Sir Gaernarfon (etholaeth seneddol)

Oddi ar Wicipedia
Sir Gaernarfon
Etholaeth Sir
Creu: 1542
Diddymwyd: 1950
Math: Tŷ'r Cyffredin
Aelodau:Un

Roedd etholaeth Sir Gaernarfon yn ethol aelodau i senedd San Steffan o 1542 hyd 1950 pan ddiddymwyd yr etholaeth.

Hanes[golygu | golygu cod]

O dan y Deddfau Uno roedd gan bob Sir yng Nghymru (ac eithrio Sir Feirionnydd) yr hawl i ddanfon dau Aelod Seneddol i San Steffan, un ar gyfer y Sir ac un ar gyfer y Bwrdeistrefi. Roedd Sir Gaernarfon yn cynrychioli'r bobl a oedd yn byw y tu allan i fwrdeistrefi tref Caernarfon, Conwy, Cricieth, Nefyn a Phwllheli ac o 1832 Bangor.

Cyn diwygio'r etholfraint ym 1832 roedd etholaeth Sir Gaernarfon yn cael ei hystyried yn un "dan ddylanwad" teulu Paget Marcwysau Môn.

Er gwaethaf ambell i gamsyniad nid etholaeth Lloyd George oedd Sir Gaernarfon, yr oedd o'n aelod dros y Bwrdeistrefi

Ar gyfer etholiad 1885 holltwyd etholaeth Caernarfon yn ddau gan ffurfio etholaethau Gogledd Sir Gaernarfon a De Sir Gaernarfon ail grëwyd yr etholaeth sirol unigol ar gyfer etholiad 1918.

Dyma'r etholaeth i Blaid Cymru ei hymladd gyntaf erioed. Gwnaed hynny yn Etholiad cyffredinol y Deyrnas Unedig, 1929 yr ymgeisydd oedd Lewis Valentine, Llywydd Cyntaf y Blaid. Cafodd 609 o bleidleisiau sef 1.6% o gyfanswm o 38,043.

Aelodau Seneddol[golygu | golygu cod]

  • 1541 — Syr Richard Bulckeley[1]
  • 1547 — Syr John Puleston, bu farw 1552 a'i olynu gan John Wynn ap Hugh
  • 1553 (Maw) — John Wynn ap Hugh
  • 1553 (Hyd) — Morris Wynn
  • 1554 (Ebrill) — Morris Wynn
  • 1554 (Tach) — David Lloyd ap Thomas
  • 1555 — Syr Rhys Gruffydd
  • 1558 — William Wynn Williams
  • 1558—1559 — Robert Pugh
  • 1563 (Ionawr) — Morris Wynn
  • 1571 — John Wynn ap Hugh
  • 1572 (Ebrill) — John Gwynne, bu farw 1574 a'i olynu gan William Thomas
  • 1584 — William Thomas
  • 1586 — John Wynn
  • 1588 (Hyd) — Hugh Gwyn Bodvel
  • 1593 — William Maurice
  • 1597 (Hydref) — William Griffith
  • 1601 (Medi) — William Jones
  • 1604 — Syr William Maurice
  • 1614 — Richard Wynn
  • 1621 — John Griffith
  • 1624 — Thomas Glynn
  • 1625 — Thomas Glynn
  • 1626 — John Griffith
  • 1628 — John Griffith
  • 1640 Ebrill — Thomas Glynn
  • 1640 Tachwedd — John Griffith iau — diswyddo 1642
  • 1647 — Syr Richard Wynn, 4ydd Barwnig
  • 1653 — Heb gynrychiolaeth yn Senedd yr esgyrn sychion
  • Blwyddyn—Aelod Cyntaf—Ail Aelod

Dau aelod yn y senedd warchodaeth gyntaf a'r ail senedd warchodaeth

Aelodau ar ôl Deddf Diwigio'r Senedd 1832[golygu | golygu cod]

Diddymwyd y sedd ym 1885 a'i ail greu ym 1918

Etholiadau Diwrthwynebiad o'r 1830au i'r 1860au[golygu | golygu cod]

Etholwyd Thomas Assheton Smith (Ceidwadol) yn ddiwrthwynebiad yn etholiadau 1832 ac 1835.

Etholwyd John Ralph Ormsby-Gore (Ceidwadol) yn ddiwrthwynebiad ym 1837.

Etholwyd Edward George Douglas Pennant (Ceidwadol) yn ddiwrthwynebiad ym 1841, 1847, 1852, 1857, 1859 a 1865.

Dyrchafwyd Edward George Douglas Pennant i Dŷ'r Arglwyddi ar farwolaeth ei dad ym 1866 ac fe'i olynwyd fel AS gan ei fab George Sholto Douglas-Pennant yn ddiwrthwynebiad yn isetholiad 1866, collodd George Douglas-Pennant ei sedd i'r Rhyddfrydwr Love Jones Parry mewn etholiad cystadleuol ym 1868.

Etholiad cyffredinol 1868: Etholaeth Sir Gaernarfon

Nifer y pleidleiswyr 4,852

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol Love Jones Parry 1,968 52.0
Ceidwadwyr George Sholto Douglas-Pennant 1,815 48.0
Mwyafrif 153
Y nifer a bleidleisiodd 4,357 77.9
Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr Gogwydd

Etholiadau yn y 1870au[golygu | golygu cod]

Etholiad cyffredinol 1874: Etholaeth Sir Gaernarfon

Nifer y pleidleiswyr 6,286

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Ceidwadwyr George Sholto Douglas-Pennant 2,750 54.3
Rhyddfrydol Love Jones Parry 1,607 48.4
Mwyafrif 103
Y nifer a bleidleisiodd 3,317 80.6
Ceidwadwyr yn disodli Rhyddfrydol Gogwydd

Etholiadau yn y 1880au[golygu | golygu cod]

Etholiad cyffredinol 1880: Etholaeth Sir Gaernarfon

Nifer y pleidleiswyr 6,652

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol Charles James Watkin Williams 3,303 59.9
Ceidwadwyr George Sholto Douglas-Pennant 2,206 40.1
Mwyafrif 1,097
Y nifer a bleidleisiodd 5,509 82.8
Rhyddfrydol yn disodli Ceidwadwyr Gogwydd

Ym Mis Tachwedd 1880 cafodd Watkin Williams ei ddyrchafu'n farnwr llys a bu'n rhaid iddo ymddiswyddo o'r Senedd. Cynhaliwyd isetholiad ar 2 Rhagfyr 1880:

IsetholiadSir Gaernarfon 1880

Nifer y pleidleiswyr 6,652

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol William Rathbone 3,180 59.7
Ceidwadwyr H J Ellis Nanney 2,151 40.3
Mwyafrif 1,029
Y nifer a bleidleisiodd 5,509 80.1 5,33i
Rhyddfrydol yn cadw Gogwydd

1885 - 1918[golygu | golygu cod]

Ar gyfer etholiad 1885 holltwyd etholaeth Caernarfon yn ddau gan ffurfio etholaethau Gogledd Sir Gaernarfon a De Sir Gaernarfon ail grëwyd yr etholaeth sirol unigol ar gyfer etholiad 1918

Etholiadau yn y 1910au[golygu | golygu cod]

Etholiad cyffredinol 1918

Nifer yr etholwyr 36,460

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol Charles Edward Breese 10,488 44.5
Llafur Annibynnol Robert Thomas Jones 8,145 34.6
Rhyddfrydwr Annibynnol Ellis William Davies 4,937 20.9
Mwyafrif 2,343 9.9
Y nifer a bleidleisiodd 64.6
Rhyddfrydol yn cadw Gogwydd

Etholiadau yn y 1920au[golygu | golygu cod]

Etholiad cyffredinol 1922

Nifer yr etholwyr 37,450

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Llafur Robert Thomas Jones 14,016
Rhyddfrydwr Cenedlaethol Charles Edward Breese 12,407
Mwyafrif
Y nifer a bleidleisiodd
Llafur yn disodli Rhyddfrydol Gogwydd
Etholiad cyffredinol 1923

Nifer yr etholwyr 38,136

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol Goronwy Owen 15,043
Llafur Robert Thomas Jones 13,521
Mwyafrif 1,522
Y nifer a bleidleisiodd
Rhyddfrydol yn disodli Llafur Gogwydd
Etholiad cyffredinol 1924:

Nifer yr etholwyr 38,647

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol Goronwy Owen 15,033
Llafur Robert Thomas Jones 14,564
Mwyafrif 469
Y nifer a bleidleisiodd
Rhyddfrydol yn cadw Gogwydd
Etholiad cyffredinol 1929

Nifer yr etholwyr 47,481

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol Goronwy Owen 18,507 47.8 -2.9
Llafur Robert Thomas Jones 14,867 38.5 -10.7
Unoliaethwr D. Fowden Jones 4,669 12.1 n/a
Plaid Cymru Parch Lewis Valentine 609 1.6 n/a
Mwyafrif 3,640 9.3 +7.8
Y nifer a bleidleisiodd 38,652 81.4 +4.8
Rhyddfrydol yn cadw Gogwydd

Etholiadau yn y 1930au[golygu | golygu cod]

Etholiad cyffredinol 1931

Nifer yr etholwyr 48,003

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol Goronwy Owen 14,993 39.0
Llafur William Elwyn Edwards Jones 14,299 37.2
Y Llywodraeth Genedlaethol W P O Evans 7,990 20.8
Plaid Cymru John Edward Daniel 1,136 3.0
Mwyafrif 694 1.8
Y nifer a bleidleisiodd 38,418 80.0
Rhyddfrydol yn cadw Gogwydd
Etholiad cyffredinol 1935

Nifer yr etholwyr 49,284

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Rhyddfrydol Goronwy Owen 17,947 48.6
Llafur William Elwyn Edwards Jones 16,450 44.5
Plaid Cymru John Edward Daniel 2,534 6.9
Mwyafrif 1,497 4.1
Y nifer a bleidleisiodd 36,931 74.9
Rhyddfrydol yn cadw Gogwydd

Etholiadau yn y 1940au[golygu | golygu cod]

Etholiad cyffredinol 1945

Nifer yr etholwyr 51,249

Plaid Ymgeisydd Pleidleisiau % ±%
Llafur Goronwy Owen Roberts 22,043 55.3
Rhyddfrydol Goronwy Owen 15,637 39.3
Plaid Cymru William Ambrose Bebb 2,152 5.4
Mwyafrif 6,406 16.1
Y nifer a bleidleisiodd 77.7
Llafur yn disodli Rhyddfrydol Gogwydd

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ Breese, Edward (1873). Kalendars of Gwynedd (PDF). Llundain: John Camden Hotten. t. 106.
  2. ↑ James, Arnold J a Thomas, John E. Wales at Westminster - A History of the Parliamentry Representation of Wales 1800-1979 Gwasg Gomer 1981 ISBN 0 85088 684 8

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Sir_Gaernarfon_(etholaeth_seneddol)&oldid=11888032"