Brythoniaid: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
JAnDbot (sgwrs | cyfraniadau) B robot yn ychwanegu: sh:Briti |
map |
||
Llinell 1: | Llinell 1: | ||
<!--Cychwyn y Map--> |
|||
{{Image label begin|image=Prydain blanc 4.png|Brythoniaid a Sacsoniaid 500-700|width={{{width|400}}}|float={{{float|right}}}}} |
|||
<!--Dyma'r rhabarthau Cymreig--> |
|||
{{Image label small|x=0.28|y=0.18|scale={{{width|400}}}|text='''[[Ystrad Clud|<span style="color: #028002;">Ystrad Clud]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.40|y=0.13|scale={{{width|400}}}|text='''[[Gododdin|<span style="color: #028002;">Gododdin]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.24|y=0.26|scale={{{width|400}}}|text='''[[Rheged|<span style="color: #028002;">Rheged]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.48|y=0.28|scale={{{width|400}}}|text='''[[Rheged|<span style="color: #028002;">Rheged]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.44|y=0.35|scale={{{width|400}}}|text='''[[Rheged|<span style="color: #028002;">Rheged]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.52|y=0.50|scale={{{width|400}}}|text='''[[Elfed|<span style="color: #028002;">Elfed]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.53|y=0.56|scale={{{width|400}}}|text='''[[Elfed|<span style="color: #028002;">Elfed]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.32|y=.64|scale={{{width|400}}}|text='''[[Gwynedd|<span style="color: #028002;">Gwynedd]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.25|y=.73|scale={{{width|400}}}|text='''[[Ceredigion|<span style="color: #028002;">Cere-]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.26|y=.75|scale={{{width|400}}}|text='''[[Ceredigion|<span style="color: #028002;">digion]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.37|y=.72|scale={{{width|400}}}|text='''[[Powys|<span style="color: #028002;">Powys]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.34|y=.78|scale={{{width|400}}}|text='''[[Brycheiniog|<span style="color: #028002;">Brycheiniog]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.43|y=.82|scale={{{width|400}}}|text='''[[Erging|<span style="color: #028002;">Erging]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.39|y=0.90|scale={{{width|400}}}|text='''[[Gwent|<span style="color: #028002;">Gwent]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.32|y=0.85|scale={{{width|400}}}|text='''[[Glywysing|<span style="color: #028002;">Glywy-]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.34|y=0.88|scale={{{width|400}}}|text='''[[Glywysing|<span style="color: #028002;">sing]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.21|y=0.85|scale={{{width|400}}}|text='''[[Dyfed|<span style="color: #028002;">Dyfed]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.22|y=1.12|scale={{{width|400}}}|text='''[[Cernyw|<span style="color: #028002;">Cernyw]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.30|y=1.05|scale={{{width|400}}}|text='''[[Dumnonia|<span style="color: #028002;">Dumnonia]]'''}} |
|||
<!--Rhanbarthau estron--> |
|||
{{Image label small|x=0.56|y=0.2|scale={{{width|400}}}|text='''[[Brynaich|<span style="color: #9e5406;">Brynaich]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.60|y=0.35|scale={{{width|400}}}|text='''[[Northumbria|<span style="color: #9e5406;">North-]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.63|y=0.38|scale={{{width|400}}}|text='''[[Northumbria|<span style="color: #9e5406;">umbria]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.66|y=0.45|scale={{{width|400}}}|text='''[[Northumbria|<span style="color: #9e5406;">North-]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.66|y=0.48|scale={{{width|400}}}|text='''[[Northumbria|<span style="color: #9e5406;">umbria]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.69|y=0.42|scale={{{width|400}}}|text='''[[Deifr|<span style="color: #9e5406;">Deifr]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.70|y=0.57|scale={{{width|400}}}|text='''[[Lindsey|<span style="color: #9e5406;">Lindsey]]'''}} |
|||
#{{Image label small|x=0.68|y=0.73|scale={{{width|400}}}|text='''[[Mersia|<span style="color: #9e5406;">Mersia]]'''}} |
|||
#{{Image label small|x=0.66|y=0.85|scale={{{width|400}}}|text='''[[Mersia|<span style="color: #9e5406;">Mersia]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.83|y=0.73|scale={{{width|400}}}|text='''[[East Anglia|<span style="color: #9e5406;">East Anglia]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.85|y=0.85|scale={{{width|400}}}|text='''[[Essex|<span style="color: #9e5406;">Essex]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.88|y=0.98|scale={{{width|400}}}|text='''[[Caint|<span style="color: #9e5406;">Caint]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.80|y=1.02|scale={{{width|400}}}|text='''[[Sussex|<span style="color: #9e5406;">Sussex]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.60|y=1.00|scale={{{width|400}}}|text='''[[Wessex|<span style="color: #9e5406;">Wessex]]'''}} |
|||
<!--Brwydrau--> |
|||
{{Image label small|x=0.47|y=0.23||scale={{{width|400}}}|text=[[Degsastan|Х]]}} |
|||
{{Image label small|x=0.60|y=0.40||scale={{{width|400}}}|text=[[Catraeth|Х]]}} |
|||
{{Image label small|x=0.60|y=0.50||scale={{{width|400}}}|text=[[Brwydr Cai (Winwaed)|Х]]}} |
|||
{{Image label small|x=0.62|y=0.62||scale={{{width|400}}}|text=[[Brwydr Meicen (Hatfield)|Х]]}} |
|||
{{Image label small|x=0.46|y=.62||scale={{{width|400}}}|text=[[Brwydr Caer|Х]]}} |
|||
{{Image label small|x=0.42|y=.68||scale={{{width|400}}}|text=[[Maes Cogwy|Х]]}} |
|||
{{Image label small|x=0.50|y=0.93||scale={{{width|400}}}|text=[[Brwydr Dyrham (Caerfaddon)|Х]]}} |
|||
<!--Moroedd--> |
|||
{{Image label small|x=0.25|y=1.23|scale={{{width|400}}}|text=[[Môr Udd|<span style="color: #48A3B5;">'''Y Môr Udd'''</span>]]}} |
|||
{{Image label small|x=0.05|y=0.95|scale={{{width|400}}}|text=[[Môr Iwerddon|<span style="color: #48A3B5;">'''Y Môr Celtaidd'''</span>]]}} |
|||
<!--Teitl--> |
|||
{{Image label small|x=0.66|y=0.08|scale={{{width|400}}}|text='''Tiriogaethau Prydain'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.66|y=0.12|scale={{{width|400}}}|text=(y map gwreiddiol gan William Rees 1959) <ref>Atgynhyrchwyd y map hwn yn "Hanes Cymru" gan John Davies; cyhoeddwyd gan Penguin Books, 1990)</ref>}} |
|||
<!--Allwedd (gwaelod)--> |
|||
{{Image label small|x=0.70|y=1.11|scale={{{width|400}}}|text='''Allwedd:'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.70|y=1.14|scale={{{width|400}}}|text='''[[Brythoniaid|<span style="color: #028002">Teyrnas Frythonig]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.70|y=1.18|scale={{{width|400}}}|text='''[[Sacsoniaid|<span style="color: #9e5406;">Teyrnas Sacsoniaid ac estroniaid eraill]]'''}} |
|||
{{Image label small|x=0.70|y=1.24|scale={{{width|400}}}|text='''X = Brwydrau'''}} |
|||
</font color> |
|||
{{Image label end}} |
|||
<!--Diwedd y Map--> |
|||
Y '''Brythoniaid''' (neu'r '''Brutaniaid''' a hefyd '''Brython''' fel enw unigol lluosog) oedd y bobl oedd yn byw yn [[ynys Prydain]] i'r de o [[Ucheldiroedd yr Alban]] cyn goresgyniad [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|y Rhufeiniaid]]. Nid un "genedl" oeddynt ond yn hytrach gasgliad o deyrnasoedd annibynnol mawr a bach yn seiliedig ar batrymau llwythol. Mae llawer o ysgrifenwyr wedi anghofio am y Brythoniaid - maen' nhw'n defnyddio termau fel "[[Y Celtiaid|Celtiaid]]" neu "''Romano-British''" gan amlaf. |
Y '''Brythoniaid''' (neu'r '''Brutaniaid''' a hefyd '''Brython''' fel enw unigol lluosog) oedd y bobl oedd yn byw yn [[ynys Prydain]] i'r de o [[Ucheldiroedd yr Alban]] cyn goresgyniad [[Yr Ymerodraeth Rufeinig|y Rhufeiniaid]]. Nid un "genedl" oeddynt ond yn hytrach gasgliad o deyrnasoedd annibynnol mawr a bach yn seiliedig ar batrymau llwythol. Mae llawer o ysgrifenwyr wedi anghofio am y Brythoniaid - maen' nhw'n defnyddio termau fel "[[Y Celtiaid|Celtiaid]]" neu "''Romano-British''" gan amlaf. |
||
Llinell 5: | Llinell 76: | ||
Yn llenyddiaeth gynnar Cymru, defnyddir yr enwau "Cymry" a "Brython" (Brythoniaid/Brutaniaid) ochr yn ochr. |
Yn llenyddiaeth gynnar Cymru, defnyddir yr enwau "Cymry" a "Brython" (Brythoniaid/Brutaniaid) ochr yn ochr. |
||
Roedd y Cymry'n ymwybodol iawn o'u perthynas â'r Llydawyr yn [[Llydaw]] (fel y tyst yr enw ''Breton'') a'r Cernywiaid yng [[Cernyw|Nghernyw]], ynghyd â'u cyd-Frythoniaid yn yr [[Hen Ogledd]]. Dros y môr i Lydaw aeth nifer o'r Brythoniaid, yn ôl chwedl [[Macsen Wledig]] a ffynonellau eraill, wedi'r goresgyniad Sacsonaidd yn [[Lloegr]] - a dyma lle ymsefydlodd nifer o'r seintiau Brythonaidd cynnar. |
Roedd y Cymry'n ymwybodol iawn o'u perthynas â'r Llydawyr yn [[Llydaw]] (fel y tyst yr enw ''Breton'') a'r Cernywiaid yng [[Cernyw|Nghernyw]], ynghyd â'u cyd-Frythoniaid yn yr [[Hen Ogledd]]. Dros y môr i Lydaw aeth nifer o'r Brythoniaid, yn ôl chwedl [[Macsen Wledig]] a ffynonellau eraill, wedi'r goresgyniad Sacsonaidd yn [[Lloegr]] - a dyma lle ymsefydlodd nifer o'r seintiau Brythonaidd cynnar. <font color="#000000"> |
||
==Llyfryddiaeth== |
==Llyfryddiaeth== |
||
Llinell 17: | Llinell 88: | ||
*[[Hen Ogledd|Yr Hen Ogledd]] |
*[[Hen Ogledd|Yr Hen Ogledd]] |
||
*[[Ynys Prydain]] |
*[[Ynys Prydain]] |
||
==Cyfeiriadau== |
|||
{{cyfeiriadau}} |
|||
[[Categori:Hanes Cymru]] |
[[Categori:Hanes Cymru]] |
Fersiwn yn ôl 06:39, 14 Mehefin 2009
Y Brythoniaid (neu'r Brutaniaid a hefyd Brython fel enw unigol lluosog) oedd y bobl oedd yn byw yn ynys Prydain i'r de o Ucheldiroedd yr Alban cyn goresgyniad y Rhufeiniaid. Nid un "genedl" oeddynt ond yn hytrach gasgliad o deyrnasoedd annibynnol mawr a bach yn seiliedig ar batrymau llwythol. Mae llawer o ysgrifenwyr wedi anghofio am y Brythoniaid - maen' nhw'n defnyddio termau fel "Celtiaid" neu "Romano-British" gan amlaf.
Erbyn i'r Rhufeiniaid adael yn 410 OC roedd Lladin, iaith y Rhufeiniaid, wedi dylanwadu ar y Frythoneg ac roedd hi'n dechrau newid ei strwythr. Roedd yr iaith yn datblygu a'r ysgogiad i gofnodi gwahanol ddeunydd - ysgrifau am hanes a dirwyiad tybiedig y genedl gan y mynach Gildas, canu Taliesin ac Aneirin yn cael eu draddodi ar lafar, a chofnodion a phytiau mewn llawysgrifau eglwysig ac ar feini - yn arwain at gychwyn llenyddiaeth Gymraeg.
Yn llenyddiaeth gynnar Cymru, defnyddir yr enwau "Cymry" a "Brython" (Brythoniaid/Brutaniaid) ochr yn ochr.
Roedd y Cymry'n ymwybodol iawn o'u perthynas â'r Llydawyr yn Llydaw (fel y tyst yr enw Breton) a'r Cernywiaid yng Nghernyw, ynghyd â'u cyd-Frythoniaid yn yr Hen Ogledd. Dros y môr i Lydaw aeth nifer o'r Brythoniaid, yn ôl chwedl Macsen Wledig a ffynonellau eraill, wedi'r goresgyniad Sacsonaidd yn Lloegr - a dyma lle ymsefydlodd nifer o'r seintiau Brythonaidd cynnar.
Llyfryddiaeth
- Geraint Bowen (gol.), Y Gwareiddiad Celtaidd (Caerdydd, 1987). Gweler yn arbennig pennod 4, "Y Brydain Rufeinig" gan D. Ellis Evans a phennod 9, "Yr Ymfudo i Lydaw" gan Léon Fleuriot.
- Wendy Davies, Wales in the Early Middle Ages (Leicester, 1982)
- John Morris, The Age of Arthur (Llundain, 1973)
- Christopher Snyder, The Britons (Blackwell, 2003)
Gweler hefyd
Cyfeiriadau
- ↑ Atgynhyrchwyd y map hwn yn "Hanes Cymru" gan John Davies; cyhoeddwyd gan Penguin Books, 1990)