Gwisgoedd Palesteina

Oddi ar Wicipedia
Gwisgoedd Palesteina
Enghraifft o'r canlynoldiwylliant gwerin Edit this on Wikidata
Mathgwisg werin Edit this on Wikidata
GwladwriaethGwladwriaeth Palesteina Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae Gwisgoedd Palesteinaidd yn cyfeirio at y dillad traddodiadol a wisgwyd gan Balesteiniaid tan yn ddiweddar. Roedd teithwyr tramor i Balesteina yn y 19g a dechrau'r 20g yn aml yn cyfeirio at amrywiaeth gyfoethog y gwisgoedd o ddydd i ddydd, yn enwedig gan y fellaheen neu ferched y pentref. Roedd llawer o'r dillad wedi'u gwneud â llaw wedi'u brodio'n gyfoethog ac roedd creu a chynnal a chadw'r eitemau hyn yn chwarae rhan sylweddol ym mywydau menywod y rhanbarth.

Er bod arbenigwyr yn y maes yn olrhain gwreiddiau gwisgoedd Palestina i'r hen amser, nid oes unrhyw arteffactau dillad sydd wedi goroesi o'r cyfnod cynnar hwn y gellir cymharu'r eitemau modern yn ddiffiniol yn eu herbyn. Mae dylanwadau o'r gwahanol ymerodraethau megis yr Hen Aifft, Rhufain Hynafol a'r ymerodraeth Bysantaidd, wedi'u dogfennu gan ysgolheigion yn seiliedig i raddau helaeth ar y darluniau mewn celf a disgrifiadau mewn llenyddiaeth o wisgoedd a gynhyrchwyd yn ystod yr amseroedd hyn.

A woman from Ramallah
Dynes o Ramallah, c. 1929-1946

Hyd at y 1940au, roedd gwisgoedd Palestina traddodiadol yn adlewyrchu statws economaidd a phriodasol merch a'i thref neu ardal enedigol, gydag arsylwyr gwybodus yn medru gwahaniaethu rhwng (ac adnabod) y gwahanol fathau o ffabrig, lliwiau, toriad a motiffau brodwaith (neu ddiffyg hynny) a ddefnyddir yn y dillad.[1]

Gwreiddiau[golygu | golygu cod]

Palestinian young woman of Bethlehem in costume
Merch Palesteina o Fethlehem mewn gwisg draddodiadol, rhwng 1890 a 1900

Mae Geoff Emberling, cyfarwyddwr Amgueddfa'r Sefydliad Dwyreiniol, yn nodi bod dillad Palestina o ddechrau'r 19g i'r Rhyfel Byd Cyntaf yn dangos "olion o ddillad tebyg a gynrychiolwyd mewn celf dros 3,000 o flynyddoedd yn ôl."[2]

Mae Hanan Munayyer, casglwr ac ymchwilydd dillad Palestina, yn gweld enghreifftiau o wisg proto-Palesteinaidd mewn arteffactau o'r cyfnod Canaaneaidd (1500 BCE) fel paentiadau Aifft yn darlunio Canaaneaid / mewn dillad siâp-A.[3] Dywed Munayyer, o 1200 CC i 1940 OC, bod yr holl ffrogiau Palestina wedi'u torri o ffabrigau naturiol mewn siâp A-llinell tebyg gyda llewys trionglog.[3] Mae'r siâp hwn yn hysbys i archeolegwyr fel y "tiwnig Syriaidd" ac mae'n ymddangos mewn arteffactau fel engrafiad ifori o Megiddo sy'n dyddio i 1200 CC.[3][4]

Gwehyddu a ffabrigau[golygu | golygu cod]

Cynhyrchwyd ffabrigau gwlân i'w defnyddio bob dydd gan wehyddion yn Majdal, Bethlehem, Ramallah a Jerwsalem. Gallai'r gwlân fod o ddefaid, geifr neu gamelod.[5][6] Yn draddodiadol, roedd menywod yn gwehyddu ymhlith y Bedowiniaid i greu eitemau domestig, fel pebyll, rygiau a gorchuddion gobennydd. Mae edau'n cael ei nyddu o wlân defaid, wedi'i liwio â lliwiau naturiol, a'i wehyddu i mewn i'r ffabrig cryf gan ddefnyddio gwŷdd daear.[7]

Majdali weaving
Gwehyddu Majdali. Gaza 1950au

Roedd cynhyrchu brethyn ar gyfer gwisgoedd Palesteinaaidd traddodiadol a'i allforio ledled y byd Arabaidd yn ddiwydiant allweddol ym mhentref Majdal. Cynhyrchwyd ffabrig Majdalawi gan wehydd gwrywaidd ar wŷdd gwadn sengl gan ddefnyddio edafedd cotwm du ac indigo wedi'u cyfuno â ffycsia ac edafedd sidan gwyrddlas. Mae crefft gwehyddu Majdalawi yn parhau fel rhan o brosiect cadwraeth ddiwylliannol sy'n cael ei redeg gan sefydliad Crefftau Atfaluna a'r Pentref Celf a Chrefft yn Ninas Gaza.[7]

Brodwaith Palestina[golygu | golygu cod]

Girls in Bethlehem costume
Merched yng ngwisg Bethlehem cyn 1918, Portread Bonfils

Byddai merched yn dechrau cynhyrchu dillad wedi'u brodio, sgil a basiwyd iddynt yn gyffredinol gan eu neiniau, gan ddechrau yn saith oed. Cyn yr 20g, ni anfonwyd y mwyafrif o ferched ifanc i'r ysgol, a threuliwyd llawer o'u hamser y tu allan i dasgau'r cartref yn creu dillad, yn aml ar gyfer eu trousseau priodas (Arabeg: jhaz) a oedd yn cynnwys popeth y byddai ei angen arnynt o ran dillad, gan gynnwys ffrogiau bob dydd a rhai seremonïol, gemwaith, gorchuddion, hetresses, dillad isaf, gweision, gwregysau ac esgidiau.[2][8]

Ôl-1948[golygu | golygu cod]

Front of dress (qabbeh).
Blaen gwisg (qabbeh) wedi'i werthu fel gorchudd clustog, Ramallah, 2000.

Arweiniodd ecsodus Palestina yn 1948 at aflonyddwch mawr mewn dulliau traddodiadol o greu gwisg ac arferion y teiliwr, gan na allai llawer o ferched a oedd wedi'u dadleoli fforddio'r amser na'r arian mwyach i fuddsoddi mewn dillad brodio cymhleth.[9] Roedd Widad Kawar ymhlith y cyntaf i gydnabod yr arddulliau newydd a oedd yn datblygu ar ôl y Nakba.

Dechreuodd arddulliau newydd ymddangos yn y 1960au. Er enghraifft, y "ffrog chwe changen" a enwir ar ôl y chwe band llydan o frodwaith sy'n rhedeg i lawr o'r canol.[10] Daeth yr arddulliau hyn o'r gwersylloedd ffoaduriaid, yn enwedig ar ôl 1967. Collwyd arddulliau pentrefi unigol a disodlwyd arddull "Palestina" adnabyddadwy.[11]

Mae'r shawal, arddull poblogaidd yn y Lan Orllewinol a Gwlad Iorddonen cyn yr Intifada cyntaf, yn ôl pob tebyg wedi esblygu o un o'r nifer o brosiectau brodwaith y wladwriaeth les, yn y gwersylloedd hyn. Roedd yn ffasiwn fyrrach a chulach, gyda thoriad mwy gorllewinol.[12]

Modern couching stitch from Bayt
Pwyth cwrtio modern o Bayt Jalla a ddefnyddir yn draddodiadol ar baneli o ffrog briodas malak.
Doll in wedding-dress typical of Ramallah area
Doll mewn ffrog briodas a oedd yn nodweddiadol o ardal Ramallah ac a oedd yn boblogaidd cyn 1948, wedi'i wneud gan brosiect YWCA yn Jalazone RC. c. 2000.

Mathau o ddillad[golygu | golygu cod]

Gwisg sylfaenol[golygu | golygu cod]

  • Thob, gwisg ffit llac gyda llewys, roedd toriad y dilledyn yn amrywio yn ôl rhanbarth.
      • qabbeh: panel cist sgwâr y Thob, wedi'i addurno'n aml
      • diyal: panel hem cefn brocaded ar y ffrog Bethlehem.
      • shinyar: panel cefn isaf y ffrog, wedi'i addurno mewn rhai rhanbarthau
  • Libas: trowsus
  • Taqsireh: siaced fer wedi'i brodio a wisgir gan ferched Bethlehem ar achlysuron Nadoligaidd. Roedd cwrtio aur y siacedi yn aml yn cyfateb i'r ffrog. Defnyddiwyd siacedi symlach dros ffrogiau bob dydd. Mae'r enw yn deillio o'r ferf Arabeg "to shorten", (Stillmann, t. 36),
  • Jubbeh: siaced, wedi'i gwisgo gan ddynion a menywod,
  • Jillayeh: jubbeh wedi'i frodio, yn aml dilledyn allanol wedi'i frodio mewn gwisg briodas,
  • Shambar: gorchudd mawr, sy'n gyffredin i ardal Hebron a de Palestina.

Penwisgoedd[golygu | golygu cod]

A woman wearing fishnet pattern keffiyeh,
Dynes yn gwisgo patrwm rhwyd bysgota o'r enw keffiyeh, Paris

Roedd gan y menywod ym mhob rhanbarth eu penwisgoedd nodedig eu hunain. Addurnodd y menywod eu penwisgoedd gyda darnau arian ac aur. Po fwyaf o ddarnau arian, y mwyaf yw cyfoeth a bri’r perchennog (Stillman, t. 38);

  • Shaṭweh:[1] Archifwyd 2007-09-27 yn y Peiriant Wayback.[2] Archifwyd 2007-09-27 yn y Peiriant Wayback., het gonigol nodedig, "wedi'i siapio yn debyg i bot blodau sydd wedi'i droi i fyny", yn cael ei chario gan ferched priod yn unig. Fe'i defnyddir yn bennaf ym Methlehem, hefyd yn Lifta ac Ain Karm, (yn Ardal Jerwsalem), a Beit Jala a Beit Sahur (y ddau ger Bethlehem) (Stillman t. 37)
  • Smadeh: a ddefnyddir yn Ramallah, yn cynnwys cap wedi'i frodio, gydag ymyl stiff. Rhoddir rhes o ddarnau arian, wedi'u gosod y naill yn dynn yn erbyn y llall, o amgylch pen yr ymyl. Gellir gwnio darnau arian ychwanegol i'r rhan uchaf neu eu cysylltu â bandiau cul, wedi'u brodio. Yn yr un modd â penwisgoedd menywod eraill, roedd y smadeh yn cynrychioli cyfoeth priodasol y gwisgwyr, ac yn gweithredu fel cronfa arian bwysig. Ysgrifennodd un arsylwr ym 1935: "Weithiau fe welwch fwlch yn y rhes o ddarnau arian ac rydych chi'n dyfalu bod bil meddyg wedi gorfod cael ei dalu, neu fod y gŵr yn America wedi methu ag anfon arian" (dyfynnwyd yn Stillman, t. 53. )
  • Araqiyyeh: a ddefnyddir yn Hebron. Mae'r geiriau araqiyyeh a taqiyyeh wedi cael eu defnyddio ers yr Oesoedd Canol yn y byd Arabaidd i ddynodi capiau pen bach, agos, fel arfer o gotwm, a ddefnyddiwyd gan y ddau ryw. Y pwrpas gwreiddiol oedd amsugno chwys (Arabaidd: "araq"). Yn Palestina gyfan, parhawyd i ddefnyddio'r gair taqiyyeh am y cap penglog syml a ddefnyddir agosaf at y gwallt. Yn ardal Hebron, fodd bynnag, daeth y gair araqiyyeh i ddynodi'r cap wedi'i frodio â thop pigfain y byddai menyw briod yn ei wisgo dros ei thaqiyyeh. Yn ystod ei dyweddiad, byddai menyw o ardal Hebron yn gwnio ac yn brodio ei araqiyyeh, ac yn addurno'r ymyl gyda darnau arian o'i gwaddol. Y tro cyntaf y byddai'n gwisgo ei araqiyyeh fyddai ar ddiwrnod ei phriodas. (Stillman, t. 61)

Casgliadau o wisgoedd Palestina[golygu | golygu cod]

Mae enghreifftiau o wisgoedd o Balesteina ac arteffactau cysylltiedig mewn sawl amgueddfa a chasgliad, cyhoeddus a phreifat.

Casgliadau cyhoeddus[golygu | golygu cod]

Bride's wedding attire from Bayt Jibrin.
Gwisg briodas priodasferch o Bayt Jibrin mewn arddangosfa yn yr Oriental Institute, Chicago .

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

  • Diwylliant Palestina
  • Widad Kawar
  • Serene Husseini Shahid
  • Lleoliadau Palestina wedi'u diboblogi yn Israel

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ Jane Waldron Grutz (January–February 1991). "Woven Legacy, Woven Language". Saudi Aramco World. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-02-19. Cyrchwyd 2006-11-20.
  2. ↑ 2.0 2.1 "Palestinian women used clothes to make more than a fashion statement". University of Chicago News Office. 9 November 2006.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Pat McDonnell Twair (October 2006). "Sovereign Threads". Palestine Heritage Foundation. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-07-01. Cyrchwyd 2021-08-27.
  4. ↑ Denise O'Neal (September–October 2005). "Threads of Tradition:An Exhibition of Palestinian Folk Dress at Antiochian Village". Palestine Heritage Association. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2007-09-27. Cyrchwyd 2021-08-27.
  5. ↑ Gillow, John (2010) Textiles of the Islamic World. Thames and Hudson. ISBN 978-0-500-51527-3. p.112.
  6. ↑ Kawar, Widad Kamel (2011) Threads of Identity. Melisende. ISBN 978-9963-610-41-9. p.185.
  7. ↑ 7.0 7.1 "Craft traditions from Palestine". Sunbula. Archifwyd o'r gwreiddiol ar March 21, 2008. Cyrchwyd July 18, 2012.
  8. ↑ Shahin, 2005, p. 73.
  9. ↑ Saca, Iman (2006). Embroidering Identities: A Century of Palestinian Clothing. THE ORIENTAL INSTITUTE MUSEUM OF THE UNIVERSITY OF CHICAGO. ISBN 1-885923-49-X.
  10. ↑ Weir, Shelagh (1989) Palestinian Costume. British Museum. ISBN 0-7141-1597-5. p. 112.
  11. ↑ Skinner, Margarita (2007) PALESTINIAN EMBROIDERY MOTIVES. A Treasury of Stiches 1850-1950. Melisende. ISBN 978-1-901764-47-5. p. 21.
  12. ↑ Weir, Shelagh (1989) Palestinian Costume. British Museum. ISBN 0-7141-1597-5. pp. 88, 113.

Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]

  • Stillman, Yedida Kalfon (1979): Gwisg a gemwaith Palestina, Albuquerque: Gwasg Prifysgol New Mexico,ISBN 0-8263-0490-7 (Catalog o'r Amgueddfa Celf Werin Ryngwladol (MOIFA) yng nghasgliad Santa Fe [3] o ddillad a gemwaith Palestina. )
  • Omar, Abed Al-Samih Abu (1986): Brodwaith a gemwaith traddodiadol Palestina, Jerwsalem: Al-Shark, (yn seiliedig yn bennaf ar ei gasgliad ei hun. )
  • Hafiz al - Siba'i, Tahira Abdul (1987): Golwg Fer ar Wisgoedd Palestina Traddodiadol: Cyflwyniad o Ffasiwn Palestina, TA Hafiz, testun Saesneg, Ffrangeg ac Arabeg;
  • Needler, Winifred (1949). Palestina: Hynafol a Modern - Llawlyfr a chanllaw i gasgliad Palestina Amgueddfa Archeoleg Frenhinol Ontario, Toronto. Amgueddfa Archeoleg Frenhinol Ontario.
  • Völger, Gisela, Welck, Karin v. Hackstein, Katharina (1987): Pracht und Geheimnis: Kleidung und Schmuck aus Palästina und Jordanien : Katalog der Sammlung Widad Kawar . Köln: Rautenstrauch-Joest-Museum,
  • Völger, Gisela (1988): Memoire de soie. Costumes et parures de Palestine et de Jordanie Paris, (Catalog arddangosfa o gasgliad Widad Kamel Kawar o wisg a gemwaith Palestina a Gwlad Iorddonen. )
  • Weir, Shelagh a Shahid, Serene (1988): brodwaith Palestina: patrymau traws-bwyth o wisgoedd traddodiadol menywod pentref Palestina Llundain: cyhoeddiadau’r Amgueddfa Brydeinig,ISBN 0-7141-1591-6
  • Rajab, J. (1989): Gwisg Palestina, Kegan Paul International, Llundain,ISBN 0-7103-0283-5
  • [] (1995): Trywyddau Traddodiad: Gwisgoedd Priodas Seremonïol o Balesteina: Casgliad Munayyer. Brockton, MA: Amgueddfa Fuller, Brockton, MA,
  • Weir, Shelagh (Awst 1995): Gwisg Palestina Amgueddfa Brydeinig Pubns Ltd.ISBN 0-7141-2517-2
  • Cored Widad Kawar / Shelagh: Gwisgoedd a Thollau Priodas yn Bayt Dajan .

Dolenni allanol[golygu | golygu cod]

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Gwisgoedd_Palesteina&oldid=11083625"