Santes oedd Ffraid neu Brîd (Gwyddeleg : Naomh Bhríde neu Brigit , Saesneg : Bridget ) (fl. 451 – 525) yn arweinydd cymuned Cristnogol yn Iwerddon . Ystyrir hi yn un o nawdd-saint Iwerddon gyda Padrig a Colum Cille . Mae nifer o eglwysi yng Nghymru hefyd wedi eu cysegru iddi.
Croes gwellt Brid o Cil Dara
Y buchedd cynharaf yw Vita Brigitae gan Cogitosus , gwaith y credir ei fod yn dyddio i tua 650 . Yn ôl traddodiad ganed Ffraid yn Faughart ger Dundalk , Swydd Louth . Roedd ei thad, Dubhthach, yn bagan , tra'r oedd ei mam, Brocca, yn gaethferch Bictaidd oedd wedi ei bedyddio gan Sant Padrig. Mae hanes amdani, pan yn blentyn, yn gwerthu cleddyf gwerthfawr ei thad gan ddefnyddio yr arian a'i cafodd i fwydo tlodion a mabwysiadwyd hi fel nawdd-santes y Mudiad Heddwch yn Iwerddon yn ail haner y 20g. Gelwir Brîd weithiau yn 'Mair y Gaeliaid' yn Iwerddon. Mae traddodiad amdani yn dweud eu fod hi yn arfer gwneud croes allan o wellt er mwyn esbonio am groeshoeliad Iesu i'r werin. Yn Iwerddon mae hi'n nawdd-santes y tân a'r aelwyd.
Ffenestr Eglwys Llansantffraid, Ceredigion
Mynnodd Ffraid dilyn ffydd ei mam, a chredir iddi sefydlu ei chymuned gyntaf yn Clara , Swydd Offaly . Tua 470 sefydlodd cymuned Cristnogol, i ddynion a menywod, yn Kildare . Daeth Abaty Kildare yn enwog trwy Ewrop. Bu farw yno tua 525 a'i chladdu ger yr allor, ond yn ddiweddarch symudwyd ei gweddillion.
Mae chwedl poblogaidd yn dweud fod hi oedd y byd-wraig a cynorthwyodd Mair wrth iddi esgor a'r Iesu. Ni all y Brîd hon fod Brîd o Cildara ond efallai y mae yn tystiolaeth i gymorth arhoddwyd gan santesau i famau oedd yn esgor.
Ystyrir Ffraid fel nawdd-santes Trearddur ar Ynys Môn , lle mae chwedl amdani yn croesi'r môr o Iwerddon ar dywarchen. Wedi iddi lanio tyfodd y dywarchen yn fryncyn, ac adeiladodd hi gapel arno; gelwir y safle yn Tywyn y Capel . Ceir gweddillion mynwent Gristionogol gynnar yma. Ceir yr un chwedl yn gysylltiedig ag aber Afon Conwy , lle ceir un o'r pentrefi o'r enw Llansanffraid , sef Llansanffraid Glan Conwy . Ceir hefyd Llansanffraid-ym-Mechain ym Mhowys a Llansanffraid Glyn Ceiriog , a hefyd Sain Ffrêd yn Sir Benfro a Llansanffraid-ar-Elai ym Mro Morgannwg .
Sylwodd Emrys George Bowen at y ffaith fod Ffraid yw'r unig un o'r saint Celtaidd gyda llefydd wedi cysegru iddi ar draws Cymru, yn lle cyfuno'r cysegriadau i gyd mewn un ardal. Awgrymodd dau reswm am hwn. Efallai daeth nifer o disgyblion Brîd i Gymru a daeth cysegriad i Brîd yn cyfysyr i gysegriad i un o'r santesau Gwyddelig. Efallai fod mwy nag un santes o'r un enw.[1] Mae Brîd yn mwy cyffredin yn y dde a Ffraid yn y gogledd. Ar benrhyn Llŷn ac yn ardal Llansanffraid Glan Conwy mae traddodiad leol yn cyfeirio at Ffraid fel nawdd-santes pysgotwyr; teyrned i santes leol efallai. Meddai Henken fod hanesion a htraddodiadau cysylltiedig a Brîd o Cildara, a rhai am Brigitta o Sweden wedi cymysgu i'r fath raddau gyda santes, neu santesau brodorol fel nid oes modd eu gwahanu.[2]
Cysylltiad gyda'r Ffraid Baganaidd [ golygu | golygu cod ]
Oherwydd ei bod yn rhannu'i henw a'i gŵyl gyda'r dduwies Baganaidd Brigid , mae rhai pobl o'r farn fod y Santes Ffraid yn greadigaeth a seilir yn rhannol neu yn gyfan gwbl ar y ffigur Paganaidd, er mwyn trosi'r Celtiaid i Gristnogaeth ; roedd y dröedigaeth grefyddol o ffigurau a thraddodiadau Paganaidd yn arfer cyffredin. Sut bynnag, y mae'n bosibl y cafodd yr ŵyl ei henwi ar ei hôl hi. Cafodd cenhadon Cristionogol wrthwynebiad wrth bregethu'r Efengyl yn Iwerddon.
Mewn Neo-baganiaeth , caiff Ffraid ei dathlu ar adeg pan yw'r haul yn tyfu a gorfod cael ei annog trwy fisoedd o aeaf oer. Gŵyl y Canhwyllau (Imbolc ) yw'r ŵyl Baganaidd ar gyfer y dathliad hwn, a dathlir ef gan danio canhwyllau i symboleiddio'r broses bwysig hon. Cafodd ei gŵyl ei hychwanegu i'r calendr i gyd-ddigwydd gyda Gŵyl Fair y Canhwyllau , dydd pan mae Catholigion yn dathlu gŵyl puredigaeth y Forwyn Fair , a ddathlir gyda seremoni mewn golau cannwyll.
Rhestr Wicidata:
#
Eglwys neu Gymuned
Delwedd
Cyfesurynnau
Lleoliad
Wicidata
1
Bae Sain Ffraid
51°47′02″N 5°12′25″W / 51.784°N 5.207°W / 51.784; -5.207
Sir Benfro
Q1426232
2
Bothwell Parish Church
55°48′12″N 4°04′05″W / 55.80331°N 4.068°W / 55.80331; -4.068
De Swydd Lanark
Q28820889
3
Bridstow
51°55′12″N 2°36′18″W / 51.92°N 2.605°W / 51.92; -2.605
Swydd Henffordd
Q3784039
4
Brigid of Kildare Chapel (Kronenburg)
50°21′39″N 6°28′39″E / 50.36081°N 6.47759°E / 50.36081; 6.47759
Dahlem
Q19820309
5
Brigid's cross
Q3003581
6
Brigidakapel
50°46′07″N 5°48′34″E / 50.768636111111114°N 5.809375°E / 50.768636111111114; 5.809375
Eijsden-Margraten
Q17442534
7
Brigidakapelle
50°41′32″N 6°06′31″E / 50.69212°N 6.10851°E / 50.69212; 6.10851
Raeren
Q115219218
8
Brigidine Sisters
Q916840
9
Brigittengäßchen
Altstadt-Nord
Q109333669
10
Cannistown Church
53°37′07″N 6°40′04″W / 53.618516°N 6.667914°W / 53.618516; -6.667914
Swydd Meath
Q28232177
11
Cappella di Santa Brigida
44°34′42″N 7°27′29″E / 44.578465°N 7.458148°E / 44.578465; 7.458148
Piasco
Q90681260
12
Chapelle Sainte-Brigide
50°24′02″N 4°41′56″E / 50.40054°N 4.69888°E / 50.40054; 4.69888
Fosses-la-Ville
Q2957080
13
Church of St Bridget
50°48′09″N 4°26′26″W / 50.8025°N 4.4406°W / 50.8025; -4.4406
Bridgerule
Q17527433
14
Church of St Bridget
50°41′08″N 4°06′20″W / 50.6855°N 4.1056°W / 50.6855; -4.1056
Bridestowe
Q17537626
15
Eglwys Sant Bridget
52°11′05″N 3°19′06″W / 52.184685°N 3.318229°W / 52.184685; -3.318229
Q114773928
16
Eglwys Santes Ffraed
52°17′07″N 4°10′56″W / 52.2854°N 4.18221°W / 52.2854; -4.18221
Llansantffraid
Q17744046
17
Eglwys Santes Ffraed
51°54′11″N 3°16′37″W / 51.903058°N 3.2770284°W / 51.903058; -3.2770284
Tal-y-bont ar Wysg
Q29498483
18
Eglwys Santes Ffraid
53°23′48″N 2°56′03″W / 53.3966°N 2.93414°W / 53.3966; -2.93414
Dinas Lerpwl
Q5117032
19
Eglwys Santes Ffraid
51°32′06″N 3°01′18″W / 51.5351°N 3.02163°W / 51.5351; -3.02163
Casnewydd
Q17741341
20
Eglwys Santes Ffraid
52°46′32″N 3°09′25″W / 52.7755°N 3.15701°W / 52.7755; -3.15701
Llansantffraid (cymuned)
Q17741371
21
Eglwys Santes Ffraid
51°32′22″N 3°35′31″W / 51.539459°N 3.5920429°W / 51.539459; -3.5920429
Llansanffraid-ar-Ogwr
Q29489733
22
Eglwys Santes Ffraid
51°29′25″N 3°18′08″W / 51.490251°N 3.3022887°W / 51.490251; -3.3022887
Sain Siorys
Q29491634
23
Eglwys Santes Ffraid
52°58′56″N 3°19′31″W / 52.982085°N 3.3251748°W / 52.982085; -3.3251748
Corwen
Q29493285
24
Eglwys Santes Ffraid
52°17′51″N 3°30′54″W / 52.297496°N 3.5150911°W / 52.297496; -3.5150911
Rhayader
Q29493888
25
Eglwys Santes Ffraid
51°45′11″N 5°11′06″W / 51.753128°N 5.1850138°W / 51.753128; -5.1850138
Marloes a Sain Ffraid
Q29496806
26
Eglwys Santes Ffraid
51°36′08″N 2°49′36″W / 51.602199°N 2.8266908°W / 51.602199; -2.8266908
Caer-went
Q29500193
27
Eglwys Santes Ffraid
52°56′15″N 3°11′05″W / 52.937441°N 3.1848024°W / 52.937441; -3.1848024
Llansantffraid Glyn Ceiriog
Q29504468
28
Eglwys Santes Ffraid a Sant Cwyfan
53°18′11″N 3°25′04″W / 53.303°N 3.41784°W / 53.303; -3.41784
Diserth, Sir Ddinbych
Q17741403
29
Eglwys St Bridget
51°24′43″N 2°46′04″W / 51.4119°N 2.7678°W / 51.4119; -2.7678
Brockley
Q5117379
30
Eglwys St Bridget
51°27′48″N 3°35′36″W / 51.4632°N 3.59329°W / 51.4632; -3.59329
Saint-y-brid Saint-y-brid
Q17744432
31
Eglwys St Bridget, Brigham
54°39′54″N 3°25′08″W / 54.6651°N 3.4189°W / 54.6651; -3.4189
Brigham
Q7592717
32
Eglwys St Bridget, Calder Bridge
54°26′27″N 3°28′44″W / 54.4407°N 3.479°W / 54.4407; -3.479
Ponsonby
Q7592718
33
Eglwys St Ffraid
53°16′06″N 3°47′41″W / 53.268363°N 3.7947678°W / 53.268363; -3.7947678
Bwrdeistref Sirol Conwy
Q29480871
34
Eglwys y Santes Ffraid
51°52′44″N 2°47′30″W / 51.879°N 2.79155°W / 51.879; -2.79155
Llangatwg Feibion Afel
Q7587367
35
Eglwys y Santes Ffraid
51°17′54″N 3°00′36″W / 51.2983°N 3.00999°W / 51.2983; -3.00999
Brean
Q17553409
36
Eglwys y Santes Ffraid
51°47′06″N 2°55′59″W / 51.785°N 2.93319°W / 51.785; -2.93319
Llanofer
Q17744109
37
Kilbride, Swydd Westmeath
53°26′32″N 7°19′40″W / 53.44222222°N 7.32777778°W / 53.44222222; -7.32777778 53°26′41″N 7°19′48″W / 53.4447351°N 7.329891°W / 53.4447351; -7.329891
Swydd Westmeath Fartullagh
Q22084050
38
Kildare Cathedral
53°09′28″N 6°54′41″W / 53.157875°N 6.911398°W / 53.157875; -6.911398
Cill Dara
Q2942469
39
Kirche St. Brigitta
50°21′27″N 6°20′05″E / 50.357504°N 6.33463°E / 50.357504; 6.33463
Büllingen
Q59707351
40
Llansanffraid Glan Conwy
53°16′05″N 3°47′46″W / 53.268°N 3.796°W / 53.268; -3.796 53°16′00″N 3°48′00″W / 53.266666666667°N 3.8°W / 53.266666666667; -3.8 53°15′39″N 3°46′54″W / 53.26073°N 3.7817°W / 53.26073; -3.7817
Bwrdeistref Sirol Conwy Clwyd
Q5566589
41
Llansantffraed (Aberhonddu)
51°54′07″N 3°16′37″W / 51.902°N 3.277°W / 51.902; -3.277
Tal-y-bont ar Wysg
Q6661758
42
Llansantffraid
52°17′06″N 4°10′59″W / 52.285°N 4.183°W / 52.285; -4.183
Ceredigion
Q6661753
43
Llansantffraid (cymuned)
52°46′22″N 3°09′39″W / 52.77284°N 3.16095°W / 52.77284; -3.16095
Powys
Q13129671
44
Llansantffraid Glyn Ceiriog
52°55′56″N 3°11′02″W / 52.9322°N 3.1839°W / 52.9322; -3.1839
Bwrdeistref Sirol Wrecsam
Q5572835
45
Our Lady and St Brigid's Church, Northfield
52°24′40″N 1°58′36″W / 52.411°N 1.97673°W / 52.411; -1.97673
Northfield
Q20127966
46
Plaza de Santa Brígida
41°39′23″N 4°43′39″W / 41.6564490985414°N 4.72738802433014°W / 41.6564490985414; -4.72738802433014
Valladolid
Q118108528
47
Sain Ffrêd
51°45′11″N 5°11′06″W / 51.753°N 5.185°W / 51.753; -5.185
Sir Benfro
Q7592714
48
Saint Brigid chapel
46°23′20″N 11°08′06″E / 46.38889056129758°N 11.135076520007331°E / 46.38889056129758; 11.135076520007331
Amblar-Don
Q104767317
49
Saint Brigid church
46°01′09″N 11°06′17″E / 46.019222222222°N 11.104777777778°E / 46.019222222222; 11.104777777778
Trento
Q59712160
50
Saint Brigid church
46°03′15″N 11°24′51″E / 46.05414949003253°N 11.414235130585212°E / 46.05414949003253; 11.414235130585212
Roncegno Terme
Q81406768
51
Saint Brigid church
46°23′24″N 11°08′09″E / 46.38998216738241°N 11.135934172896416°E / 46.38998216738241; 11.135934172896416
Amblar-Don
Q104767340
52
Saint Brigid's Church
45°25′53″N 75°41′26″W / 45.4314°N 75.6906°W / 45.4314; -75.6906
Ottawa
Q4505141
53
Sankt Brigida
48°55′10″N 11°12′08″E / 48.9194°N 11.2022°E / 48.9194; 11.2022
Pollenfeld
Q14912286
54
Santa Brigida
43°51′08″N 11°23′42″E / 43.85234444°N 11.39493333°E / 43.85234444; 11.39493333
Pontassieve
Q3672896
55
Santa Brigida, Piacenza
45°03′13″N 9°41′20″E / 45.05364°N 9.68889°E / 45.05364; 9.68889 45°03′13″N 9°41′20″E / 45.053597°N 9.688899°E / 45.053597; 9.688899
Piacenza
Q124570696
56
Santuario della Beata Vergine Addolorata
45°58′54″N 9°37′17″E / 45.9816°N 9.621465°E / 45.9816; 9.621465
Santa Brigida
Q3949642
57
Sint-Antonius van Padua en Brigidakerk
51°24′17″N 5°12′34″E / 51.404747°N 5.209506°E / 51.404747; 5.209506
Bladel
Q3988423
58
Sint-Brigidabron
50°46′17″N 5°48′27″E / 50.77126°N 5.80748°E / 50.77126; 5.80748
Eijsden-Margraten
Q2690389
59
Sint-Brigidakerk
51°03′32″N 5°16′22″E / 51.059°N 5.27278°E / 51.059; 5.27278
Beringen
Q1920214
60
Sint-Brigidakerk
50°46′07″N 5°48′33″E / 50.768631°N 5.809153°E / 50.768631; 5.809153
Eijsden-Margraten
Q7477373
61
Sint-Lambertuskerk
51°43′26″N 5°54′58″E / 51.72388°N 5.91623°E / 51.72388; 5.91623
Mook en Middelaar
Q17436394
62
St Bride's Chapel
55°33′30″N 3°50′50″W / 55.5583°N 3.84718°W / 55.5583; -3.84718
De Swydd Lanark
Q2788158
63
St Bride's Church, City of London
51°30′50″N 0°06′21″W / 51.513777777777776°N 0.10575°W / 51.513777777777776; -0.10575
Dinas Llundain
Q1112579
64
St Bride's Church, East Kilbride
55°45′47″N 4°10′06″W / 55.7629234958366°N 4.16830706911183°W / 55.7629234958366; -4.16830706911183
De Swydd Lanark
Q11839003
65
St Bride's Church, Glasgow
55°52′48″N 4°18′17″W / 55.8799°N 4.30478°W / 55.8799; -4.30478
Dinas Glasgow
Q7592708
66
St Bride's Church, Liverpool
53°23′49″N 2°58′08″W / 53.397°N 2.969°W / 53.397; -2.969
Dinas Lerpwl
Q7592709
67
St Bridget's Church, Baillieston
55°51′11″N 4°06′34″W / 55.85301388888889°N 4.109425°W / 55.85301388888889; -4.109425
Baillieston
Q17536060
68
St Bridget's Church, West Kirby
53°22′07″N 3°10′35″W / 53.3687°N 3.1763°W / 53.3687; -3.1763
Bwrdeistref Fetropolitan Cilgwri
Q7592720
69
St Bridget's Kirk
56°02′23″N 3°20′04″W / 56.0398°N 3.3345°W / 56.0398; -3.3345
Fife
Q1836683
70
St Brigid's Church, Kilbirnie
55°45′09″N 4°41′11″W / 55.7525°N 4.68638889°W / 55.7525; -4.68638889
Gogledd Swydd Ayr
Q16985281
71
St Brigid's Church, Perth
31°56′39″S 115°51′11″E / 31.9441°S 115.853°E / -31.9441; 115.853
Gorllewin Awstralia City of Perth
Q7592723
72
St Brigid's Church, Red Hill
27°27′27″S 153°00′36″E / 27.4574°S 153.01°E / -27.4574; 153.01
Queensland
Q7592726
73
St Brigid's Church, Stuart
19°20′56″S 146°50′05″E / 19.3489°S 146.8346°E / -19.3489; 146.8346
Queensland
Q24189919
74
St Brigids Catholic Church, Rosewood
27°38′27″S 152°35′40″E / 27.6408°S 152.5944°E / -27.6408; 152.5944
Queensland
Q24089827
75
St. Brigid Island
66°25′06″S 67°07′35″W / 66.41833333333334°S 67.12638888888888°W / -66.41833333333334; -67.12638888888888
Ardal Cytundeb Antarctig
Q95944406
76
St. Brigid's Church, Straffan
53°18′45″N 6°36′31″W / 53.312573°N 6.608696°W / 53.312573; -6.608696
Straffan
Q55886375
77
St. Brigid's Roman Catholic Church
40°43′31″N 73°58′51″W / 40.7253°N 73.9808°W / 40.7253; -73.9808
Manhattan
Q7587375
78
St. Brigida
50°29′48″N 6°27′31″E / 50.4967°N 6.45856°E / 50.4967; 6.45856
Hellenthal
Q2317698
79
St. Brigida
52°01′49″N 7°06′18″E / 52.0302°N 7.10487°E / 52.0302; 7.10487
Legden
Q2317704
80
St. Brigida
50°43′35″N 6°27′20″E / 50.72652°N 6.45553°E / 50.72652; 6.45553
Kreuzau
Q27478740
81
St. Brigida
50°10′36″N 6°45′59″E / 50.17652777777778°N 6.766305555555555°E / 50.17652777777778; 6.766305555555555
Oberstadtfeld
Q95196826
82
St. Brigida (Baal)
51°02′01″N 6°16′44″E / 51.03375°N 6.27878°E / 51.03375; 6.27878
Q50691373
83
St. Brigiden
50°56′18″N 6°57′40″E / 50.9384°N 6.96114°E / 50.9384; 6.96114
Altstadt-Nord
Q1549854
84
St. Brigitta
48°24′47″N 7°53′44″E / 48.41295°N 7.89569°E / 48.41295; 7.89569
Hohberg
Q19963132
Diwedd y rhestr a gynhyrchwyd yn otomatig o Wicidata.
↑ E. G. Bowen, The Settlements of the Celtic Saints in Wales (Gwasg Prifysgol Cymru, 1954)
↑ E. R. Henken, Traditions of the Welsh Saints (Caergrawnt, 1987)