl/d (2009) Cyfanswm cyfredol (2015)
1 Sawdi Arabia (OPEC) 10,665 10,234 10,782 9,760 11.8%
2 Rwsia 1 9,677 9,876 9,789 9,934 12.0%
3 Unol Daleithiau 1 8,331 8,481 8,514 9,141 11.1%
4 Iran (OPEC) 4,148 4,043 4,174 4,177 5.1%
5 Tsieina 3,846 3,901 3,973 3,996 4.8%
6 Canada 2 3,288 3,358 3,350 3,294 4.0%
7 Mecsico 1 3,707 3,501 3,185 3,001 3.6%
8 Yr Emiradau Arabaidd Unedig (OPEC) 2,945 2,948 3,046 2,795 3.4%
9 Ciwait (OPEC) 2,675 2,613 2,742 2,496 3.0%
10 Feneswela (OPEC) 1 2,803 2,667 2,643 2,471 3.0%
11 Norwy 1 2,786 2,565 2,466 2,350 2.8%
12 Brasil 2,166 2,279 2,401 2,577 3.1%
13 Irac (OPEC) 3 2,008 2,094 2,385 2,400 2.9%
14 Algeria (OPEC) 2,122 2,173 2,179 2,126 2.6%
15 Nigeria (OPEC) 2,443 2,352 2,169 2,211 2.7%
16 Angola (OPEC) 1,435 1,769 2,014 1,948 2.4%
17 Libya (OPEC) 1,809 1,845 1,875 1,789 2.2%
18 Y Deyrnas Gyfunol 1,689 1,690 1,584 1,422 1.7%
19 Casachstan 1,388 1,445 1,429 1,540 1.9%
20 Qatar (OPEC) 1,141 1,136 1,207 1,213 1.5%
21 Indonesia 1,102 1,044 1,051 1,023 1.2%
22 India 854 881 884 877 1.1%
23 Aserbaijan 648 850 875 1,012 1.2%
24 Yr Ariannin 802 791 792 794 1.0%
25 Oman 743 714 761 816 1.0%
26 Maleisia 729 703 727 693 0.8%
27 Yr Aifft 667 664 631 678 0.8%
28 Colombia 544 543 601 686 0.8%
29 Awstralia 552 595 586 588 0.7%
30 Ecwador (OPEC) 536 512 505 485 0.6%
31 Swdan 380 466 480 486 0.6%
32 Syria 449 446 426 400 0.5%
33 Gini Gyhydeddol 386 400 359 346 0.4%
34 Gwlad Tai 334 349 361 339 0.4%
35 Fietnam 362 352 314 346 0.4%
36 Yemen 377 361 300 287 0.3%
37 Denmarc 344 314 289 262 0.3%
38 Gabon 237 244 248 242 0.3%
39 De Affrica 204 199 195 192 0.2%
40 Tyrcmenistan No data 180 189 198 0.2%
41 Trinidad a Thobago 4 181 179 176 174 0.1%

Ffynhonnell: U.S. Gweinyddiaeth dros Wybodaeth am Ynni, UDA Archifwyd 2008-07-10 yn y Peiriant Wayback.

Nodiadau: 1 Anterth cynhyrchu olew cyffredin eisoes wedi pasio yn y wlad hon.

2 Mae olew cyffredin Canada'n lleihau, ond mae olew-dywod Canada (a'r cynnyrch olew) yn codi. O gynnwys olew-dywod yn y ffigyrau, gan Canada mae'r ail ffynhonnell fwyaf o olew, ar ôl Sawdi Arabia.

3 Mae'n parhau'n aelod, ond ni chynhwysir y ffigurau ers 1998.

4 Mae'r 3ydd llyn-olew mwyaf ar y Ddaear yn Nhrinidad a Thobago - yn La Brea yn Ne Trinidad

Treuliad[golygu | golygu cod]

Yr amgylchedd[golygu | golygu cod]

Ceir sawl sgil-effaith negyddol o alldynnu, trin a defnyddio petroliwm.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. "Press Briefing by Ari Fleischer". The White House press release. 24 Mawrth 2003. Cyrchwyd 21 Gorffennaf 2006.

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]