Llanfyllin

Llanfyllin
Canol y dref
Poblogaeth	1,407
Sir	Powys
Sir seremonïol	Maldwyn
Gwlad	Cymru
Gwladwriaeth sofran	Y Deyrnas Unedig
Tref bost	LLANFYLLIN
Heddlu
Tân
Ambiwlans	Cymru
Senedd yr Undeb Ewropeaidd	Cymru
Senedd y DU	Trefaldwyn
Rhestr llefydd: y DU • Cymru •

Tref fechan a chymuned yng ngogledd Powys yw Llanfyllin ( ynganiad ), ond hi hefyd yw'r dref fwyaf yng ngogledd Sir Drefaldwyn. Mae'n gorwedd ym masn afon Cain i'r de o fryniau'r Berwyn, ar y briffordd A490 yn ardal Maldwyn. Mae wedi'i lleoli 14 milltir (23 km) i'r de-orllewin o Groesoswallt a 25 milltir (24 km) o Drefaldwyn. Llifa dwy afon i lawr y dyffryn: afonydd Cain ac Abel, gan ymuno â'r Efyrnwy yn Llansantffraid-ym-Mechain.

Mae'n blwyf eglwysig a fu'n blwyf sifil am gyfnod hefyd ac yn adnabyddus am ei ffynnon sanctaidd, a gysegrir i Sant Myllin. Yng nghyfrifiad 2011 roedd y boblogaeth yn 1,532, gyda dim ond 41.4% wedi'u geni yng Nghymru.

Hanes

Bu'n dref farchnad ers canrifoedd, mae'n debyg oherwydd ei lleoliad strategol - rhwng yr Amwythig a'r Bala. Gerllaw, tua milltir a hanner o Lanfyllin saif Castell Bodyddon, un o gestyll tywysogion Powys, castell mwnt a beili pur sylweddol a elwir hefyd yn 'Domen yr Allt'. Ond ceir olion hŷn na hyn o'r Oes Efydd a ffordd Rufeinig sy'n nadreddu yr holl fordd i Glawdd Offa. Hen domen, neu fwnt, o'r Oesoedd Canol ydy Tomen y Cefnlloer (neu 'Domen Foel Fochras') c.27-28m mewn diametr a 4.2m o uchder ac mae olion y domen i'w gweld heddiw cyfeiriad grid SJ118225.

Canol tref Llanfyllin

Marchnad yn Llanfyllin tua 1885

Plac ar adleilad gyferbyn a phorth yr eglwys

Mae yma ffynnon, "Ffynnon Coed y Llanin", a gysegrwyd i Sant Myllin (Gwyddel o'r enw 'Molling', mae'n debyg), ac eglwys a godwyd yn wreiddiol yn y 7fed ganrif. Arferid bedyddio pobl yn y ffynnon. Mae'r eglwys bresennol, fodd bynnag, yn eglwys frics a godwyd yn 1706 ac sy'n ddwywaith maint yr hen eglwys. Rheithor yma oedd yr Esgob William Morgan (1545 - 10 Medi 1604). Codwyd un o gapeli cyntaf yr Annibynwyr, Capel Pen-dref, yma yn Llanfyllin yn 1701, ond fe'i llosgwyd gan y Jacobitiaid yn 1715 a chodwyd yr adeilad presennol ddwy flynedd yn ddiweddarach.

Dwy dref drwy Gymru gyfan a dderbyniodd siarter gan y tywysogion Cymreig: Y Trallwng a Llanfyllin, a dderbyniodd ei statws yn 1293 (1294 yn ôl Gwyddoniadur Cymru) gan Llywelyn ap Gruffudd ap Gwenwynwyn, Arglwydd Mechain Uwch y Coed a Mochnant Uwch Rhaeadr, yn nheyrnasiad Edward I. Cadarnhawyd y siartr gan Edward de Charlton, dan Harry V, a ddiffiniodd Llanfyllin yn dref farchnad. Yn 1644, treuliodd Charles I y diwrnod yma, ar ei ffordd i'r Brithdir ac yna ymlaen i Gastell y Waun.

Ceir sawl tŷ o ddiddoredeb hanesyddol yn yr ardal. Yn Llanfyllin ei hun ceir 'Manor House', gyda'i bump bae ffenestr, a godwyd yn 1737. I'r gogledd-ddwyrain o'r dref saif Neuadd Bodfach, hen gartref Teulu Kyffin. Codwyd y neuadd yn wreiddiol wedi i Einion Efell etifeddu'r ystâd yn 1160 oddi wrth ei dad Madog ap Maredydd, Tywysog Powys. Codwyd y tŷ gwreiddiol wedi i'r hen fwnt a beili ('Tomen yr Allt') gael ei ddymchwel yn 1256.

Ceir stori garu anghyffredin yn yr ardal, yn dilyn Rhyfeloedd Napoleon (rhwng 1804 a 1815) pan ddaeth carcharor rhyfel Ffrengig, Pierre Augeraud, i Lanfyllin a syrthio dros ei ben a'i glustiau â merch y rheithor lleol, Mary Williams. Mewn ystafell gyferbyn a'r eglwys frics (uwch ben y fferyllfa heddiw), ceir ystafell gyda 13 o luniau rhamantaidd a beintiwyd tua 1812 gan Pierre ac sy'n gorchuddio'r waliau'n gyfangwbwl. Roedd wedi'i ddal yn 1812 yn Badajoz, Sbaen yn un o 148 o swyddogion a ddygwyd i Lanfyllin, fel carcharorion rhyfel; roedd yn 25 mlwydd oed, yn dal gyda gwallt brown a llygaid glas. Pan glywodd tad Mary am y garwriaeth sicrahodd alltudiad Pierre, ac ni chlywyd rhagor amdano. Bu farw'r rheithor, ond yn hydref 1814 daeth cnoc ar ddrws y tŷ, a dyna lle safai Pierre - wedi dychwelyd fel Capten, ar ôl iddo dderbyn y Légion d'Honneur gan Napoleon ei hun. Gyda sêl bendith ei mam, aeth y ddau i Ffrainc i fyw. Yn 1908 daeth Ffrancwr i Lanfyllin ar ymweliad - William Augeraud, gor-ŵyr Pierre.

Pobl o Lanfyllin

• Edward Davies (Iolo Trefaldwyn) (1819-1887). Bardd ac eisteddfodwr.
• O. V. S. Bulleid (1882– 251970). Treuliodd y peiriannydd rheilffordd ran o'i blentyndod yn y dref.
• Ann Griffiths, Dolwar Fach; yma yn Llanfyllin y cafodd Ann ei throedigaeth grefyddol.

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Llanfyllin (pob oed) (1,532)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Llanfyllin) (505)			34.1%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Llanfyllin) (635)			41.4%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Llanfyllin) (244)			36.1%
:Y ganran drwy Gymru			5%

Eglwys Sant Myllin

• 

  Yr eglwys o'r ffordd

• 

  Y porth o ddrws yr eglwys

• 

  Cefn yr eglwys

• 

  Sant Myllin

Cyfeiriadau

Trefi a phentrefi Powys

Abaty Cwm-hir  · Aberbrân  · Abercegir  · Abercraf  · Aberedw  · Abergwesyn  · Abergwydol  · Aberhafesb  · Aberhonddu  · Aberhosan  · Aberllynfi  · Aber-miwl  · Aberriw  · Abertridwr  · Aberysgir  · Adfa  · Arddlin  · Bachelldref  · Y Batel  · Betws Cedewain  · Beulah  · Bochrwyd  · Bontdolgadfan  · Bontnewydd ar Wy  · Bronllys  · Bugeildy  · Burgedin  · Bwlch  · Caersŵs  · Capel Isaf  · Capel Uchaf  · Capel-y-ffin  · Carno  · Casgob  · Castell Caereinion  · Castell Madog  · Castell Paun  · Cathedin  · Cefn Cantref  · Cefn-gwyn  · Cegidfa  · Cemais  · Ceri  · Cilmeri  · Y Clas-ar-Wy  · Clatter  · Cleirwy  · Cnwclas  · Coelbren  · Commins Coch  · Crai  · Craig-y-nos  · Crucywel  · Crugion  · Cwmdu  · Cwm-twrch  · Cwrt-y-gollen  · Darowen  · Defynnog  · Derwen-las  · Dolanog  · Dolfor  · Y Drenewydd  · Dylife  · Einsiob  · Eisteddfa Gurig  · Erwd  · Esgairgeiliog  · Felindre, Maldwyn  · Felin-fach  · Y Foel  · Ffordun  · Ffrwdgrech  · Gaer  · Garth  · Y Gelli Gandryll  · Glangrwyne  · Glan-miwl  · Glantwymyn  · Glascwm  · Y Groes  · Gwenddwr  · Heol Senni  · Hyssington  · Kingswood  · Kinnerton  · Libanus  · Llan  · Llanafan Fawr  · Llanandras  · Llananno  · Llanarmon Mynydd Mawr  · Llanbadarn Fynydd  · Llanbadarn Garreg  · Llanbister  · Llanbrynmair  · Llandinam  · Llandrindod  · Llandrinio  · Llandyfaelog Tre'r-graig  · Llandysilio  · Llandysul  · Llan-ddew  · Llanddewi yn Hwytyn  · Llanddewi Ystradenni  · Llanelwedd  · Llanerfyl  · Llanfair Caereinion  · Llanfair Llythynwg  · Llanfair-ym-Muallt  · Llanfechain  · Llanfihangel Nant Brân  · Llanfihangel Nant Melan  · Llanfihangel Rhydieithon  · Llanfihangel Tal-y-llyn  · Llanfihangel-yng-Ngwynfa  · Llanfrynach  · Llanfyllin  · Llangadfan  · Llangadwaladr  · Llangamarch  · Llangasty Tal-y-llyn  · Llangatwg  · Llangedwyn  · Llangors  · Llangurig  · Llangynidr  · Llangynllo  · Llangynog  · Llangynyw  · Llanhamlach  · Llanidloes  · Llanigon  · Llanllugan  · Llanllwchaearn  · Llanllŷr-yn-Rhos  · Llanrhaeadr-ym-Mochnant  · Llansanffraid Cwmdeuddwr  · Llansantffraed (Aberhonddu)  · Llansantffraed-yn-Elfael  · Llansantffraid-ym-Mechain  · Llansilin  · Llanwddyn  · Llanwnnog  · Llanwrin  · Llanwrthwl  · Llanwrtyd  · Llanwyddelan  · Llanymynech  · Llanywern  · Llawr-y-glyn  · Llechfaen  · Llowes  · Llys-wen  · Llywel  · Llwydiarth  · Machynlleth  · Manafon  · Meifod  · Merthyr Cynog  · Mochdre  · Nant Glas  · Nantmel  · Pandy  · Pencelli  · Pencraig  · Penegoes  · Pengefnffordd  · Penisarcwm  · Pennant Melangell  · Pentrecelyn  · Pentref Dolau Honddu  · Pentrefelin  · Penwyllt  · Penybont  · Pen-y-bont-fawr  · Pilalau  · Pipton  · Pont-faen  · Pont Llogel  · Pontneddfechan  · Pontrobert  · Pontsenni  · Pwllgloyw  · Rhaeadr Gwy  · Sant Harmon  · Sarn  · Sarnau, Brycheiniog  · Sarnau, Maldwyn  · Sgethrog  · Snead  · Sycharth  · Talachddu  · Talerddig  · Talgarth  · Tal-y-bont  · Tal-y-bont ar Wysg  · Tirabad  · Trallong  · Y Trallwng  · Trecastell  · Trefaldwyn  · Trefeca  · Trefeglwys  · Tref-y-clawdd  · Tregynon  · Trelystan  · Tre'r-llai  · Tretŵr  · Trewern  · Walton  · Yr Ystog  · Ystradgynlais