Gwarchodfa Natur Leol Comin Llangoed ac Aberlleiniog
 | |
| Math | gwarchodfa natur  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Ynys Môn |
| Gwlad |  Cymru |
| Gerllaw | Afon Lleiniog |
| Cyfesurynnau | 53.30204°N 4.074628°W |
 | |
| Perchnogaeth | Menter Môn |
Mae Gwarchodfa Natur Leol Comin Llangoed ac Aberlleiniog yn agos at arfordir Ynys Môn, yn y de-ddwyrain. Yr atyniad mwyaf amlwg yno yw’r castell yng nghanol y coed.
Ceir dewis da o gynefinoedd gwahanol ar y safle, gan gynnwys: coetiroedd collddail gwlyb, aeddfed ac ifanc, dolydd gwlyb, dolydd sy’n llawn o flodau gwyllt, llennyrch a rhodfeydd agored, gwrychoedd, pyllau, ac Afon Lleiniog.
Mae’r bywyd gwyllt yn amrywiol iawn, yn enwedig adar (adar cân ac adar ysglyfaethus yn benodol), mamaliaid (fel dyfrgwn, ystlumod a llygod pengrwn y dŵr), amffibiaid, ymlusgiaid, anifeiliaid di-asgwrn-cefn a blodau hardd yn yr hen goetiroedd.
Mae golygfeydd o Afon Menai, arfordir y gogledd o Gaernarfon yr holl ffordd i Ben-y-Gogarth, a mynyddoedd y Carneddau ac Eryri.
Un o’r nodweddion hanesyddol gorau yw Castell Aberlleiniog, sy’n heneb gofrestredig. Castell tomen a beili yw hwn, a gafodd ei godi gan filwyr Normanaidd yn ystod blynyddoedd olaf yr 11g. Mae caer gerrig i’w gweld ar gopa’r domen, ac fe gafodd y gaer ei hatgyfnerthu yn ystod y Rhyfel Cartref (yn yr 17g) a’i hail-adeiladu wedi hynny fel ffoli.
Lleoliad[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae lleoliad Aberlleiniog yn Llangoed Ynys Mon (SH616793) yng ngogledd orllewin Cymru.
Perchnogaeth[golygu | golygu cod y dudalen]
Menter Môn a Chyngor Cymunedau Llangoed a Phenmon sydd berchen y warchodfa.
Ceir dau faes parcio cyhoeddus - y naill yn Llangoed a'r llall yn nhraeth Lleiniog. Mae'n cymryd tua 15-20 munud i gerdded o bob maes parcio i'r castell.
Rheolaeth y warchodfa[golygu | golygu cod y dudalen]
Menter Môn a Chyngor Cymuned Llangoed a Phenmon sy’n berchen ar y tir ac yn rhannu cyfrifoldeb am reoli’r warchodfa. Mae dau faes parcio cyhoeddus – y naill yn Llangoed a’r llall yn nhraeth Lleiniog. Mae’n cymryd tua 15-20 munud i gerdded o’r naill faes parcio i’r castell. Mae’r tir yn wastad ar y cyfan ond mae rhai llethrau isel. Mae’r llwybrau’n gallu bod yn wlyb a mwdlyd mewn mannau, yn enwedig yn y gaeaf. Nid oes toiledau ar y safle.
Disgrifiad[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae Gwarchodfa Natur Leol Comin Llangoed a Comin Aberlleiniog yn lle naturiol a heddychlon. Mae o leaf tri math o wahanol gynefin yno.
Coed[golygu | golygu cod y dudalen]
Hwn yw prif gynefin y warchodfa. Coed collddail yw'r rhan fwyaf:
- Coed collddail
Onnen: un o brif goed y warchodfa.
Masarnen
Celyn
Collen
Helygen
Aethnen: Coeden anarferol iawn sydd wedi cael ei phlannu mewn clytiau yma ac acw.
Afon[golygu | golygu cod y dudalen]
Un afon, yr Afon Lleiniog, sydd yn rhedeg ar hyd y warchodfa.
Dolydd[golygu | golygu cod y dudalen]
- Blodau
Cribell felen melyn: arwydd mai tir fferm oedd y warchodfa ar un adeg
Llygad doli
Suran y cŵn: fe elwir hwn hefyd yn blodyn siwgwr coch gan blantos a arferai ddefnyddio ei hadau fel siwgr mewn picnic smal.
Llysiau'r cryman: Blodyn bach oren yw Oriawr y bugail. (enw Cymraeg arall ar y planhigyn)
Rhywogaethau[golygu | golygu cod y dudalen]
Dyma gasgliad o waith ymchwil plant Ysgolion Llangoed a Biwmares (Bro Seiriol), Ynys Môn[1]:
Adar[golygu | golygu cod y dudalen]
Ysguthan
Siff-saff: fe glywir hwn yn amlach na'i weld, yn y gwanwyn a'r haf amlaf
Coch y berllan
Dryw
Cudyll coch: yn hofran dros y caeau cyfagos i'r warchodfa y gwelir hwn amlaf.
Cigfran: fe glywir ei grawc yn aml wrth iddo hedfan dros y warchodfa i'w nyth ym Mhenmon
tarw coch??
Sgrech y coed
Ymlesgwr coed??
Telor coed??
Tylluan wen:fe welir hon yn hela yn y caeau o gwmpas y warchodfa.
Mamaliaid[golygu | golygu cod y dudalen]
Planhigion[golygu | golygu cod y dudalen]
Pryfed[golygu | golygu cod y dudalen]
Chwilen fai Mae modd gweld y chwilen yn mis Mai a Mehefin
Galeri[golygu | golygu cod y dudalen]
Gwyfyn bwau gwyrdd (Gwarchodfa Aberlleiniog, Mehefin 2019)
Chwilen fai yng Ngwarchodfa Natur Leol Aberlleiniog, Mehefin 2019
Yr helyglys mawr, Gwarchodfa Aberlleiniog, Mehefin 2019
Planhigfa fechan o goed aethnen yng Ngwarchodfa Natur Aberlleiniog
Coch y berllan ‘’Pyrrhula pyrrhula’’, un o adar a welwyd yng Ngwarchodfa Natur Aberlleiniog, Mehefin 2019
Ystlum hirglust, un o ystlumod a welir yng Ngwarchodfa Natur Aberlleiniog yn ol yr hysbysfwrdd wrth y fynedfa
Gwiwer goch, anifail sydd wedi dychwelyd i Warchodfa Natur Aberlleiniog ar ôl absenoldeb hir.
Aber yr Afon Lleiniog.
Castell Aberlleiniog
Gwyfyn bwau gwyrdd
Danadl poethion, arwydd o ffermio yn y gorffennol
Blodau cymysg yn un o ddolydd y warchodfa
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ Gwaith prosiect Menter Môn, Mehefin-Gorffennaf 2019