Simbabwe

Zimbabwe
Arwyddair	Unity, Freedom, Work
Math	gweriniaeth, gwladwriaeth sofran, gwlad dirgaeedig, gwlad
Enwyd ar ôl	Simbabwe Fawr
	LL-Q7026 (cat)-Millars-Zimbàbue.wav, Lb-Simbabwe.ogg
Prifddinas	Harare
Poblogaeth	16,529,904
Sefydlwyd	18 Ebrill 1980 ;
Anthem	National Anthem of Zimbabwe
Pennaeth llywodraeth	Emmerson Mnangagwa
Cylchfa amser	UTC+2
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Saesneg, Shona, Northern Ndebele, Chichewa, Barwe, Kalanga, Tshwa, Ndau, Tsonga, Zimbabwe Sign Language, Sesotho, Tonga, Tswana, Venda, Xhosa
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	De Affrica, Dwyrain Affrica
Gwlad	Simbabwe
Arwynebedd	390,757 km²
Yn ffinio gyda	Sambia, Mosambic, De Affrica, Botswana
Cyfesurynnau	19°S 30°E
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Parliament of Zimbabwe
Swydd pennaeth; y wladwriaeth	President of Zimbabwe
Pennaeth y wladwriaeth	Emmerson Mnangagwa
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	President of Zimbabwe
Pennaeth y Llywodraeth	Emmerson Mnangagwa
Arian	doler yr Unol Daleithiau
Canran y diwaith	5 ±1 %
Cyfartaledd plant	3.923
Mynegai Datblygiad Dynol	0.535
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Gwlad yn Affrica Ddeheuol yw Gweriniaeth Simbabwe neu Simbabwe (hefyd Zimbabwe). Lleolir y wlad rhwng afonydd Zambezi a Limpopo. Mae'n ffinio â De Affrica i'r de, â Botswana i'r gorllewin, â Sambia i'r gogledd ac â Mosambic i'r dwyrain ac nid oes ganddi fynediad i'r môr. Harare yw prifddinas y wlad. Cyn annibyniaeth roedd Simbabwe (Rhodesia) yn wladfa Brydeinig.

Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]

Rhan o furiau Simbabwe Fawr

Prif erthygl: Hanes Simbabwe

Roedd Simbabwe yn ganolfan i ymerodraeth frodorol yn ne Affrica a'i phrifddinas yn Simbabwe Fawr. Mashona oedd y trigolion. Cawsant eu gorchfygu gan y Matabele. Cipiwyd tir y Matabele a'r Mashona gan yr anturiaethwr imperialaidd o Sais Cecil Rhodes a'r Cwmni Prydeinig De Affrica yn 1895 a chafodd ei henwi'n Rhodesia ar ei ôl.

Datganodd Ian Smith, prif weinidog gwyn y wlad, annibyniaeth unochrog (UDI) oddi ar Brydain yn 1965 a datganwyd gweriniaeth yno yn 1970.

Ar ôl rhyfel herwfilwrol hir daeth Robert Mugabe, arweinydd ZANU (PF), yn arlywydd y wlad (gweler isod), yn 1980.

Daearyddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Daearyddiaeth Simbabwe

Mae'r rhan fwyaf o'r wlad yn gorwedd ar wastatir uchel, dros 3,300' (1000m) i fyny ar gyfartaledd. Mae llawer o'r tir yn safana.

Gwleidyddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Gwleidyddiaeth Simbabwe

Rhaniadau gweinyddol[golygu | golygu cod y dudalen]

Rhennir Simbabwe yn wyth talaith a dwy ddinas â statws taleithiol. Is-rennir y taleithiau hynny yn 59 ardal a 1,200 ardal ddinesig.

Taleithiau ac ardaloedd Simbabwe

Mae'r taleithiau'n cynnwys:

Ardaloedd: gweler Ardaloedd Simbabwe

Ardaloedd dinesig: gweler Ardaloedd dinesig Simbabwe

Economi[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Economi Simbabwe

Demograffeg[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Demograffeg Simbabwe

Mae mwyafrif helaeth y bologaeth yn bobl Bantŵ. Ceir yn ogystal lleiafrif o bobl o dras Ewropeaidd ac Asiaidd, ond mae eu nifer wedi gostwng yn sylweddol mewn canlyniad i'r sefyllfa gwleidyddol diweddar.

Yn ôl cyfansoddiad 2013, mae gan Simbabwe 16 iaith swyddogol: Saesneg, iaith arwyddion a 14 iaith Affricanaidd; y pwysicaf ohonynt yw Ndebele a Shona.

Gweler hefyd[golygu | golygu cod y dudalen]

Diwygio tir yn Simbabwe