Cyhydedd

Cyhydedd

Enghraifft o'r canlynol	great circle, circle of latitude
Gwladwriaeth	São Tomé a Príncipe, Gabon, Gweriniaeth y Congo, Gweriniaeth Ddemocrataidd y Congo, Wganda, Cenia, Somalia, Indonesia, Ecwador, Colombia, Brasil
Hyd	40,075 cilometr
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mewn daearyddiaeth, mae cyhydedd yn llinell ddychmygol, sydd yn mynd o gwmpas y ddaear mewn plaen sy'n berpendiciwlar i echel ei chylchdro. Mae i bob planed sy'n cylchdroi ei gyhydedd ei hun, ond fel arfer, mae "Cyhydedd" yn cyfeirio at linell ar y Ddaear. Gosodir y Cyhydedd yn union rhwng dau begwn y blaned; golyga hyn ei bod yr un pellter o Begwn y Gogledd ag ydyw o Begwn y De. Mae'r Cyhydedd yn rhannu'r ddaear yn ddau; Hemisffer y Gogledd ac Hemisffer y De.

Y gweledydd hynny sydd ar y Cyhydedd (coch) neu gyfeirnod meridian IERS (glas)

Geodedd Cyhydedd y Ddaear

Diffinnir Cyhydedd y Ddaear o ran ei ledred gan 0° (sero gradd). Mae'n un o bump prif cylch lledred a nodir mewn daearyddiaeth; ceir hefyd y cylchoedd pegynol hyn: (y Cylch Arctig a'r Cylch Antartig) a'r ddau gylch trofannol (Trofan Cancr a Throfan Capricorn).

Delwedd:Equator monument.jpg
Chwith: Cofeb yn nodi'r Cyhydedd ger tref Pontianak, Indonesia Y dde: Arwydd ffordd yn nodi'r Cyhydedd ger tref Nanyuki, Cenia

Yn ei symudiad ymddangosiadol yn yr awyr, mae'r haul yn pasio uwchben y Cyhydedd ddwywaith y flwyddyn, yn ystod y cyhydnosau. Am eilad, yn ystod y cyhydnos, mae pelydrau'r haul yn union berpendiciwlar i wyneb y ddaear ar y rhan arbennig honno o'r Cyhydedd.

Mae'r mannau hynny sydd ar y Cyhydedd yn cael y gwawrio a'r machlud haul cyflymaf, gan fod yr haul yn codi ac yn machlud bron yn fertig drwy gydol y flwyddyn. Mae hyd diwrnod (o godiad haul hyd at ei fachlud) ar y Cyhydedd bron yn hafal drwy gydol y flwyddyn ac mae ei hyd oddeutu 14 munud yn hirach na'r nos oherwydd plygiant golau gan yr atmosffer a gan y diffinnir yr union eiliad o wawrio a machlud gan yr eiliad honno pan fo 'ymyl' yr haul (yn hytrach na'i ganol) i'w weld uwchben y gorwel. Mae'r Ddaear yn bolio rhyw ychydig ar y Cyhydedd. Ei ddiametr yw 12,750 kilometre (7,922 mi), on ar y Cyhydedd mae'r diametr oddeutu 43 kilometre (27 mi) greater than at the poles.

Lleolir nifer o ganolfanau gofod ger y Cyhydedd e.e. Canolfan Ofod Guiana yn Kourou, Guiana Ffrengig, gan fod y lleoliadau hyn yn symud yn gynt nag unrhyw ledred arall oherwydd cylchdro'r Ddaear. Golyga hyn fod y rocedi'n defnyddio llai o danwydd, pan gânt eu lansio. Er mwyn gwneud yn fawr o hyn, mae'n rhaid i'r rocedi gael eu lansio i gyfeiriad y dwyrain, y de-ddwyrain neu'r gogledd-ddwyrain.

Gwledydd y mae'r Cyhydedd yn mynd drwyddynt

Cyfesurynnau	Gwlad, rhanbarth neu fôr	Arall
0°N 0°E	Cefnfor yr Iwerydd	Cefnfor Guinea
0°0′N 6°31′E	São Tomé a Príncipe	Ilhéu das Rolas
0°0′N 6°31′E	Cefnfor yr Iwerydd	Cefnfor Guinea
0°0′N 9°21′E	Gabon
0°0′N 13°56′E	Gweriniaeth y Congo	Mae'n mynd drwy Makoua.
0°0′N 17°46′E	Gweriniaeth Ddemocrataidd Congo	Passing 9 km south of central Butembo
0°0′N 29°43′E	Wganda	Mae'n mynd 32 km i'r de o ganol Kampala
0°0′N 32°22′E	Llyn Victoria	Mae'n mynd drwy rai o ynysoedd Wganda
0°0′N 34°0′E	Cenia	Mae'n mynd assing 6 km i'r gogledd o ganol Kisumu
0°0′N 41°0′E	Somalia
0°0′N 42°53′E	Cefnfor India	Mae'n mynd drwy Huvadhu Atoll a Fuvahmulah
0°0′N 98°12′E	Indonesia	Ynysoedd Batu, Sumatra ac Ynysoedd Lingga
0°0′N 104°34′E	Culfor Karimata
0°0′N 109°9′E	Indonesia	Borneo
0°0′N 117°30′E	Culfor Makassar
0°0′N 119°40′E	Indonesia	Sulawesi
0°0′N 120°5′E	Culfor Tomini
0°0′N 124°0′E	Môr Molucca
0°0′N 127°24′E	Indonesia	ynysoedd Kayoa a Halmahera
0°0′N 127°53′E	Môr Halmahera
0°0′N 129°20′E	Indonesia	Gebe Island
0°0′N 129°21′E	Y Cefnfor Tawel	Mae'n mynd 570 m i'r gogledd o Ynys Waigeo
0°0′N 91°35′W	Ecwador	Isabela Island in the Ynysoedd y Galapagos
0°0′N 91°13′W	Y Cefnfor Tawel
0°0′N 80°6′W	Ecwador	Mae'n mynd 24 km i'r gogledd o ganol Quito, ger Mitad del Mundo
0°0′N 75°32′W	Colombia	Mae'n mynd 4.3 km i'r gogledd o'r ffin gyda Periw
0°0′N 70°3′W	Brasil	Amazonas Roraima Pará Amapá Ynysoedd Pará – ar aber Afon Amazonas
0°0′N 49°20′W	Atlantic Ocean

Rhestr

• São Tomé a Príncipe – mae'r cyhydedd yn mynd dros ynys fehchan o'r enw Ilhéu das Rolas
• Gabon
• Gweriniaeth y Congo
• Gweriniaeth Ddemocrataidd Congo
• Wganda
• Cenia
• Somalia
• Maldives – ond efallai yn croesi dim ond un o'r ynysoedd
• Indonesia
  • Pini – ynys fechan ger Sumatra
  • Sumatra
  • Lingga – ynys fechan arall ger Sumatra
  • Borneo – Kalimantan
  • Sulawesi
  • Halmahera
  • nifer o ynysoedd bychain i'r dwyrain Halmahera
• Ynysoedd Gilbert – ond efallai yn croesi dim ond un o'r ynysoedd
• Ynysoedd Phoenix – yn croesi'r ynysoedd ger Ynys Baker
• Line Islands – yn coroesi'r ynysoedd ger Ynys Jarvis
• Ecwador
  • Ynysoedd y Galapagos – yn coroesi Ynys Isabela.
• Colombia
• Brasil

Gweler hefyd

• Hydred a lledred
• Pegwn y de
• Pegwn y gogledd
• Trofan Cancr
• Trofan yr Afr