Thomas Gwynn Jones

Thomas Gwynn Jones
Ganwyd	10 Hydref 1871  Betws-yn-Rhos
Bu farw	7 Mawrth 1949  Aberystwyth
Dinasyddiaeth	Cymru
Alma mater	Ysgol Dyffryn Ogwen
Galwedigaeth	newyddiadurwr, llyfrgellydd, bardd, ysgrifennwr, beirniad llenyddol
Cyflogwr	Prifysgol Aberystwyth
Plant	Arthur ap Gwynn
Gwobr/au	CBE

Newyddiadurwr, bardd, ysgolhaig a nofelydd oedd T. Gwynn Jones, enw llawn Thomas Gwyn Jones (10 Hydref 1871 – 7 Mawrth 1949). Roedd T. Gwynn yn llenor amryddawn a wnaeth gyfraniad pwysig iawn i lenyddiaeth Gymraeg, ysgolheictod Cymreig ac astudiaethau llên gwerin yn hanner cyntaf yr 20g. Roedd hefyd yn gyfieithydd medrus o'r Almaeneg, Groeg, Gwyddeleg a Saesneg. Cafod ei eni yn Gwyndy Uchaf, Betws yn Rhos yn yr hen Sir Ddinbych (sir Conwy heddiw), a'i gladdu ym mynwent Heol Llanbadarn.

Roedd yn fab i Issac a Jane Jones. Priododd Margaret Jane Davies yn 1899.

Bywgraffiad

Cafodd T. Gwynn Jones ei addysg gynnar yn Ninbych ac Abergele. Daeth yn is-olygydd Baner ac Amserau Cymru (Y Faner) yn 1890. Ysgrifennodd gofiant ardderchog i'r cyhoeddwr Rhyddfrydol Thomas Gee sy'n ddrych i'w oes yn ogystal â'i waith. Yn 1894 symudodd i Lerpwl a dod yn is-olygydd i Isaac Foulkes. Erbyn 1898 roedd yn is-olygydd ar Yr Herald a'r Caernarvon and Denbigh Herald. Bu wedyn yn olygydd ar Bapur Pawb. Yn 1905, treuliodd sawl mis yn yr Aifft - Alexandria a Chairo - i geisio lleddfu diagnosis o'r diciâu. Yn 1908 bu'n o sylfaenwyr Clwb Awen a Chân yng Nghaernarfon.

Aeth i weithio i Lyfrgell Genedlaethol Cymru yn Aberystwyth yn 1909 ar ôl blynyddoedd o newyddiadura, ac wedyn bu'n ddarlithydd yn yr adran Gymraeg yng Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth. Yn 1919 daeth yn athro llenyddiaeth Gymraeg yn y coleg hwnnw hyd at ei ymddeoliad yn 1937.

Enillodd gadair Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bangor 1902 am ei awdl Ymadawiad Arthur, a hefyd yn Eisteddfod Genedlaethol Llundain yn 1909.

Anrhydeddwyd ef â D.Lit. Prifysgol Cymru a Phrifysgol Iwerddon, ill dau yn 1938. Roedd yn wrthwynebydd cadarn yn erbyn y Rhyfel Byd Cyntaf. Cerddodd allan o Gapel Tabernacl, Aberystwyth pan weddïodd y gweinidog am fuddugoliaeth i Brydain yn y rhyfel.

Oriel

• 
  Ymadawiad Arthur a cherddi eraill (Caernarfon, 1910).
• 
  'Gwyndy', Betws-yn-Rhos; man geni T. Gwynn Jones.
• 
  Gwedi Brad a Gofid.
• 
  Brethyn Cartref.
• 
  T Gwynn Jones yn eistedd yng Nghadair Eisteddfod Bangor 1902, gyda'r Archdderwydd, Hwfa Môn, a'r Orsedd
• 
  Cyfieithiad T Gwyn Jones o Faust gan Goethe. Cyfres y Werin, 1922

Llyfryddiaeth ddethol

Llyfrau T. Gwynn Jones

• Caradog yn Rhufain (Wrecsam, 1914). [Drama]
• Dafydd ap Gruffydd (Aberystwyth, 1914). [Drama]
• Tir na N-óg (Caerdydd, 1916). [Drama]
• Dewi Sant (Wrecsam, 1916). [Drama]
• Y Gloyn Byw (Y Drenewydd, 1922). [Drama]
• Anrhydedd (Caerdydd, 1923). [Drama]
• Y Gainc Olaf (Wrecsam, 1934). [Drama]
• Y Dwymyn, 1934–35 (Caerdydd, 1972).
• Dylanwadau (Bethesda, 1986).
• Tudur Aled, (gol.) T. Gwynn Jones, Gwaith Tudur Aled (Caerdydd, 1926). [Golygiad mewn dwy gyfrol o gerddi Tudur Aled.]
• Welsh Folklore and Folk Custom (Llundain, 1930). [Astudiaeth arloesol o lên gwerin Cymru.]
• Marged Enid Griffiths, (gol.) T. Gwynn Jones, Early Vacation in Welsh (Caerdydd, 1937).
• Pietro Mascagni, trosiad i’r Gymraeg gan Dyfnallt Morgan, (gol.) T. Gwynn Jones, Gwyddoch Amdano (Porthmadog, 1987).
• Gounod, (gol. a chyf.) T. Gwynn Jones, Rhowch i mi nerth (Porthmadog, 1987).
• Adolygiad/au: T. Gwynn Jones, Y Faner (17.2.89), 14.
• Ymadawiad Arthur (Caernarfon, 1910). [Cerddi]
• T. P. Ellis, Dreams and memories (Y Drenewydd, 1936), gyda T. Gwynn Jones, ‘Foreward’, t. Vii.
• Caniadau (Wrecsam, 1934) [Cerddi]
• Astudiaethau (Wrecsam, 1935). [Ysgrifau]
• Beirniadaeth a Myfyrdod (Wrecsam, 1935). [Ysgrifau]
• Brethyn Cartref (Caernarfon, 1913). [Straeon]
• John Homer (Wrecsam, 1923). [Nofel]
• Peth Nas Lleddir (Aberdâr, 1921).
• Rhieingerddi’r Gogynfeirdd (Dinbych, 1915). [Astudiaeth o waith y Gogynfeirdd.]
• Cymeriadau (Wrecsam, 1933). [Ysgrifau]
• Detholiad o Ganiadau (Y Drenewydd, 1926).
• Cerddi Hanes (Wrecsam, 1930).
• Gwlad y gân (Caernarfon, 1902). [Cerddi]
• Manion (Wrecsam, 1902).
• ‘Rhagymadrodd’, yn (casg.) W. S. Gwynn Williams, Rhwng Ddoe a Heddiw: Casgliad o Delynegion Cymraeg, (Wrecsam, 1926), tt. 13–18
• Emrys ap Iwan: Cofiant (Caernarfon, 1912). [Cofiant]
• Llenyddiaeth y Cymry: Llawlyfr i Erfydwyr (Dinbych, 1915). [Hanes llenyddiaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol.]
• (Gol.) T. Gwynn Jones, Ceiriog (Wrecsam, 1927).
• Llenyddiaeth Gymraeg y Bedwaredd ganrif ar bumtheg (Caernarfon, 1920)
• (Casg. a gol.) T. Gwynn Jones, Y Gelfyddyd Gwta (Aberystwyth, 1929) .
• (Gol.) T. Gwynn Jones, Talhaiarn (Aberystwyth, 1930).
• Johann Wolfgang von Goethe, (tros.) T. Gwynn Jones, Faust (Cyfres y Werin, 1922). [Cyfieithiad o waith mawr Goethe.]
• (Deth. a chyf.) T. Gwynn Jones, Awen y Gwyddyl (Cyfres y Werin, 1923). [Barddoniaeth Wyddeleg mewn cyfieithiad.]
• Brithgofion (Llandybïe, 1944). [Darn o hunangofiant.]
• (Gol.) T. Gwynn Jones, O Oes i Oes (Wrecsam, 1917).
• Llyfr Gwion Bach (Wrecsam, 1924).
• Plant Bach Tŷ Gwyn (Caerdydd, 1928).
• Yn Oes yr Arth a’r Blaidd (Wrecsam, 1913).
• Dyddgwaith (Wrecsam, 1937).
• ‘Lluniau o Gawr y Llenor’, Barddas, rhif. 212–213 (Rhagfyr 1994–Ionawr 1995), t. 47.
• ‘Rhagair’ yn Ioan Brothen, (gol.) John W. Jones, Llinell neu Ddwy (Blaenau Ffestiniog, 1942).
• Cerddi Canu (Llangollen, 1942).
• T. Gwynn Jones ac Arthur ap Gwynn, Geiriadur Cymraeg-Saesneg a Saesneg-Cymraeg (Caerdydd, 1950).
• (Gol.) T. Gwynn Jones, Troeon Bywyd (Wrecsam, 1936).
• Cerddi ’74 (Llandysul, 1974).
• Bardism and Romance: a Study of the Welsh Literary Tradition (Llundain, 1914). [Astudiaeth]
• Modern Welsh Literature (Aberystwyth, 1936).
• Casgliad o eiriau llafar Dyffryn Aman (Caerdydd, 1931).
• ‘Rhagair’, yn (gol.) John W. Jones, Yr Awen Barod: cyfrol goffa Gwilym Deudraeth (1863–1940) (Llandysul, 1943).
• Gorchest Gwilym Bevan (Wrecsam, 1900).
• Gwedi Brad a Gofid (Caernarfon, 1898). [Nofel]
• Y Dwymyn, 1934–35 (Aberystwyth, 1944). [Cerddi]
• Cultural Basis: a study of the Tudor period in Wales (, 1921).
• Llenyddiaeth Wyddelig (Lerpwl, 1916).
• Cân y Nadolig (Llangollen, 1945).
• The Culture and Tradition of Wales (Wrecsam, 1927).
• ‘Rhagair’ yn D. Emrys James, Odl a Chynghanedd (Llandybïe, 1961).
• Cofiant Thomas Gee (Dinbych, 1913). [Un o'r cofiannau mwyaf trwyadl a welwyd yn y Gymraeg, ar fywyd a chyfnod y cyhoeddwr Thomas Gee.]
• (Casg.) Llen Cymru (Caernarfon, 1921).
• (Casg.) Llen Cymru: Rhan 2 (Caernarfon, 1922).
• (Casg.) Llen Cymru: Rhan 3 (Aberystwyth, 1926).
• (Casg.) Llen Cymru: Rhan 4 (Aberystwyth, 1927).
• Homerus, (cyf.) R. Morris Lewis gydag ychwanegiadau, rhagair ac anodiadau T. Gwynn Jones, Iliad Homer, (Wrecsam, 1928).
• Daniel Owen, 1836–1895 (Caerdydd, 1936).
• Daniel Owen, (gol.) T. Gwynn Jones, Profedigaeth Enoc Huws (Wrecsam, 1939).
• Y Cerddor (Aberystwyth, 1913).
• Am ragor, gweler A Bibliography of Thomas Gwynn Jones (Casg.) Owen Williams (Wrecsam, 1938)
• (cyf.), Blodau o Hen Ardd (1927). [ Epigramau Groeg mewn cyfieithiad]
• Dychweledigion (1920). [Cyfieithiad o ddrama Henrik Ibsen]
• Eglwys y Dyn Tlawd (1892)
• Lona (1923). [Nofel]
• (cyf.) Macbeth gan William Shakespeare (1942) [Cyfieithiad mydryddol grymus o ddrama enwog Shakespeare]
• (cyf.), Visions of the Sleeping Bard (1940). [Cyfieithiad o Gweledigaethau'r Bardd Cwsg gan Ellis Wynne]

Beirniadaeth ac astudiaethau

• Owen Williams (casg.) , A Bibliography of Thomas Gwynn Jones (Wrecsam, 1938)
• "Rhifyn Coffa Thomas Gwynn Jones", Y Llenor cyf. 28 (Haf 1949)
• W. Beynon Davies, Thomas Gwynn Jones (Caerdydd, 1970)
• D. Ben Rees, Pumtheg o Wŷr Llên yr Ugeinfed Ganrif (Pontypridd, 1972)
• Derec Llwyd Morgan, Barddoniaeth Thomas Gwynn Jones: Astudiaeth (Llandysul, 1972)
• David Jenkins, Thomas Gwynn Jones - Cofiant (Gwasg Gee, 1973)
• D. Hywel E. Roberts, Llyfryddiaeth T. Gwynn Jones (Caerdydd, 1981)
• Gwynn ap Gwilym (gol.), Thomas Gwynn Jones (Llandybïe, 1982)
• David Jenkins (gol.), Bro a Bywyd: T. Gwynn Jones 1871-1949 (Caerdydd, 1984)
• Alan Llwyd, Byd Gwynn: Cofiant T. Gwynn Jones, 1871-1949 (Aberystwyth, 2019)

Eginyn erthygl sydd uchod am lenor neu awdur Cymreig. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.