Cylch yr Ulaid

Cylch yr Ulaid neu Gylch Wlster, a elwid gynt yn Cylch y Gangen Goch, yw'r corff mawr o ryddiaith a barddoniaeth Wyddeleg sy'n rhoi hanes arwyr yr Ulaid, yn yr hyn sy'n awr yn nwyrain Ulster. Mae'n un o'r pedwar cylch mawr yn chwedloniaeth Iwerddon.

Mae'r cylch yn ymdrin â theyrnasiad Conchobar mac Nessa, y dywedir ei fod yn frenin Wlster tua amser Iesu Grist. Roedd yn teyrnasu o Emain Macha (Navan Fort ger Armagh heddiw), ac roedd gelyniaeth rhyngddo ef a Medb, brenhines Connacht a'i gŵr Ailill mac Máta. Prif arwr y cylch yw nai Conchobar, Cúchulainn.

Cymeriadau

Prif gymeriadau

Conchobar mac Nessa, brenin Wlster
Cúchulainn, prif arwr Wlster
Deirdre
Medb, brenhines Connacht
Ailill mac Máta, brenin Connacht
Fergus mac Róich, cyn-frenin Wlster, bellach yn alltud yn Connacht
Y Mórrígan, duwies rhyfel a marwolaeth
Lugh, duw'r haul a goleuni

Cymeriadau eraill

Amairgin mac Echit, bardd a rhyfelwr
Athirne, bardd
Briccriu
Cathbad, prif Dderwydd Conchobar
Celtchar, rhyfelwr o Wlster
Cet mac Mágach, rhyfelwr o Connacht
Cethern mac Fintain, rhyfelwr o Wlster
Conall Cernach, arwr o Wlster
Connla, mab Cúchulainn
Cormac Cond Longas, tywysog o Wlster, mewn alltudiaeth gyda Fergus
Cú Roí, brenin Munster
Culann, gôf
Deichtine, chwaer Conchobar a mam Cúchulainn
Donn Cuailnge, tarw
Dubthach Dóeltenga, alltud o Wlster
Emer, gwraig Cúchulainn
Finnbhennach, tarw
Fráech, arwr o Connacht
Lóegaire Búadach
Lugaid mac Con Roí, mab Cú Roí, yn ceisio dial am ladd ei dad
Macha, duwies
Naoise, rhyfelwr o Wlster, cariad Deirdre
Nera, uchelwr o Connacht
Ness, tywysoges o Wlster, mam Conchobar
Scáthach, rhyfelwraig sy'n hyfforddi Cúchulainn yn yr Alban

Chwedlau

Compert Conchobuir: Genedigaeth Conchobar
Scéla Conchobuir mac Nessa: Newyddion am Conchobar fab Ness
Ferchuitred Medba neu Cath Bóinde: Gŵyr Medb
Compert Chon Culainn: Genedigaeth Cú Chulainn
Tochmarc Emire: Canlyn Emer
Aided Óenfir Aífe Marwolaeth unig fab Aífe
Aided Derbforgaill: Marwolaeth Derbforgaill
Aided Guill maic Carbada ocus Aided Gairb Glinne Rige: Marwolaethau Goll mac Carbada a Garb o Glenn Rige
Scéla Muicce Maic Dathó: Hanes mochyn Mac Dathó Archifwyd 2005-06-27 yn y Peiriant Wayback.
Fled Bricrenn: Gwledd Bricriu Archifwyd 2005-06-10 yn y Peiriant Wayback.
Longes mac nDuíl Dermait: Alltudiaeth meibion Dóel Dermait
Longes Mac nUisnech: Alltudiaeth meibion Usnech
Aislinge Óenguso: Breuddwyd Óengus
Táin Bó Fráich: Cyrch gwartheg Fráech
Tochmarc Treblainne: Canlyn Treblann
Táin Bó Regamain: Cyrch gwartheg Regamon
Táin Bó Dartada: Cyrch gwartheg Dartaid
Táin Bó Flidaise: Cyrch gwartheg Flidais
Tochmarc Ferbe: Canlyn Ferb Fersiwn Llyfr Leinster; Fersiwn Egerton
Echtra Nerae: Anturiaethau Nera
Táin Bó Regamna: Cyrch Gwartheg Regamna
Noínden Ulad: Gwendid Gwŷr Wlster
De Chophur in Dá Muccida: Cweryl y ddau feichiad
Táin Bó Cúailnge: Cyrch Gwartheg Cuailnge Recension 1; Recension 2
Aided Con Roí: Marwolaeth Cú Roí
Mesca Ulad: Meddwdod yr Ulaid
Tochmarc Luaine ocus Aided Athirni: Canlyn Luaine a marwolaeth Athirne
Togail Bruidne Da Derga: Dinistrio hostel Da Derga Archifwyd 2014-08-14 yn y Peiriant Wayback.
Aided Cheltchair maic Uthechair: Marwolaeth Celtchair mac Uthechair
Serglige Con Culainn ocus Óenét Emire: Gwaeledd Cú Chulainn ac Unig Eiddigedd Emer
Cath Étair: Brwydr Howth
Cath Ruis na Ríg: Brwydr Ros na Rig
Aided Con Culainn: Marwolaeth Cú Chulainn
Aided Ceit maic Mágach: Marwolaeth Cet mac Mágach
Aided Lóegairi Búadaig: Marwolaeth Lóegaire Búadach
Aided Conchobuir: Marwolaeth Conchobar
Bruiden Da Chocae: Hoste; Da Choca
Cath Airtig: Brwydr Airtech
Aided Fergusa maic Róig: Marwolaeth Fergus mac Róich
Goire Conaill Chernaig ocus Aided Ailella ocus Conaill Chernaig: Caru Conall Cernach, a marwolaethau Ailill a Conall Cernach
Aided Meidbe: Marwolaeth Medb
Siaburcharpat Con Culainn: Ysbryd Cerbyd Cú Chulainn