Mosgito
| Mosgito Amrediad amseryddol: 226–0 Miliwn o fl. CP Jurasig - Presennol | |
|---|---|
| |
| Benyw Culiseta longiareolata | |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Animalia |
| Ffylwm: | Arthropoda |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Diptera |
| Is-urdd: | Nematocera |
| Inffra-urdd: | Culicomorpha |
| Uwchdeulu: | Culicoidea |
| Teulu: | Culicidae Meigen, 1818 [1] |
| Isdeuluoedd | |
| |
Pryfed bychan o deulu'r Culicidae yw mosgitos. Mae ganddynt adenydd cennog, corff main a chwech coes hir. Mae'r gwrywod yn bwydo ar neithdar yn unig ond, mewn llawer o rywogaethau, mae'r benywod yn ectoparasit sy'n bwydo ar waed hefyd, drwy ddefnyddio rhan o'u gec sydd wedi'i ffurfio'n diwb hir. Drwy sugno gwaed a theithio o un anifail i'r llall mae benyw miloedd o rywogaethau'n trosglwyddo clefydau megis malaria, y feirws Zika, gwibgymalwst a'r dwymyn felen ond ceir rhai ohonyn nhw sy'n gwbwl ddiniwed. Mae rhai awdurdodau'n dadlau mai'r mosgito ydy'r anifail mwyaf peryglus i ddyn ar y blaned.[2][3][4][5]
Ceir dros 3,500 rhywogaeth ledled y byd[6][7] a gwnant niwed i filiynau o bobl yn flynyddol.[8][9] Mae gwaed amrywiaeth eang o anifeiliaid yn cael eu sugno ganddynt, gan gynnwys: fertebratau (gan gynnwys mamaliaid, adar, ymlusgiaid, amffibiaid a rhai mathau o bysgod.
Tarddiad y gair ydy mosca a ito, sef y Sbaeneg am "bry bychan".[10]
Taconomeg ac esblygiad[golygu | golygu cod y dudalen]
Canfuwyd mosigito gydag anatomeg digon tebyg i'r math a geir heddiw mewn gwefr (neu 'ambr') 79-miliwn o flynyddoedd oed (y cyfnod Cretasaidd), yng Nghanada.[11] Yn Myanmar, canfuwyd perthynas hŷn - 90-100-miliwn o flynyddoedd cyn y presennol (CP).[12] Ychydig iawn o newid a fu ym morffoleg y mosgito dros y milenias, yn enwedig o gymharu'r rhywogaetha presennol gyda'r rhai a oedd yn byw 46-miliwn o flynyddoedd CP.[13] Ffosiliau o fosgitos yw'r rhai hynaf i gynnwys tystiolaeth o waed yn yr abdomen.[14][15] Er na ddarganfuwyd ffosiliau o fosgitos a oedd yn byw cyn y cyfnod Cretasaidd, dengys ymchwil gwyddonol diweddar iddynt wahanu o fathau eraill oddeutu 226-miliwn o flynyddoedd CP.[16]
Gweler hefyd[golygu | golygu cod y dudalen]
Rhagor am
Mosgito ar chwaer brosiectau Wicimedia | |
|
Diffiniadau o Wiciadur |
|
Cyfryngau ar Comin |
|
Newyddion o Wicinewyddion |
|
Dyfyniadau o Wiciddyfynnu |
|
Testun o Wiciddyfynu |
|
Llyfrau o Wicilyfrau |
|
Adnoddau addysgol o Wikiversity |
|
Data o Wicidata |
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ Harbach, Ralph (November 2, 2008). "Family Culicidae Meigen, 1818". Mosquito Taxonomic Inventory.
- ↑ "Mosquitoes of Michigan -Their Biology and Control". Michigan Mosquito Control Organization. 2013.
- ↑ ref name=mmca-b>"Mosquitoes of Michigan -Their Biology and Control". Michigan Mosquito Control Organization. 2013.
- ↑ http://www.gatesnotes.com/Health/Most-Lethal-Animal-Mosquito-Week
- ↑ "Would it be wrong to eradicate mosquitoes? - BBC News". BBC News (yn Saesneg). Cyrchwyd 2016-02-01.
- ↑ Biological notes on mosquitoes Archifwyd 2003-08-05 yn y Peiriant Wayback.. Mosquitoes.org. Adalwyd ar 2013-04-01.
- ↑ Taking a bite out of mosquito research, Author Paul Leisnham, University of Maryland Archifwyd 2012-07-28 yn Archive.is. Enst.umd.edu (2010-07-26). Adalwyd ar 2013-04-01.
- ↑ Molavi, Afshin (Mehefin 12, 2003). "Africa's Malaria Death Toll Still "Outrageously High"". National Geographic. Cyrchwyd Gorffennaf 27, 2007.
- ↑ "Mosquito-borne diseases". American Mosquito Control Association. Cyrchwyd Hydref 14, 2008.
- ↑ Brown, Lesley (1993). The New shorter Oxford English dictionary on historical principles. Oxford [Eng.]: Clarendon. ISBN 0-19-861271-0.
- ↑ G. O. Poinar (2000). "Paleoculicis minutus (Diptera: Culicidae) n. gen., n. sp., from Cretaceous Canadian amber with a summary of described fossil mosquitoes" (PDF). Acta Geologica Hispanica 35: 119–128. http://www.geologica-acta.com/pdf/aghv3501a12.pdf.
- ↑ Borkent A, Grimaldi DA (2004). "The earliest fossil mosquito (Diptera: Culicidae), in Mid-Cretaceous Burmese amber". Annals of the Entomological Society of America 97 (5): 882–888. doi:10.1603/0013-8746(2004)097[0882:TEFMDC]2.0.CO;2. ISSN 0013-8746.
- ↑ "Discovery of new prehistoric mosquitoes reveal these blood-suckers have changed little in 46 million years". Smithsonian Science News. 7 Ionawr 2013. Cyrchwyd 27 Hydref 2015.
- ↑ Briggs, D.E. (2013). "A mosquito's last supper reminds us not to underestimate the fossil record". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 110 (46): 18353–4. doi:10.1073/pnas.1319306110. PMC 3832008. PMID 24187151. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3832008.
- ↑ Greenwalt, D.E.; Goreva, Y.S.; Siljeström, S.M.; Rose, T.; Harbach, R.E. (2013). "Hemoglobin-derived porphyrins preserved in a Middle Eocene blood-engorged mosquito". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 110 (46): 18496–18500. doi:10.1073/pnas.1310885110. PMC 3831950. PMID 24127577. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3831950.
- ↑ Reidenbach, K.R.; Cook, S.; Bertone, M.A.; Harbach, R.E.; Wiegmann, B.M.; Besansky, N.J. (2009). "Phylogenetic analysis and temporal diversification of mosquitoes (Diptera: Culicidae) based on nuclear genes and morphology". BMC Evolutionary Biology 9 (1): 298. doi:10.1186/1471-2148-9-298. PMC 2805638. PMID 20028549. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2805638.