Neidio i'r cynnwys

Seioniaeth

Oddi ar Wicipedia
(Ailgyfeiriad o Seionaeth)

Mewn termau cyffredinol, gellid diffinio Seioniaeth fel dyhead i weld yr Iddewon yn dychwelyd i Balesteina. Fe ddechreuodd y syniad fel un crefyddol ymhlith rhai Protestaniaid pietistaidd tua diwedd y 16g. a Phiwritaniaid yng ngwledydd Prydain a gogledd America yn y 17g. Roedd y Cristnogion hyn am weld yr Iddewon yn dychwelyd i'r Wlad Sanctaidd, ac i Jerwsalem yn benodol, er mwyn iddynt gyflawni proffwydoliaethau yn y Testament Newydd y byddent yn dychwelyd a derbyn Iesu Grist fel Meseia cyn ailddyfodiad Iesu Grist i'r ddaear ar y Dydd Diwethaf. Yn ystod y 19g. fe ddatblygodd y Seioniaeth Gristnogol hon wedd wleidyddol a fyddai'n cefnogi amcanion a pholisïau Seioniaeth Iddewig hyd nes creu'r wladwriaeth Iddewig ac ar ôl hynny i'w chynnal.[1] [2]

Mudiad ethno-ddiwylliannol cenedlaetholgar gyda'r nod gwleidyddol o greu a chynnal gwladwriaeth i'r Iddewon ym Mhalesteina yw Seioniaeth Iddewig. Er bod Palesteina (Gwlad Israel yn y traddodiad Iddewig) a Jerwsalem yn benodol â lle arbennig yn y grefydd Iddewig, a bod rhai Iddewon unigol a grwpiau bach wedi symud i fyw yno am resymau crefyddol dros y canrifoedd, ni fu galw cyffredinol ar i'r Iddewon fel grŵp ymadael â'u cymunedau ar wasgar i symud i Balesteina i fyw. Yn wir, roedd llawer o Iddewon crefyddol (ac mae rhai o hyd) yn gweld yr ymdrech ddynol i brysuro dyfodiad y Meseia drwy ymfudo i Balesteina yn beth rhyfygus.[3]

Stories of Child Life in a Jewish Colony in Palestine. G. Routledge & sons. 1920 gan Hannah Barnett-Trager (1870–1943)

Mae pleidwyr Seioniaeth yn ei hystyried yn fudiad rhyddid cenedlaethol gwrthymerodraethol sy'n ailsefydlu'r genedl Iddewig yn ei chartref hanesyddol. Mae eraill yn ei gweld yn gyfuniad o genedlaetholdeb ethnig a threfedigaethedd gwladychol. Yn wahanol i drefedigaethedd clasurol lle bydd grym ymerodraethol yn meddiannu tir gwlad arall yn bennaf er mwyn ysbeilio ei adnoddau naturiol a dynol er budd y famwlad, mae trefedigaethedd gwladychol yn broses lle bydd aelodau o un genedl neu grŵp ethnig yn ymfudo i wlad arall er mwyn creu cymdeithas newydd drwy ddisodli'r gymdeithas sydd eisoes yn byw yno. Yn achos Seioniaeth, fe wnaed hynny ym Mhalesteina gyda chymorth yr Ymerodraeth Brydeinig yn y lle cyntaf ac Unol Daleithiau America ar ôl yr Ail Ryfel Byd.[4] Ond dadl y Seionwyr yw nad oes modd i'r Iddewon fod yn drefedigaethwyr yn Ngwlad Israel am mai dyna yw eu cartref hanesyddol.

Datblygodd y mudiad yn Ewrop yn y 19g. mewn ymateb i ddau beth. Gwrthsemitiaeth yng nghanol a dwyrain Ewrop, ar ffurf pogromau a chamwahaniaethu, yn sgil twf cenedlaetholdeb ethnig a'r galw am greu cenedl-wladwriaethau ar y naill law. Ac ar y llaw arall, y tuedd cynyddol i Iddewon gorllewin Ewrop gael eu cymhathu i ddiwylliant y gwledydd lle roeddent yn byw. O dan ddylanwad syniadau'r Oleuedigaeth cymerwyd camau i ddileu'r rhwystrau cyfreithiol yn erbyn gadael i'r Iddewon gyfranogi'n llawn o fywyd cenedlaethol y gwledydd hynny. Hynny yw, rhyddfreiniad yr Iddewon. Gan fod Iddewon yn Ewrop yn gymunedau bach oedd yn byw ymhlith pobloedd neu genhedloedd mwy, roeddent yn agored i erledigaeth ar y naill law a chymhathiad ar y llaw arall. O dan ddylanwad cenedlaetholdeb ethnig Ewropeaidd, dechreuodd y proto-Seionwyr synied am yr Iddewon fel cenedl neu hil yn hytrach na chymuned grefyddol. Y gobaith oedd y byddai gwladwriaeth Iddewig yn hafan i'r genedl Iddewig iddi ddianc rhag erledigaeth ac yn fan lle gallai'r genedl feithrin bywyd Iddewig llawn heb orfod cymhathu i gymdeithas an-Iddewig. Un o hanfodion y wladwriaeth arfaethedig oedd bod yr Iddewon, fel cenedl, yn fwyafrif ynddi. Y broblem i'r Seionwyr o'r dechrau'n deg oedd bod pobl eraill mwy niferus, nad ydynt yn Iddewon, eisoes yn byw ym Mhalesteina.[5]

Theodor Herzl, sylfaenydd y mudiad Seionaidd. Yn ei bamffled Der Judenstaat (1896), dadleuodd dros sefydlu gwladwriaeth Iddewig annibynnol yn ystod yr 20g.

Crynhowyd rhan o weledigaeth wleidyddol Seioniaeth gan Theodor Herzl yn ei bamffled dylanwadol, Der Judenstaat ("Y Wladwriaeth Iddewig"), 1896 a'i nofel ddyfodolaidd, Altneuland ("Hen Wlad Newydd"), 1902 a gyfieithwyd i'r Iddeweg a'r Hebraeg fel Tel Aviv ("Bryn y Gwanwyn"), sef yr enw a roddwyd ar y ddinas newydd a sefydlwyd gan y gymuned Iddewig ym Mhalesteina ym 1909.[6]

Sefydlwyd y mudiad Seionaidd yn ffurfiol yn Awst 1897 yn y Gyngres Seionaidd Ryngwladol gyntaf yn Basel yn y Swistir. Y bwriad gwreiddiol oedd cynnal y Gyngres ym München, ond cymaint oedd y gwrthwynebiad cyhoeddus gan Iddewon Uniongred a Diwygiedig fel ei gilydd yn yr Almaen, fel y bu'n rhaid i Herzl ei haildrefnu yn Basel.[7]

Yn ystod degawd cyntaf y mudiad Seionaidd, roedd rhai Seionwyr, gan gynnwys Herzl ei hun, yn barod i ystyried lleoliadau eraill heblaw Palesteina fel cartrefwlad (dros dro) i'r Iddewon megis "Cynllun Uganda" (yn nwyrain Affrica), yr Ariannin, Cyprus, Mesopotamia, Mozambique, neu benrhyn Sinai, ond yn y pen draw gwrthododd y mudiad y cynigion hyn a phenderfynu o blaid Palesteina.

Hyd yn oed cyn sefydlu'r mudiad Seionaidd fel y cyfryw, bu rhai grwpiau o Iddewon yn ymfudo i Balesteina gyda'r bwriad o sefydlu gwladychfeydd amaethyddol yno. Un o'r grwpiau cyntaf oedd grŵp o'r enw Bilw yr oedd ei bencadlys yn Kharkiv, a oedd o fewn ffiniau Ymerodraeth Rwsia ar y pryd ond sydd bellach yn Wcráin. Yn 1882, ymfudodd grẃp bach o aelodau Bilw i Balesteina Otomanaidd heb ganiatâd yr awdurdodau Otomanaidd.[8] Roedd yr awdurdodau wedi ceisio cyfyngu ar werthu tir i Iddewon a chyfyngu ar fewnfudo yn sgil gwrthwynebiad gan y Palestiniaid oedd eisoes yn byw yno. Yn 1882, dim ond 4% o boblogaeth Palesteina oedd yn Iddewon. O ddeall nad oedd croeso iddynt, aeth y rhan fwyaf o'r aelodau o Bilw yn ôl i Rwsia, ond arhosodd 14 o fyfyrwyr ifainc. Aethant i'r ysgol amaeth ym Mikveh Israel ond ni chawsant groeso gan y gymuned Iddewig Uniongred o'r Hen Yishuv (y gymuned Iddewig oedd eisoes yno) ac felly fe adawsant ac ymaelodi â Chofefei Tzion a helpu i sefydlu'r cwmni amaethyddol cydweithredol yn Rishon LeZion. Gweithredwyd nifer o egwyddorion Seioniaeth gan fudiadau fel Chofefei Tzion a sefydlodd wladychfeydd Iddewig ym Mhalesteina ar ddiwedd y 19g a dechrau'r 20g.

Bu i ddilynwyr Seioniaeth sefydlu gwladychfeydd Iddewig yn ystod cyfnod yr Ymerodraeth Otomanaidd cyn y Rhyfel Byd Cyntaf gan greu yr hyn a alwyd yn Yishuv, sef y gymuned Iddewig, Hebraeg ei hiaith ar dir lle roedd mwyafrif llethol y boblogaeth yn Balestiniaid Arabeg eu hiaith. Parhaodd twf y gwladychfeydd Iddewig ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf ac yn ystod cyfnod Palesteina dan Fandad Prydeinig. Erbyn 1945, roedd 30% o boblogaeth Palesteina yn Iddewon.

Yn sgil sefydlu Gwladwriaeth Israel yn 1948, fe ddaeth Seioniaeth yn ideoleg genedlaethol y wladwriaeth.

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]
Eginyn erthygl sydd uchod am wleidyddiaeth. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.
Eginyn erthygl sydd uchod am Israel. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.
  1. Donahaye, Jasmine (2012). Whose People? Wales, Israel, Palestine. Cardiff: University of Wales Press. t. 39. ISBN 978-0-7083-2483-7.
  2. Pappe, Ilan (2024). Lobbying for Israel on Both Sides of the Atlantic. London: Oneworld. tt. 1–3. ISBN 978-0-86154-402-8.
  3. Sand, Shlomo (2014). The Invention of the Land of Israel. London: Verso. tt. 181. ISBN 9781781680834.
  4. Enzo, Traverso (2016). The End of Jewish Modernity. London: Pluto. t. 99.
  5. Traverso, Enzo (2016). The End iof Jewish Modernity. London: Pluto Press. tt. 98-112. ISBN 978-0-7453-3666-4.
  6. "From Spring Hill to Tel Aviv". Jewish Virtual Library. Cyrchwyd 20/09/2024. Check date values in: |access-date= (help)
  7. Sand, Shlomo (2014). The Invention of the Land of Israel. London: Verso. tt. 187. ISBN 9781781680834.
  8. Pappe, Ilan (2024). Lobbying for Zionism on Both Sides of the Atlantic. Oneworld. t. 15.