Thomas Carlyle

Thomas Carlyle
Ffotograff o Thomas Carlyle, tua'r 1860au.
Ganwyd	4 Rhagfyr 1795  Ecclefechan
Bu farw	5 Chwefror 1881  (85 oed) Llundain
Dinasyddiaeth	Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon, Yr Alban
Alma mater	Prifysgol Caeredin Annan Academy
Galwedigaeth	ieithydd, hanesydd llenyddiaeth, hanesydd, cyfieithydd, mathemategydd, athronydd, awdur ysgrifau, ysgrifennwr, beirniad llenyddol, nofelydd, athro
Swydd	Rector of the University of Edinburgh
Cyflogwr	Prifysgol Caeredin
Adnabyddus am	Sartor Resartus, On Heroes, Hero-Worship, and The Heroic in History
Priod	Jane Welsh Carlyle
Gwobr/au	Urdd Teilyngdod am Wyddoniaeth a Chelf, Cymrawd Academi Celf a gwyddoniaeth America, Pour le Mérite
Llofnod

Hanesydd, traethodydd, a bywgraffydd Albanaidd oedd Thomas Carlyle (4 Rhagfyr 1795 – 5 Chwefror 1881). Efe oedd prif feirniad diwylliannol yr oes Fictoriaidd, a dylanwadodd ar nifer o feirniad iau y cyfnod, gan gynnwys Matthew Arnold a John Ruskin. Dadleuodd o blaid arweinyddiaeth dadol a chryfder yr arwr, gan feirniadu damcaniaeth laissez-faire a llywodraeth seneddol. Mae ganddo arddull hynod o nodweddiadol: "cyfuniad o ymadroddion beiblaidd, geiriau gwerin, ystumiadau Tiwtonaidd, a bathiadau ei hunan, yn nhrefn yr annisgwyl".

Ganwyd yn Ecclefechan, Swydd Dumfries, i deulu mawr o Galfiniaid. Cafodd ei addysg yn Ysgol Ramadeg Annan a Phrifysgol Caeredin, ac yno ymddisgleiriodd ym maes mathemateg. Cychwynnodd ar ei yrfa yn diwtor, ysgolfeistr, a newyddiadurwr. Darllenodd lyfr Germaine de Staël ar yr Almaen, gan fagu ynddo ddiddordeb yn llenyddiaeth ac athroniaeth Almaenig. Ymhlith ei weithiau cynnar mae Life of Schiller (1823) a'i gyfieithiad o Wilhelm Meister (1824) gan Goethe.

Priododd Jane Baillie Welsh ym 1826. Cyhoeddodd ei hunangofiant ysbrydol, Sartor Resartus, yng nghylchgrawn Fraser's ym 1833–34, cyn iddo symud i fyw yn Llundain. Ysgrifennodd hanes y Chwyldro Ffrengig (1837), traethawd ar Siartiaeth (1839), casgliad o'i ddarlithoedd dan y teitl On Heroes, Hero-Worship, and The Heroic in History (1841), golygiad o lythyrau ac areithiau Cromwell (1845), a bywgraffiad Ffredrig Fawr (1858–65).

Bu farw ei wraig ym 1866, ac ar ddiwedd ei fywyd cafodd Carlyle ei weld yn broffwyd hen ffasiwn. Claddwd ym Mynwent Ecclefechan.

Darllen pellach

• Ashton, Rosemary. Thomas and Jane Carlyle: Portrait of a Marriage (2002).
• Campbell, Ian. Thomas Carlyle (1974)
• Cumming, Mark, gol. Carlyle Encyclopedia (2004).
• Heffer, Simon. Moral Desperado: A Life of Thomas Carlyle (1995).
• Kaplan, Fred. Thomas Carlyle: A Biography (1983).