Edward Jones (Bathafarn)
| Edward Jones | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | 9 Mai 1778  Rhuthun |
| Bu farw | 26 Awst 1837 Leek |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Alma mater | |
| Galwedigaeth | gweinidog yr Efengyl |
Un o sefydlwyr y Wesleaid yng Nghymru oedd Edward Jones (9 Mai 1778 – 26 Awst 1837)[1] a anwyd ac a fagwyd ym Mathafarn ger Rhuthun, Sir Ddinbych.[2]
Cafodd ei ordeinio'n weinidog gyda'r Wesleaid yn 1802. Mae ei garreg fedd yn hongian ar y wal y tu ôl i'r pulpud yn yr eglwys Wesleaidd yn Rhuthun: Bathafarn. Bu farw yn Leek, Swydd Stafford.
Cefndir[golygu | golygu cod]
Ganed Jones yn Rhuthun y pumed o chwech o blant a anwyd i Edward ac Anne Jones. Ar adeg ei eni roedd ei dad yn cadw busnes groser yn y dref. Cafodd ei fedyddio yn Eglwys Rhuthun ar 28 Mai 1778.[3] Yn fuan wedyn symudodd y teulu i Fferm Bathafarn, Llanrhydd ac yno y magwyd Jones ac fel Jones, Bathafarn cafodd ei adnabod ar hyd ei oes. Derbyniodd ei addysg yn ysgol ramadeg Rhuthun.
Gyrfa[golygu | golygu cod]
Ymadawodd Jones ar ysgol pan oedd tua dwy ar bymtheg mlwydd oed gan symud i Fanceinion i weithio mewn warws cotwm. Ym 1796 ymunodd â'r gynulleidfa Wesleaidd yn Oldham Street, lle'r oedd y Parch George Marsden yn weinidog.
Dychwelodd i Gymru ym mis Rhagfyr 1799, pan fu farw ei frawd hynaf, er mwyn cynorthwyo ei dad hynafol gyda gwaith y fferm. Roedd yn benderfynol o gyflwyno'r sefydliad Wesleaidd i'w wlad enedigol gan hynny gwahoddodd weinidogion o gylchdaith Caer i bregethu yn Rhuthun mewn ystafell a llogodd at y diben.[4] Cynhaliwyd y gwasanaethau yn Saesneg. Ar y Suliau pan nad oedd gweinidog o Gaer ar gael arweiniodd Jones gyfarfodydd gweddi eto yn Saesneg gan nad oedd yn gyffyrddus gweddïo yn y Gymraeg wedi arfer a'r Saesneg fel iaith gweddi ym Manceinion. Dygwyd perswâd arno gan un o'r rai oedd yn mynychu'r cyfarfodydd i egluro egwyddorion ei gredoau mewn Cymraeg pob dydd. Cytunodd gwneud hynny a chafodd gwell hwyl arni nag oedd wedi disgwyl. Wedi clywed am ei ymdrechion i gyflwyno'r Gymraeg i addoliad yr enwad cysylltodd y Parch John Bryan, brodor o Lanfyllin a oedd wedi symud i Gaer, gan gynnig cynnal gwasanaeth Cymraeg ac i fagu hyder Jones i bregethu'n ffurfiol yn yr iaith. Wedi hynny bu Jones a Bryan yn cynnal oedfaon Cymraeg bob yn ail ddydd Sul.[5]
Ymledodd yr achos yn gyflym. Creodd cynhadledd Wesleaidd 1800 Rhuthun yn gylchdaith (ardal o weinidogaeth Wesleaidd), a phenderfynwyd sefydlu cenhadaeth Gymreig oddi yno. Ar ôl dwy flynedd o brawf fel pregethwr lleol ordeiniwyd Jones yn weinidog ym 1802. Nid oedd ymlediad yr achos yn cael ei groesawu gan bawb. Wedi cael gwahoddiad i bregethu yn Abergele trodd gynulleidfa o rhwng 3 i 4 mil allan i wrando arno a bu'n rhaid iddo gynnal y gwasanaeth yn yr awyr agored. Cafodd ei arestio a mynd o flaen yr ynadon am gynnal addoliad y tu allan i adeilad trwyddedig. Er i'r ynadon ei rwystro rhag pregethu achosodd y digwyddiad i'w cefnogwyr i sicrhau bod rhes o adeiladau trwyddedig addas yn cael eu hagor ar hyd arfordir y gogledd.[3]
Pan gychwynnodd Jones a Bryan pregethu yn y Gymraeg dim ond un gylchdaith Cymraeg (ardal o weinidogaeth Wesleaidd) oedd yng Nghymru ond dan ei weinidogaeth ffurfiwyd sawl un arall a bu Jones yn gwasanaethu mewn nifer ohonynt yn ystod y 14 mlynedd nesaf:
- Rhuthun 1802 3
- Caernarfon, 1804-5
- Machynlleth, 1806
- Aberystwyth, 1807
- Llandeilo, 1808
- Caerfyrddin, 1809-10
- Castell-nedd, 1811
- Abertawe, 1812
- Caerdydd, 1813-14;
- Cymru Lerpwl 1815-16
Wedi marwolaeth y Parch Thomas Coke, olynydd John Wesley fel arweinydd y Wesleaid ym 1814 penderfynodd yr enwad i geisio sicrhau dyfodol eu cylchdeithiau mwy sefydledig yn Lloegr yn hytrach na chenhadu yng Nghymru. Cafodd nifer o'r gweinidogion Cymraeg eu danfon i wasanaethu yn Lloegr ym 1816 gan gynnwys Jones. Doedd Jones ddim yn hapus wrth droi cefn ar yr eglwysi a'r cylchdeithiau y bu'n chware rhan mor flaenllaw yn ei sefydlu ond nid oedd dewis ganddo. Bu'n gweinidogaethu yn yr Eglwys Wen, Swydd Amwythig, 1817-18; Knaresborough, 1819-21; Dewsbury, 1822-23; Oldham, 1824-25; Northwich, 1826-27; Clithero, 1828; Durham, 1829-30 ; Cylchdaith Saesneg Wrecsam, 1831-32 ; Cylchdaith Saesneg Hwlffordd, 1833-35 a Leek, 1836.
Teulu[golygu | golygu cod]
Priododd â Dorothy Roberts o Blas Llangwyfan ar 4 Gorffennaf 1806 a bu iddynt o leiaf bump o blant.
Marwolaeth[golygu | golygu cod]
Bu farw Jones yn Leek, Swydd Stafford yn 59 mlwydd oed a chladdwyd ei weddillion ym mynwent Eglwys Fethodistaidd Mount Pleasant Leek. Pan gaewyd capel Mount Pleasant ym 1892, symudodd Cymdeithas Hanes yr Eglwys Fethodistaidd ei garreg bedd o Leek a'i osod o flaen Capel Coffa Edward Jones, Bathafarn, capel y Wesleaid yn Rhuthun.
Gwaddol[golygu | golygu cod]
- Pan adeiladwyd capel newydd ei enwad yn Rhuthun ym 1865 fe'i henwyd yn Gapel Coffa Edward Jones, Bathafarn.[6]
- Pan sefydlwyd cylchgrawn ar gyfer Cymdeithas Hanes yr Eglwys Fethodistaidd yng Nghymru fe'i henwyd yn Bathafarn er anrhydedd i gyfraniad Jones i'r achos [7]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Eric Edwards, Yr Eglwys Fethodistaidd (Gwasg Gomer, 1980), tud. 97.
- ↑ "JONES, EDWARD (1778 - 1837), 'Edward Jones, Bathafarn,' gweinidog gyda'r Methodistiaid Wesleyaidd | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-08-26.
- ↑ 3.0 3.1 Yr Eurgrawn Wesleaidd Cyfrol CI, Rhif 12, Rhagfyr 1909 Y PARCH. EDWARD JONES, BATHAFARN adalwyd 26 Awst 2019
- ↑ Thompson,, Andrew C (2018). The Oxford history of protestant dissenting traditions. Volume II, The long eighteenth century c. 1689 - c. 1828. Oxford: Oxford University Press. t. 175. ISBN 9780191006685. OCLC 1038491686.CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: date and year (link)
- ↑ "Jones, Edward [known as Jones Bathafarn] (1778–1837), Wesleyan Methodist minister - Oxford Dictionary of National Biography". www.oxforddnb.com. doi:10.1093/ref:odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-14999. Cyrchwyd 2019-08-26.
- ↑ Owen, D. Huw. (2005). Capeli Cymru. Delyth, Marian. Talybont, Ceredigion: Y Lolfa. t. 161. ISBN 0862437938. OCLC 62890952.
- ↑ Bathafarn Cyf 1 Rhif 1