Samoa America

Oddi ar Wicipedia
Samoa America
ArwyddairSamoa, Let God Be First Edit this on Wikidata
Mathunincorporated territory of the United States, endid tiriogaethol gwleidyddol, ardal ynysol, tiriogaeth yr Unol Daleithiau Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlYnysoedd Samoa, Unol Daleithiau America Edit this on Wikidata
En-us-American Samoa.ogg Edit this on Wikidata
PrifddinasPago Pago Edit this on Wikidata
Poblogaeth49,710 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1899 Edit this on Wikidata
AnthemThe Star-Spangled Banner, Amerika Samoa Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethLemanu Peleti Mauga Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC−11:00, Samoa Time Zone, Pacific/Pago_Pago Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Saesneg, Samöeg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolSamoa, ystyrir gan yr UE fel gwlad sy'n hafan i bobl sy'n osgoi trethi Edit this on Wikidata
SirUnol Daleithiau America Edit this on Wikidata
GwladBaner Samoa America Samoa America
Arwynebedd199 ±1 km² Edit this on Wikidata
Uwch y môr765 metr Edit this on Wikidata
GerllawY Cefnfor Tawel Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau14.29583°S 170.7075°W Edit this on Wikidata
US-AS Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolGovernment of American Samoa Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholAmerican Samoa Fono Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth
Governor of American Samoa Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethLemanu Peleti Mauga Edit this on Wikidata
Map
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$709 million Edit this on Wikidata
Ariandoler yr Unol Daleithiau Edit this on Wikidata

Tiriogaeth yr Unol Daleithiau yn ne'r Cefnfor Tawel yw Samoa America neu Samoa Americanaidd (Samöeg: Amerika Sāmoa neu Sāmoa Amelika). Fe'i lleolir yn hanner dwyreiniol Ynysoedd Samoa ym Mholynesia. Mae'r ynysoedd gorllewinol yn ffurfio gwlad annibynnol Samoa (Gorllewin Samoa gynt).

Mae Samoa America'n cynnwys pum ynys folcanig (Tutuila, Aunu'u, Ofu, Olosega a Ta'u) a dau atol (Atol Rose ac Ynys Swains). Tutuila yw'r ynys fwyaf a lleoliad y brifddinas, Pago Pago.

Hanes[golygu | golygu cod]

Cafodd ynysfor Samoa ei rannu yn ddwy diriogaeth gan Gytundeb Berlin 1899. Cytunwyd i roi ynysoedd y gorllewin i'r Almaen, ynysoedd y dwyrain i'r Unol Daleithiau, a Ffiji i Brydain. Dan ddylanwad pennaeth Llynges yr Unol Daleithiau dros y Cefnfor Tawel, a'i ganolfan yn Pago Pago, gorfodwyd penaethiaid Samoa America i arwyddo dogfennau i ildio'u hynysoedd i'r Unol Daleithiau. Gwnaed Tutuila ac Aunu'u yn "diriogaethau anghorfforedig" Americanaidd ym 1900 a grŵp Manu'a (Ofu, Olosega, Ta'u, Atol Rose, Ynys Swain) ym 1904.

Llwyddodd y llynges i ennill rheolaeth dros y diwydiant copra, a chefnogai'r Eglwys Gynulleidfaol yn erbyn diddordebau'r penaduriaid lleol. Ceisiodd Adran Fewnwladol yr Unol Daleithiau i ymgorffori'r diriogaeth yn y 1950au, a chafodd hyn ei wrthsefyll gan y penadur Tuiasosopo.[1]

Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, cafodd Samoa America ei milwroli oherwydd ei lleoliad strategol yn y frwydr yn erbyn Japan yn y Cefnfor Tawel. Trigai mwy o filwyr Americanaidd ar yr ynysoedd na Samoaid brodorol. Hyd heddiw, mae Maes Awyr Pago Pago yn cynnal ehediadau ar gyfer awyrennau milwrol, ac hyfforddir milwyr Samoaidd yng Nghanolfan Wrth Gefn Byddin yr Unol Daleithiau.[1]

Ar ddechrau'r 21g, ymdrechodd llywodraeth yr Unol Daleithiau i dynnu Samoa America oddi ar restr y Cenhedloedd Unedig o wledydd sydd heb eu datrefedigaethu.

Doc Fagatogo gyda Mynydd Pioa yn y cefndir

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. 1.0 1.1 Dan Taulapapa McMullin, "American Samoa" yn Thomas Benjamin (gol.), Encyclopedia of Western Colonialism since 1450, cyfrol 1 (Farmington Hills, Michigan: Thomson Gale, 2007) t. 44.

Dolenni allanol[golygu | golygu cod]