Y Gymanwlad: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Xqbot (sgwrs | cyfraniadau) B r2.7.3) (Robot: Yn newid arz:كومونويلث الامم yn arz:دول الكومنولث |
Addbot (sgwrs | cyfraniadau) B Bot: Migrating 99 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q7785 (translate me) |
||
Llinell 107: | Llinell 107: | ||
[[Categori:Yr Ymerodraeth Brydeinig]] |
[[Categori:Yr Ymerodraeth Brydeinig]] |
||
[[af:Britse Statebond]] |
|||
[[als:Commonwealth of Nations]] |
|||
[[an:Mancomunidat Britanica de Nacions]] |
|||
[[ang:Þēodacynewīse]] |
|||
[[ar:دول الكومنولث]] |
|||
[[arz:دول الكومنولث]] |
[[arz:دول الكومنولث]] |
||
[[ast:Mancomunidá de Naciones]] |
|||
[[az:Millətlər Birliyi]] |
|||
[[bar:Commonwealth]] |
|||
[[bat-smg:Tautū Sandrauga]] |
|||
[[be:Садружнасць нацый]] |
|||
[[be-x-old:Садружнасьць нацыяў]] |
|||
[[bg:Общност на нациите]] |
|||
[[bn:কমনওয়েলথ অফ নেশনস]] |
|||
[[br:Kenglad ar Broadoù]] |
|||
[[bs:Commonwealth nacija]] |
|||
[[ca:Commonwealth]] |
|||
[[cs:Commonwealth]] |
|||
[[da:Commonwealth of Nations]] |
|||
[[de:Commonwealth of Nations]] |
|||
[[el:Κοινοπολιτεία των Εθνών]] |
|||
[[en:Commonwealth of Nations]] |
|||
[[eo:Komunumo de Nacioj]] |
|||
[[es:Mancomunidad de Naciones]] |
|||
[[et:Rahvaste Ühendus]] |
|||
[[eu:Commonwealth]] |
|||
[[fa:اتحادیه کشورهای همسود]] |
|||
[[fi:Kansainyhteisö]] |
|||
[[fiu-vro:Rahvidõ Ütisüs]] |
|||
[[fo:Bretska Samveldið]] |
|||
[[fr:Commonwealth of Nations]] |
|||
[[fy:Britsk Steatebûn]] |
|||
[[gag:İngiliz Milletler Topluluu]] |
|||
[[gl:Commonwealth de Nacións]] |
|||
[[he:חבר העמים הבריטי]] |
|||
[[hi:राष्ट्रकुल]] |
|||
[[hif:Commonwealth of Nations]] |
|||
[[hr:Britanska zajednica naroda]] |
|||
[[hu:Nemzetközösség]] |
|||
[[hy:Ազգերի Համագործակցություն]] |
|||
[[id:Negara-Negara Persemakmuran]] |
|||
[[is:Breska samveldið]] |
|||
[[it:Commonwealth delle nazioni]] |
|||
[[ja:イギリス連邦]] |
|||
[[ka:ერთა თანამეგობრობა]] |
|||
[[kk:Британ достастығы]] |
|||
[[kn:ಕಾಮನ್ವೆಲ್ತ್ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳು]] |
|||
[[ko:영국 연방]] |
|||
[[krc:Миллетлени биригиую]] |
|||
[[la:Consortio Populorum]] |
|||
[[lb:Commonwealth of Nations]] |
|||
[[lij:Commonwealth de naçioin]] |
|||
[[lt:Tautų Sandrauga]] |
|||
[[lv:Nāciju Sadraudzība]] |
|||
[[mk:Комонвелт на нации]] |
|||
[[ml:കോമൺവെൽത്ത് രാജ്യങ്ങൾ]] |
|||
[[mn:Үндэстнүүдийн Хамтын Нөхөрлөл]] |
|||
[[mr:राष्ट्रकुल परिषद]] |
|||
[[ms:Negara-Negara Komanwel]] |
|||
[[my:ဓနသဟာယနိုင်ငံများအဖွဲ့]] |
|||
[[new:राष्ट्रतेगु कमनवेल्थ]] |
|||
[[nl:Gemenebest van Naties]] |
|||
[[nn:Det britiske samveldet]] |
|||
[[no:Samveldet av nasjoner]] |
|||
[[nso:Commonwealth of Nations]] |
|||
[[oc:Commonwealth]] |
|||
[[pl:Wspólnota Narodów]] |
|||
[[pnb:کامنویلتھ آف نیشنز]] |
|||
[[pt:Commonwealth]] |
|||
[[ro:Comunitatea Națiunilor]] |
|||
[[ru:Содружество наций]] |
|||
[[rue:Сполоченство Націй]] |
|||
[[scn:Commonwealth]] |
|||
[[sco:Commonweel o Nations]] |
|||
[[sh:Komonvelt nacija]] |
|||
[[si:පොදු රාජ්ය මණ්ඩලය]] |
|||
[[simple:Commonwealth of Nations]] |
|||
[[sk:Spoločenstvo národov]] |
|||
[[sl:Skupnost narodov]] |
|||
[[so:Dalalka Kommonwels]] |
|||
[[sq:Komonuelthi]] |
|||
[[sr:Комонвелт]] |
|||
[[sv:Samväldet]] |
|||
[[sw:Jumuiya ya Madola]] |
|||
[[ta:பொதுநலவாய நாடுகள்]] |
|||
[[th:เครือจักรภพแห่งประชาชาติ]] |
|||
[[tl:Kapamansaan ng mga Bansa]] |
[[tl:Kapamansaan ng mga Bansa]] |
||
[[tr:İngiliz Milletler Topluluğu]] |
|||
[[tt:Милләтләр Дуслыгы]] |
|||
[[uk:Співдружність націй]] |
|||
[[ur:دولت مشترکہ ممالک]] |
|||
[[vi:Khối Thịnh vượng chung Anh]] |
|||
[[vls:Gemênebest]] |
|||
[[war:Komonwelt han mga Nasod]] |
|||
[[xmf:ერეფიშ წორომაჸალობა]] |
|||
[[yi:קאמאנוועלט]] |
|||
[[yo:Àjọni àwọn Orílẹ̀-èdè]] |
|||
[[za:Yinghlenzbangh]] |
|||
[[zh:英联邦]] |
|||
[[zh-min-nan:Kok-ka Cho͘-ha̍p]] |
|||
[[zh-yue:英聯邦]] |
Fersiwn yn ôl 13:30, 8 Mawrth 2013
- Erthygl am Y Gymanwlad yw hon. Am ddefnyddiau eraill o'r gair gweler Cymanwlad (gwahaniaethu).
Cymdeithas o wledydd a gwladwriaethau annibynol yw'r Gymanwlad. Y Deyrnas Unedig a'i chyn wladfeydd sy'n ffurfio mwyafrif llethol aelodau'r Gymanwlad. Ail dydd Iau mis Mawrth yw Dydd y Gymanwlad.
Mae brenhines y DU yn ben gwladwriaeth mewn nifer o aelod-wladwriaethau, sef yn Nheyrnasoedd y Gymanwlad. Mae mwyafrif aelodau y Gymanwlad yn weriniaethau neu yn deyrnasau. Ond mae pob un ohonynt yn cydnabod y Elisabeth II fel pen y Gymanwlad.
Hanes ac aelodaeth
Olynydd yr Ymerodraeth Brydeinig yw'r Gymanwlad. Dechrau ffurfiol y Gymanwlad oedd y Cynadleddau Imperialaidd tua diwedd y 1920au, sef cynadleddau o Brif Weinindogion Prydain a'i (chyn)wladfeydd. Yn y cynadleddau hyn fe gydnabyddwyd annibyniaeth gwladfeydd a oedd yn rheoli eu hunain. Fe gydnabyddwyd perthynas gyfartal gwledydd y Gymanwlad yn fffurfiol yn Statud Westminster ym 1931.
Wedi'r ail ryfel byd roedd yr Ymerodraeth Brydeinig yn datgymalu o dipyn i beth. Roedd nifer cynyddol y cyn wladfeydd yn ennill eu hannibyniaeth yn rhannol oherwydd twf mudiadu dros annibyniaeth (fel ag yn yr India o dan ddylanwad Mohandas Gandhi) ac yn rhannol oherwydd bod llywodraeth Prydain o dan straen cyllidol wedi'r Ail Ryfel Byd. Fe ymunodd pob gwladfa flaenorol heblaw am ambell wlad tebyg i Burma (a elwir yn awr yn Myanmar; 1948) a De Yemen (1967). Bu Iwerddon yn aelod hefyd, ond gadawodd wedi iddi droi yn weriniaeth ym 1949. Ar hyn o bryd mae tua 30% o boblogaeth y byd yn drigolion y Gymanwlad.
Gall pa wlad bynnag sy'n cydnabod amcanion y Gymanwlad ymuno, ond fel arfer mae'n rhaid bod cysylltiad cyfansoddiadol rhwng yr aelod â'r DU neu unrhwy aelod arall y Gymanwlad. Gan hynny, mae rhai gwledydd y Môr Tawel yn aelodau yn sgil eu cyn rwymau ag Awstralia. Mae Namibia yn aelod oherwydd iddi gael ei rheoli gan De Affrica o 1920 hyd at 1990, sef blwyddyn ei hannibyniaeth. Ymunodd Camerŵn ym 1995 serch nad ond rhan fechan o'r wlad oedd wedi ei weinyddu gan Brydain. Yn eithriad nad oedd i osod cynsail cafodd Mosambic ymuno er nad oedd eriod wedi ei reoli gan Brydain nag unrhyw aelod arall y Gymanwlad.
Gwaharddwyd aelodaeth Ffiji a Phacistan am amser o achos cwymp eu llwyodraeth democrataidd a sefydliad llywodraeth milwrol. Gwaharddwyd De Affrica yn ystod adeg Apartheid ac ni ailgydiodd yn ei haelodaeth hyd at 1994. Gwaharddwyd Nigeria rhwng 1995 a 1999 a Simbabwe ers 2002 oherwydd problemau polisiau Robert Mugabe.
Strwythr ac amcanion
Elisabeth II yw pen y sefydliad. Ers 1965 mae Swyddfa'r Gymanwlad yn Llundain. Ar hyn o bryd Don MacKinnon, a oedd gynt yn Weinidog Tramor Seland Newydd, yw Ysgrifennydd Cyffredinol y Gymanwlad.
Mae cynhadledd yr aelod-wladwriaethau yn digwydd bob yn ail flwyddyn. Er bod hynny yn gyfle i bobl o wledydd cyfoethog a gwledydd tlawd siarad a phenderfynu gyda'i gilydd, bu y berthynas rhwng Prydain a gwledydd Affrica yn oeri ers problemau Rhodesia, yn y 1970au, ac apartheid yn Ne Affrica, yn y 1980au. O ganlyniad, bu aelodau yn cryfhau eu perthynas â gwledydd eraill ac yn sgil hynny lleihaodd nerth gwleidyddol ac economaidd y Gymanwlad.
Heddiw, hybu cydweithrediad rhwng gwledydd, cryfhau iawnderau dynol a democratiaeth yw gwaith pennaf y Gymanwlad.
Aelodau
(yn nhrefn y cyfandiroedd a blwyddyn eu hymuno)
- Canada (1931)
- Jamaica (1962)
- Trinidad a Tobago (1962)
- Barbados (1966)
- Bahamas (1973)
- Grenada (1974)
- Dominica (1978)
- Saint Lucia (1979)
- Saint Vincent a'r Grenadines (1979)
- Antigua a Barbuda (1981)
- Belize (1981)
- Saint Kitts a Nevis (1983)
- De Affrica (1931; gadawodd ym 1961 ond ail-ymunodd ym 1994)
Zimbabwegwaharddwyd ym 2002 a gadawodd ym 2003- Ghana (1957)
- Nigeria (1960; gwaharddwyd ym 1995 ond ail-ymunodd ym 1999)
- Sierra Leone (1961)
- Tanzania (1961)
- Uganda (1962)
- Kenya (1963)
- Malawi (1964)
- Zambia (1964)
- Y Gambia (1965)
- Botswana (1966)
- Lesotho (1966)
- Mauritius (1968)
- Gwlad Swazi (1968)
- Seychelles (1976)
- Namibia (1990)
- Mosambic (1995)
- Camerŵn (1995)
- India (1947)
- Pacistan (1947; gadawodd ym 1972 ond ail-ymunodd ym 1989)
- Sri Lanka (1948)
- Malaysia (1957)
- Singapore (1965)
- Bangladesh (1972)
- Maldives (1982)
- Brunei (1984)
- Awstralia (1931)
- Seland Newydd (1931)
- Samoa (1970)
- Tonga (1970)
- Fiji (1970; gadawodd ym 1987 ond ail-ymunodd ym 1997)
- Papua New Guinea (1975)
- Ynysoedd Solomon (1978)
- Vanuatu (1980)
- Tuvalu (1978)
- Kiribati (1979)
- Nauru (1999)
Aelodau gwaharddedig ar hyn o bryd:
Cyn aelodau: