Gwledydd Nordig
| Enghraifft o'r canlynol | administrative territorial entity of more than one country, ardal ddiwylliannol  |
|---|---|
| Poblogaeth | 27,800,000 |
| Yn cynnwys | Sweden, Denmarc, Norwy, y Ffindir, Gwlad yr Iâ |
 | |
| Gwefan | https://www.norden.org/en |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae'r term gwledydd Nordig[1] yn cyfeirio at wledydd rhanbarth hanesyddol o Ogledd Ewrop a De Cefnfor yr Arctig a'u priod ddiwylliannau sydd â nodweddion cyffredin. Cyfeiria gwledydd Nordig neu'r Norden (Daneg/Norwyeg/Swedeg Norden,[2] Islandeg Norðurlöndin, Ffaröeg Norðurlond, Ffinneg Pohjoismaat, Sameg y Gogledd Davviriikkat) gyda'i gilydd at wladwriaethau gogledd Ewrop: Denmarc, y Ffindir, Gwlad yr Iâ, Norwy, a Sweden[3] rhanbarthau ymreolaethol Ynysoedd Ffaröe, Ynys Las (y ddwy ran o Ddenmarc) ac Åland (rhan o'r Ffindir). Mae'r gwledydd Nordig yn gorchuddio bron i 3.5 miliwn km² ac mae ganddyn nhw boblogaeth o tua 26 miliwn.
Mae'r gwledydd y disgrifir eu diwylliant yn fwyaf cyffredinol fel Nordig yn gartref i bobloedd Sgandinafaidd a/neu Finnic Germanaidd, Sami, Inuit, ac i raddau llai diwylliannau ac ieithoedd Baltig.[4]
Adeiladwyd holl wleidyddol y gwledydd Nordig dros gyfnod hanes gyda dylanwad y bobloedd Llychlyn (gwledydd presennol Sweden, Denmarc, a Norwy) ar y rhanbarthau cyfagos ers Oes y Llychlynwyr, gan greu gwrthdaro ond hefyd cyfnewid economaidd a diwylliannol rhwng y gwahanol bobloedd.
Mae'r term "gwledydd Nordig" a ddefnyddir gan y cyfryngau a sefydliadau gwleidyddol yn cyfeirio amlaf at y 5 gwlad sy'n ymwneud â chydweithrediad Nordig (yn enwedig y Cyngor Nordig) ac nid yw o reidrwydd yn cynnwys gwledydd eraill sydd â diwylliant Nordig, treftadaeth Nordig neu sy'n honni eu bod fel y cyfryw.
Geirdarddiad a therminoleg
[golygu | golygu cod]Dydy'r gwledydd Nordig ddim yr un peth â gwledydd Sgandinafaidd sy'n tarddu o'r un iaith Hen Norseg gan ei fod yn cynnwys y Ffindir sy'n gangen o'r teulu ieithyddol Ffinno-Wgrig.
Yn Ewrop, mae'r defnydd o'r ymadrodd "gwledydd Nordig" yn cyfeirio at y rhanbarthau Ewropeaidd sydd wedi'u lleoli yng Ngogledd Ewrop sydd wedi'u lleoli i'r Dwyrain a'r Gogledd o Fôr y Gogledd ac ar lannau gogleddol, gorllewinol ac weithiau dwyreiniol y Môr Baltig. I bob pwrpas mae'n eithrio ynysoedd Iwerddon a Phrydain Fawr. Cyn y 19, roedd y term Norden yn cael ei ddefnyddio i ddynodi Gogledd Ewrop gyfan, weithiau gan gynnwys Ynysoedd Prydain.
Daw'r ymadrodd yn arbennig o'r term Norden, sy'n gyffredin i dair iaith Sgandinafia cyfandir Ewrop: Swedeg, Daneg a Norwyeg. Defnyddir y term Norðurlönd yng Ngwlad yr Iâ. Yn yr ieithoedd Ffinneg, defnyddir y term Pohjola yn Ffinneg a Põhjamaa yn Estoneg.
Yn Saesneg , mae'r ansoddair nordig neu wlad nordig yn cyfeirio at y gwledydd sy'n ymwneud â diwylliant Nordig, tra bod yr enw nordic neu'r nordics yn y lluosog yn fwy cyfyngol ac yn ymwneud â'r gwledydd cydweithredu yn unig. Rydym hefyd yn dod o hyd i'r ymadrodd Saesneg nordig newydd a ddefnyddir yn arbennig gan yr Estoniaid,[5] i ddynodi'r gwledydd nad ydynt yn ymwneud â chydweithrediad ac sy'n dymuno bod yn gysylltiedig â'r gofod hwn.
Daearyddiaeth: tiriogaethau a rhanbarthau a gwmpesir gan y dynodiad
[golygu | golygu cod]Mae'r tiriogaethau sy'n gymwys fel Nordig wedi amrywio dros amser. Y dyddiau hyn, mae'r defnydd o'r ymadrodd yn cyfeirio at ei ddiffiniad culaf, hynny yw, gwledydd y Cydweithrediad Nordig. Fodd bynnag, mae gwledydd diwylliant Nordig yn cynnwys grŵp ehangach, sy'n cael ei ehangu ymhellach os ydym yn cynnwys rhanbarthau sydd â diwylliant Nordig cryf iawn, treftadaeth Nordig hanesyddol a/neu sy'n agos yn wleidyddol ac yn ddaearyddol.
Elwodd y Ffindir, a ystyriwyd yn rhan o wledydd y Baltig i ddechrau pan enillodd annibyniaeth yn 1917, yn fawr o gydweithrediad Nordig ar ôl yr Ail Ryfel Byd, a dyna pam y cyfeirir ati'n aml ar gam fel gwlad Llychlyn.[6] I'r gwrthwyneb, dioddefodd Estonia, sydd er hynny â diwylliant brodorol sy'n gyffredin i ddiwylliant y Ffindir (gyda llên gwerin cenedlaethol a thraddodiadau tebyg megis y sawna [7][8][9] o ddelwedd a ddifrodwyd yn ddifrifol oherwydd ei chyfeddiant gorfodol gan y Undeb Sofietaidd o 1940 i 1991. Ers adennill ei hannibyniaeth yn 1991, mae Estonia wedi ceisio ailsefydlu ei hymlyniad diwylliannol trwy gyfathrebu am ei threftadaeth a thraddodiadau Nordig, ond nid yw wedi gallu ymuno â'r Cyngor Nordig ac nid yw wedi llwyddo i gysylltu ei delwedd â eiddo'r gwledydd Nordig eraill.[10].
Er gwaethaf bod yn aelodau sylwedydd o'r Cyngor Nordig, mae Latfia a Lithwania, gwledydd â diwylliant Baltig, yn cael eu cynnwys yn anaml iawn yn y term "gwledydd Nordig" fel y'i defnyddir yn y cyfryngau. Dim ond yn rhannol y mae diwylliannau'r gwledydd Nordig wedi bod yn bresennol trwy gydol hanes yn Latfia ac mewn ffurfiau amrywiol iawn, yn arbennig gyda phobl Ffinaidd frodorol y Lifoniaid,[11] trefedigaethau Llychlynnaidd cyn yr Oesoedd Canol, neu dra-arglwyddiaeth Teyrnas Sgandinafia Sweden dros Latfia tiriogaeth yn yr 17g. Ar y llaw arall, nid oes gan Lithwania fawr ddim cysylltiad, os o gwbl, â diwylliannau Nordig ac fe'i cynhwysir yn y grŵp hwn yn unig oherwydd ei safle fel aelod sylwedydd o'r Cyngor Nordig.
Gwleidyddiaeth dramor
[golygu | golygu cod]Mae gan y gwledydd hyn statws gwleidyddol gwahanol: mae Sweden, Norwy a Denmarc yn frenhiniaethau, tra bod Gwlad yr Iâ, Estonia a'r Ffindir yn weriniaethau. Ar ben hynny, er bod Denmarc, y Ffindir, Estonia a Sweden wedi ymuno â'r Undeb Ewropeaidd, nid yw hyn yn wir am Norwy a Gwlad yr Iâ.
Fodd bynnag, mae ganddynt sefydliad cyffredin, y Cyngor Nordig, a chadarnhaodd yr Undeb Pasbort Nordig cyn Confensiwn Schengen, ar ddiwedd y 1950au, gan ganiatáu symudiad rhydd i'w dinasyddion heb reolaethau ffiniau. Wedi'i meddiannu gan yr Undeb Sofietaidd tan y 1990au cynnar, dim ond ar ôl adfer ei hannibyniaeth y gallai Estonia ymuno â'r Cyngor Nordig, ac fel aelod sylwedydd syml.
Dolenni allannol
[golygu | golygu cod]- Ffeithiau am y gwledydd Nordig gwefan The Nordic Council and the Nordic Council of Ministers, amlieithog)
- vifanord Llyfrgell arbenigol rithwir ar gyfer llenyddiaeth yn ymwneud â Gogledd Ewrop a rhanbarth y Môr Baltig (prosiect y prifysgolion yn Greifswald, Göttingen, a Kiel)
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ [https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2023-08/dyfodol-newydd-ar-gyfer-darlledu-a-chyfathrebu-yng-nghymru-adolygiad-o-gyfrifoldebau-a-phwerau-darlledu-mewn-gwledydd-penodol.pdf Adolygiad o gyfrifoldebau a phwerau darlledu mewn gwledydd penodol Adroddiad i’r Panel Arbenigol ar Awdurdod Darlledu a Chyfathrebu Cysgodol i Gymru], Llywodraeth Cymru, 2023, https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2023-08/dyfodol-newydd-ar-gyfer-darlledu-a-chyfathrebu-yng-nghymru-adolygiad-o-gyfrifoldebau-a-phwerau-darlledu-mewn-gwledydd-penodol.pdf
- ↑ Yn ogystal â'r enw ar gyfer y cwmpawd, defnyddir y gair hefyd yn y tair iaith Sgandinafaidd gyfandirol hyn fel enw cywir ar gyfer y rhanbarth a ddisgrifir yma. Dyna pam mae'r cyfieithiad "the north" a ddefnyddir weithiau yn Almaeneg yn gwbl gywir.
- ↑ Axel Sømme (Hrsg.): Die Nordischen Länder. Dänemark, Finnland, Island, Norwegen, Schweden. Westermann, Braunschweig 1967, S. 19.
- ↑ "Nordig Countries". Britannica. Cyrchwyd 2 Awst 2024.
- ↑ "The Birth of New Nordic Tech Valley". Startup Estonia. Cyrchwyd 2023-10-14.
- ↑ https://www.lefigaro.fr/voyages/non-la-finlande-n-est-pas-un-pays-scandinave-et-voici-pourquoi-20221128
- ↑ "[[UNESCO]] - Smoke sauna tradition in Võromaa". ich.unesco.org. Cyrchwyd 2023-06-15. URL–wikilink conflict (help)
- ↑ McKelvie, Robin; Estonia, Visit (2023-03-07). "What you need to know about Estonian sauna etiquette". Bradt Guides. Cyrchwyd 2023-06-15.
- ↑ Jaakkola, T. (1988-01-01), The Kaali giant meteorite fall in the Finnish-Estonian folklore.
- ↑ Lagerspetz, Mikko (2003-03), "How Many Nordic Countries?: Possibilities and Limits of Geopolitical Identity Construction", Cooperation and Conflict 38 (1): 49–61, doi:10.1177/0010836703038001003, ISSN 0010-8367, http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0010836703038001003, adalwyd 2023-10-13
- ↑ Valk, Heiki (2021-12-20), 12, Eesti ja soome-ugri keeleteaduse ajakiri. Journal of Estonian and Finno-Ugric Linguistics, pp. 95–122, doi:10.12697/jeful.2021.12.2.04, ISSN 2228-1339, https://ojs.utlib.ee/index.php/jeful/article/view/jeful.2021.12.2.04, adalwyd 2023-10-13