Neidio i'r cynnwys

Gwarchodfa Natur Leol Comin Llangoed ac Aberlleiniog

Oddi ar Wicipedia
Gwarchodfa Natur Leol Comin Llangoed ac Aberlleiniog
Mathgwarchodfa natur Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirYnys Môn Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
GerllawAfon Lleiniog Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau53.30204°N 4.074628°W Edit this on Wikidata
Map
PerchnogaethMenter Môn Edit this on Wikidata

Mae Gwarchodfa Natur Leol Comin Llangoed ac Aberlleiniog yn agos at arfordir Ynys Môn, yn y de-ddwyrain. Yr atyniad mwyaf amlwg yno yw’r castell yng nghanol y coed.

Ceir dewis da o gynefinoedd gwahanol ar y safle, gan gynnwys: coetiroedd collddail gwlyb, aeddfed ac ifanc, dolydd gwlyb, dolydd sy’n llawn o flodau gwyllt, llennyrch a rhodfeydd agored, gwrychoedd, pyllau, ac Afon Lleiniog.

Mae’r bywyd gwyllt yn amrywiol iawn, yn enwedig adar (adar cân ac adar ysglyfaethus yn benodol), mamaliaid (fel dyfrgwn, ystlumod a llygod pengrwn y dŵr), amffibiaid, ymlusgiaid, anifeiliaid di-asgwrn-cefn a blodau hardd yn yr hen goetiroedd.

Mae golygfeydd o Afon Menai, arfordir y gogledd o Gaernarfon yr holl ffordd i Ben-y-Gogarth, a mynyddoedd y Carneddau ac Eryri.

Un o’r nodweddion hanesyddol gorau yw Castell Aberlleiniog, sy’n heneb gofrestredig. Castell tomen a beili yw hwn, a gafodd ei godi gan filwyr Normanaidd yn ystod blynyddoedd olaf yr 11g. Mae caer gerrig i’w gweld ar gopa’r domen, ac fe gafodd y gaer ei hatgyfnerthu yn ystod y Rhyfel Cartref (yn yr 17g) a’i hail-adeiladu wedi hynny fel ffoli.

Lleoliad

[golygu | golygu cod]

Mae lleoliad Aberlleiniog yn Llangoed Ynys Mon (SH616793) yng ngogledd orllewin Cymru.

Perchnogaeth

[golygu | golygu cod]

Menter Môn a Chyngor Cymunedau Llangoed a Phenmon sydd berchen y warchodfa.

Ceir dau faes parcio cyhoeddus - y naill yn Llangoed a'r llall yn nhraeth Lleiniog. Mae'n cymryd tua 15-20 munud i gerdded o bob maes parcio i'r castell.

Rheolaeth y warchodfa

[golygu | golygu cod]

Menter Môn a Chyngor Cymuned Llangoed a Phenmon sy’n berchen ar y tir ac yn rhannu cyfrifoldeb am reoli’r warchodfa. Mae dau faes parcio cyhoeddus – y naill yn Llangoed a’r llall yn nhraeth Lleiniog. Mae’n cymryd tua 15-20 munud i gerdded o’r naill faes parcio i’r castell. Mae’r tir yn wastad ar y cyfan ond mae rhai llethrau isel. Mae’r llwybrau’n gallu bod yn wlyb a mwdlyd mewn mannau, yn enwedig yn y gaeaf. Nid oes toiledau ar y safle.

Disgrifiad

[golygu | golygu cod]

Mae Gwarchodfa Natur Leol Comin Llangoed a Comin Aberlleiniog yn lle naturiol a heddychlon. Mae o leaf tri math o wahanol gynefin yno.

Hwn yw prif gynefin y warchodfa. Coed collddail yw'r rhan fwyaf:

Coed collddail

Onnen: un o brif goed y warchodfa.
Masarnen
Celyn
Collen
Helygen
Aethnen: Coeden anarferol iawn sydd wedi cael ei phlannu mewn clytiau yma ac acw.

Un afon, yr Afon Lleiniog, sydd yn rhedeg ar hyd y warchodfa.

Dolydd

[golygu | golygu cod]
Blodau

Cribell felen melyn: arwydd mai tir fferm oedd y warchodfa ar un adeg
Llygad doli
Suran y cŵn: fe elwir hwn hefyd yn blodyn siwgwr coch gan blantos a arferai ddefnyddio ei hadau fel siwgr mewn picnic smal.

Llysiau'r cryman: Blodyn bach oren yw Oriawr y bugail. (enw Cymraeg arall ar y planhigyn)

Llau'r offeiriad

Rhywogaethau

[golygu | golygu cod]

Dyma gasgliad o waith ymchwil plant Ysgolion Llangoed a Biwmares (Bro Seiriol), Ynys Môn[1]:

Ysguthan
Siff-saff: fe glywir hwn yn amlach na'i weld, yn y gwanwyn a'r haf amlaf
Coch y berllan
Dryw
Cudyll coch: yn hofran dros y caeau cyfagos i'r warchodfa y gwelir hwn amlaf.
Cigfran: fe glywir ei grawc yn aml wrth iddo hedfan dros y warchodfa i'w nyth ym Mhenmon
tarw coch??
Sgrech y coed
Ymlesgwr coed?? Telor coed??
Tylluan wen:fe welir hon yn hela yn y caeau o gwmpas y warchodfa.

Mamaliaid

[golygu | golygu cod]

Dyfrgi

Planhigion

[golygu | golygu cod]

Craf y geifr

Tafod yr hydd

Pryfed

[golygu | golygu cod]

Gwalchwyfyn y poplys

Chwilen fai Mae modd gweld y chwilen yn mis Mai a Mehefin

Galeri

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. Gwaith prosiect Menter Môn, Mehefin-Gorffennaf 2019