Viktor Yushchenko

Viktor Yushchenko
Ganwyd	Віктор Андрійович Ющенко  23 Chwefror 1954  Khoruzhivka
Dinasyddiaeth	Wcráin
Addysg	Gwobr Kandidat Nauk mewn Economeg
Alma mater	West Ukrainian National University
Galwedigaeth	economegydd, gwleidydd, banciwr
Swydd	Arlywydd Wcráin, Prif Weinidog Wcráin, Dirprwy Pobl Wcrain, Governor of the National Bank of Ukraine, Governor of the National Bank of Ukraine, Governor of the National Bank of Ukraine
Plaid Wleidyddol	Our Ukraine, Plaid Gomiwnyddol yr Undeb Sofietaidd, People's Democratic Party
Priod	Kateryna Yushchenko
Gwobr/au	Urdd yr Eryr Gwyn, Gwobr stad Wcráin am gwyddoniaeth a technoleg, Philadelphia Liberty Medal, Chatham House Prize, Gwobr Proffil Dewrder, Croes Cydnabyddiaeth, Grand Cross with Collar of the Order of the Three Stars, Economegydd Anrhydeddus Iwcrain, medal of 25 years of Ukrainian independence, Bathodyn Teilwng Anrhydeddus Arlywydd Iwcrain, Grand Cross with collar of the Order of Vytautas the Great, Grand Order of King Tomislav, Grand Cross with Chain of the Order of Merit of the Republic of Hungary (civil), Heydar Aliyev Order, Urdd Brenhinol y Seraffim, Order of Ismoili Somoni, Urdd Croes y De, St. George's Order of Victory, Order of the Golden Fleece, Uwch Groes Urdd Polonia Restituta, Honorary citizen of Mukachevo, Presidential Order of Excellence, honorary doctorate from the Catholic University of Lublin, honorary doctor of the Maria Curie-Skłodowska University, Uwch Groes Rhosyn Gwyn y Ffindir gyda Choler, Honorary citizen of Lviv
llofnod

Gwleidydd o Wcráin, cyn Arlywydd Wcráin 2005 i 2010, arweinydd y Glymblaid Wleidyddol, 'Ein Wcráin' (Nasha Ukrajina) yw Viktor Andryovich Yushchenko, (Wcreineg:Віктор Андрійович Ющенко) a aned ar 23 Chwefror 1954.

Mae Yushchenko yn economegydd ym myd addysg. Mae wedi gweithio o'r blaen yng nghanghennau Wcreineg Banc Gwladol yr Undeb Sofietaidd. Yn 1993, dechreuodd weithio yn y banc wladwriaeth Wcreineg newydd, y daeth yn bennaeth arno yn 1997. Roedd felly yn ffigwr allweddol yn ffurfio Wcráin arian cyfred cenedlaethol newydd, y hryvnia, yn ogystal ag yn sefydlu system reoleiddio ar gyfer bancio masnachol. Mae wedi’i gyhuddo o ddwyn symiau sylweddol o’r banc.

Ym mis Rhagfyr 1999, penodwyd Yushchenko yn Brif Weinidog gan Arlywydd Wcráin, Leonid Kuchma. Bu'n rhaid iddo adael y swydd yn 2001 ar ôl i gynnig diffyg hyder gael ei ffeilio yn ei erbyn oherwydd gwrthdaro ag arweinwyr diwydiant o byllau glo a chwmnïau nwy naturiol.

Chwaraeodd protestiadau cyhoeddus a ysgogwyd gan y twyll etholiadol ran fawr yn yr etholiad arlywyddol hwnnw ac arweiniodd at Chwyldro Oren Wcráin.

Cefndir

Ganed Yushchenko ar 23 Chwefror 1954, yn Khoruzhivka, Oblast Sumy, Gweriniaeth Sosialaidd Sofietaidd Wcráin (SSR Wcráin), Undeb Sofietaidd, i mewn i deulu o athrawon. Ymladdodd ei dad, Andriy Andriyovych Yushchenko (1919–1992) yn yr Ail Ryfel Byd, ei ddal gan luoedd yr Almaen a’i garcharu fel carcharor rhyfel mewn cyfres o wersylloedd crynhoi yn y Reich Almaenig, gan gynnwys Auschwitz-Birkenau. Goroesodd ei dad y ddioddefaint, ac ar ôl dychwelyd adref bu'n dysgu Saesneg mewn ysgol leol.

Roedd mam Viktor, Varvara Tymofiyovna Yushchenko (1918-2005), yn dysgu ffiseg a mathemateg yn yr un ysgol. Mae rhanbarth Oblast Sumy lle cafodd ei fagu yn yr Wcreineg yn bennaf, ac roedd hyn yn ei wahaniaethu yn ddiweddarach yn ei fywyd oddi wrth ei gymheiriaid gwleidyddol, yr oedd Rwsieg yn famiaith iddynt.

Graddiodd Yushchenko o Sefydliad Cyllid ac Economeg Ternopil ym 1975. Dechreuodd weithio fel cyfrifydd, fel dirprwy i'r prif gyfrifydd mewn kolkhoz. Rhwng 1975 a 1976, gwasanaethodd fel consgript yn Ardal Filwrol y Trawsgawcasws ar y ffin Sofietaidd-Twrcaidd.

Etholiad arlywyddol 2004

Ar ôl ymddiswyddo fel prif weinidog, mae Yushchenko wedi nodi ei hun fel gwleidydd carismatig gyda chefnogaeth gref yn rhannau gorllewinol a chanolog y wlad. Mae'n cael ei ystyried yn wleidydd sy'n canolbwyntio ar y Gorllewin ac yn genedlaetholwr cymedrol Wcreinaidd sydd am sicrhau preifateiddio economi Wcráin.

Mae'r gwrthwynebwyr gwleidyddol yn ei feirniadu am ddiffyg penderfyniad ac am fod yn annelwig ei safbwyntiau gwleidyddol. Mae cynigwyr ei hachos wedi bod yn gweithio i sicrhau bod y trawsgrifiad gwirioneddol o'r datganiad hwn ar gael ar-lein.

Mae ymgyrch etholiadol Yushchenko wedi’i seilio ar gysylltiad uniongyrchol â phleidleiswyr ers i deledu a reolir gan y wladwriaeth gyfyngu ar y sylw a roddwyd i ymgeiswyr y gwrthbleidiau ar y teledu. Mae’r ymgyrch etholiadol wedi bod yn ddadleuol, yn chwerw a gyda chyhuddiadau o "driciau budr" gan y ddwy ochr.

Yn gynnar ym mis Medi 2004, aeth Yushchenko yn sâl iawn a chafodd ei rhuthro i Glinig Rudolfinerhaus yn Fienna i gael triniaeth feddygol. Ar ôl y driniaeth, ymddangosodd gydag wyneb creithiog difrifol. Yn ddiweddarach, mae crynodiadau mawr o ddiocsinau wedi'u canfod yn ei waed (1000 gwaith yn fwy nag arfer). Roedd y meddygon yn meddwl ei fod o ganlyniad i wenwyno "yn ôl pob tebyg wedi'i gymryd ar trwy'r geg". Mae Yushchenko yn honni iddo gael ei wenwyno yn ystod cinio gyda phennaeth gwasanaethau diogelwch Wcráin ym mis Medi. Yng nghanol mis Rhagfyr, cyhoeddwyd y dadansoddiadau gwyddonol o waed Yushchenko. Cadarnhawyd ei fod wedi cael ei wenwyno â TDCC (tetrachlorodibenzoparadioxin), y mwyaf peryglus o'r ffurfiau deuocsin hysbys.

Er gwaethaf y gwenwyno, Yushchenko yn gallu cynnal yr ymgyrch etholiadol. Yn y rownd gyntaf, derbyniodd 39.87% o'r bleidlais, tra bod gwrthwynebydd Viktor Yanukovych yn derbyn 39.32%. Gan na chafodd yr un o'r ymgeiswyr fwy na 50% o'r pleidleisiau, cynhaliwyd rownd arall o bleidleisio. Yn y rownd ganlynol, yn ôl pob sôn, Yanukovych gafodd y nifer fwyaf o bleidleisiau, ac felly fe gafodd ei ddatgan yn enillydd yr etholiad.

Yn dilyn protestiadau treisgar a honiadau o dwyll etholiadol, penderfynodd Goruchaf Lys yr Wcráin gynnal trydedd rownd o etholiadau ar Ragfyr 26, 2004. Cynhaliwyd hyn o dan sylw rhyngwladol gwych gyda chyfranogiad tua 12,000 o arsylwyr etholiad a rhoddodd fuddugoliaeth etholiadol gymedrol i Viktor Yushchenko. Cyhoeddodd ei wrthwynebydd, y Prif Weinidog Viktor Yanukovich, y byddai’n ceisio cael canlyniad yr etholiad yn cael ei ddatgan yn annilys.

Llywodraeth

Rhaglen waith a Gweledigaeth

Viktor Yushchenko

Ar 31 Mawrth 2009, yn ei anerchiad i'r genedl gerbron y Rada, cynigiodd Yushchenko newidiadau diwygio'r llywodraeth ysgubol a chynllun economaidd a chymdeithasol i leddfu amodau economaidd presennol yn yr Wcráin ac mae'n debyg i ymateb i broblemau strwythurol sefydlog yn system wleidyddol yr Wcráin.

Roedd y cynnig, a alwodd Yushchenko yn ‘gam mawr nesaf ymlaen ar gyfer tegwch a ffyniant yn yr Wcráin’ yn cynnwys y cynigion a ganlyn:

Adfer sefydlogrwydd ariannol yn y wlad trwy weithredu diwygiadau'r Gronfa Ariannol Ryngwladol a chyllideb gytbwys

Diddymu imiwnedd seneddol

System bensiwn deg yn seiliedig ar nifer y blynyddoedd o waith a chyflog a dderbyniwyd

Adfywio ardaloedd gwledig trwy ddileu ymyrraeth y wladwriaeth mewn cynhyrchu amaethyddiaeth

Aelodaeth o'r Undeb Ewropeaidd a mwy o fasnachu tra ar yr un pryd yn gwella cysylltiadau a masnach â Rwsia

Diwygiadau i ethol seneddwyr a chynghorwyr lleol a throi'r Rada yn ddeddfwriaeth ddeusiambr

Roedd o blaid aelodaeth NATO ar gyfer yr Wcráin

Roedd yn erbyn hyrwyddo Rwsieg fel ail iaith gwladwriaeth Wcráin.

Roedd Yushchenko hefyd yn argymell ffurfio un Eglwys Uniongred genedlaethol i Wcráin, a thrwy hynny uno tair cangen bresennol yr eglwys Uniongred yn yr Wcráin (Eglwys Uniongred Wcráin Patriarchiaeth Mosgo, yr unig un a gydnabyddir gan gymuned uniongred y byd, Eglwys Uniongred Wcreineg Patriarchiaeth Kyiv, ac Eglwys Uniongred Awtoseffalaidd Wcráin.

Tafoli a Chronoleg

Gyda Yulia Tymoshenko, Lisbon 18 October 2007

Nodwedwyd llywodraeth gyntaf Yushchenko gan diswyddiadau ac anghydfod. Bu iddo ddiswyddo ei Brif Weindiog, Yulia Tymoshenko oedd yn aelod o'r un blaid ag e ac un o brif ffigurau'r Chwyldro Oren. Dechreuwyd gyda llawer o ewyllys da.

Roedd 100 diwrnod cyntaf tymor Yushchenko, sef 23 Ionawr 2005 hyd at 1 Mai 2005, wedi'u nodi gan nifer o ddiswyddiadau a phenodiadau ar bob lefel o'r gangen weithredol. Penododd Yulia Tymoshenko yn Brif Weinidog a chadarnhawyd y penodiad gan y senedd. Penodwyd Oleksandr Zinchenko yn bennaeth yr ysgrifenyddiaeth arlywyddol gyda theitl enwol yr Ysgrifennydd Gwladol. Penodwyd Petro Poroshenko (a ddaeth yn Arlywydd maes o law), cystadleuydd ffyrnig o Tymoshenko ar gyfer swydd y Prif Weinidog, yn Ysgrifennydd y Cyngor Diogelwch ac Amddiffyn.

Ym mis Mai 2005, cynhaliodd yr Wcráin yr Eurovision yn Kyiv. Cyhuddodd rhai Yushchenko o geisio ennill cyfalaf gwleidyddol o'r digwyddiad, gyda'i ymddangosiad ar y llwyfan ar y diwedd yn cael ei feirniadu fel 'anurddasol' gan rai sylwebwyr.[29] Yn ystod 2005, roedd Yushchenko mewn hwyliau hyderus, gan wneud addewidion fel datrys achos Gongadze i gael gwared ar Fflyd Môr Du Rwsia.

Ym mis Awst 2005, ymunodd Yushchenko â’r Arlywydd Georgia Mikheil Saakashvili i lofnodi Datganiad Borjomi, a oedd yn galw am greu sefydliad cydweithredu rhyngwladol, y Gymuned o Ddewis Democrataidd, i ddwyn ynghyd y democratiaethau a’r democratiaethau cychwynnol yn y rhanbarth o amgylch y Baltig, Môr Du, a Môr Caspia. Cynhaliwyd y cyfarfod cyntaf o lywyddion ac arweinwyr i drafod y CDC ar 1-2 Rhagfyr 2005 yn Kyiv.

Diddymodd y Verkhovna Rada (Senedd Wcráin) yn 2007 a ceisiodd wneud eto y 2009 ond dyfarnwyd hyn yn anghyfansoddiadol. Bu i'w lywodraeth gael ei nodi gan gwrthdaro rhyngo a Yulia Tymoshenko.

Yn etholiad gyffredinol 2010 bu i Yushchenko ennill dim ond 5.45% o'r bleidlais genedlaethol yn y rownd gyntaf - y canran isaf gan unrhyw ymgeisydd Arlywyddol mewn lle. Dywedodd Yushchenko ei fod am amddiffyn democratiaeth a'i fod eisiau bod yn arlywydd eto.

Ar 22 Ionawr 2010, fel Arlywydd ymadawedig, rhoddodd Yushchenko gydnabyddiaeth swyddogol i un o ffigurau mwyaf dadleuol Wcráin, yr arweinydd cenedlaetholgar o'r Ail Ryfel Byd, Stepan Bandera, gan roi gwobr Arwr Wcráin arno. Bu i Gorff Cenedlaetholwyr Wcreineg hefyd sefydlu cynulliadau aml-genedl cenhedloedd darostyngedig yr Undeb Sofietaidd, oedd yn cynnwys 12 o Weriniaethau Sofietaidd megis Kazakhstan, Belarus, Uzbekistan, Rwsia ac eraill.

Cyfnod wedi Arlywyddiaeth

Ar 2 Mawrth 2022, yn ystod Rhyfel Rwsia ar Wcráin yn, galwodd Viktor Yushchenko Rwsia yn "junta Mosgo a regime ffasgaidd Rwsia". Dywedodd am Putin (a geisiodd ei ladd wrth ei wenwyno), "mae'r Arlywydd Putin roeddwn i'n ei nabod - dydy e ddim yno mwyach, mae wedi mynd. A phan dwi'n edrych ar y dyn yma dwi'n gweld y Führer y Reich Rwsiaidd. Dyma rhyfel goresgynnol rhif 7 yn Nwyrain Ewrop ar ôl Karabagh, De Ossetia, Abkhazia, Crimea, Transnstria, Donbas ... mae holl ryfeloedd Dwyrain Ewrop dros y 30 mlynedd ddiwethaf wedi eu trefnu gan Putin.

Personol

Bu Yushchenko yn briod ddwy waith. Mae ei ail wraig, Katerina Yushchenko o gefndir Wcreineg-Americanaidd, wedi'i geni yn Chicago, a chyn hynny bu'n gweithio yng Ngweinyddiaeth Talaith yr UD.

Anrhydeddau

Mae Viktor Yushchenko wedi bod yn Gomander Croes Fawr Urdd y Tair Seren ers Ebrill 24, 2006.

Mae'n aelod anrhydeddus o'r mudiad ieuenctid genedlaethol Wcreinaidd, Plast.

Dolenni

• Proffil ar BBC News
• Who poisoned Viktor Yushchenko? (o'r Times Online)
• Approval of Yekhanurov: The Price of the Deal (erthygl feirniadol yn Ukrayinska Pravda o gytundeb rhwng Yushchenko a Yanukovych; Medi 2005) (Saesneg)
• Stephen Velychenko (13 Tachwedd 2009). "Yushchenko's Place in History: A Leader who Failed his People?". SpectreZine.org (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-02-23. Cyrchwyd 22 Awst 2016.

Cyfeiriadau

Eginyn erthygl sydd uchod am Wcráin. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.