Charles I, brenin Lloegr a'r Alban

Charles I, brenin Lloegr a'r Alban
Charles I, brenin Lloegr a'r Alban
Ganwyd	19 Tachwedd 1600 (yn y Calendr Iwliaidd) ; Palas Dunfermline, Dunfermline
Bu farw	30 Ionawr 1649 (yn y Calendr Iwliaidd) ; Llundain
Swydd	teyrn Lloegr, teyrn yr Alban, Dug Iorc, teyrn Iwerddon
Dydd gŵyl	30 Ionawr
Tad	James VI a I, brenin yr Alban a Lloegr
Mam	Ann o Ddenmarc
Priod	Henrietta Maria
Plant	Charles II, Mary Henrietta, James II a VII, y Dywysoges Elizabeth o Loegr, Y Dywysoges Anne o Loegr, Henry Stuart, Dug Caerloyw, Henrietta o Loegr, Charles James Stuart, Catherine Stuart
Llinach	stiwartiaid
llofnod

Charles Stuart (19 Tachwedd 1600 - 30 Ionawr 1649) oedd Tywysog Cymru o 1616 hyd 1625, ac wedyn brenin Charles I, brenin Lloegr a'r Alban o 27 Mawrth 1625 tan ei ddienyddiad yn sgil Rhyfel Cartref Lloegr. Roedd ei deyrnasiad yn gyfnod o frwydro am rym rhwng y brenin a'r senedd. Yn bleidiwr brwd dros hawl ddwyfol brenhinoedd, gweithredai Charles i gryfháu ei rymoedd ei hun, gan reoli heb y Senedd am gyfnod helaeth o'i deyrnasiad.

Bywyd cynnar

Yn ail fab i'r Brenin James VI o'r Alban a'i wraig Anne o Ddenmarc, cafodd Charles ei eni ym Mhalas Dunfermline yn yr Alban ar 19 Tachwedd 1600. Ar farwolaeth Elizabeth I o Loegr yn mis Mawrth 1603, dyrchafwyd ei dad i orsedd Lloegr. Roedd Charles yn blentyn eiddil, ac, ar y dechrau, fe'i gadawyd yn yr Alban yng ngofal nyrsys rhag ofn i'w iechyd waethygu ar y daith hir i Lundain.

Teyrnasiad cynnar

Esgynodd Charles i orsedd Lloegr a'r Alban ar farwolaeth ei dad ar 27 Mawrth 1625. Ar 13 Mehefin o'r un flwyddyn, priododd Henrietta Maria, yn absenoldeb y ddau gymar. Roedd ei senedd gyntaf, oedd wedi agor ym mis Mai, yn erbyn y briodas o'r cyntaf am mai pabyddes oedd hi, ac ofnid y byddai Charles yn lleddfu mesurau yn erbyn pabyddion a thanseilio Protestaniaeth fel crefyddol swyddogol y deyrnas.

Brwydrau â'r Senedd

Roedd Charles yn brwydo â'r Senedd yn ystod rhan helaeth o'i deyrnasiad.

Achos llys a'i ddienyddio

Cyhuddiwyd Charles o uchel frad ac uchel droseddau eraill ar 2 Ionawr 1649. Gwrthododd Charles bledio gan fynnu nad oedd gan lys mo'r hawl i ddwyn achos yn erbyn brenin. Fe'i cafwyd yn euog, a llofnodwyd warant marwolaeth gan 59 o'r comisiynwyr, gan gynnwys John Jones, Maesygarnedd ar 29 Ionawr 1649. Fe'i dienyddiwyd y diwrnod wedyn ar lain o dir o flaen y Tŷ Gwledda, Whitehall yn Llundain.

Plant

Charles James Stuart (1629)
Charles II, brenin Lloegr a'r Alban (1630-1685)
Mari Stuart, tywysoges Orange (1631-1660)
James II/VII, brenin Lloegr a'r Alban (1633-1701)
Elisabeth Stuart (1635-1650)
Anne Stuart (1637-1640)
Catrin Stuart (1639)
Harri Stuart (1640-1660)
Henrietta Anne Stuart (1644-1670)

Arfau

Arfau fel Tywysog Cymru
Arfau fel Charles I yn Lloegr
Arfau fel Charles I yn yr Alban

Rhagflaenydd: James VI/I	Brenin yr Alban 27 Mawrth 1625 – 30 Ionawr 1649	Olynydd: Charles II (gan 1660)
Rhagflaenydd: James VI/I	Brenin Loegr 27 Mawrth 1625 – 30 Ionawr 1649	Olynydd: Charles II (gan 1660)

Rhagflaenydd: Harri Stuart	Tywysog Cymru 1616 – 1625	Olynydd: Siôr