Sant Cennydd

Sant Cennydd
Ganwyd	Casllwchwr
Bu farw	Armorica
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	meudwy
Blodeuodd	6 g
Cysylltir gyda	Llangynydd, Langedig
Dydd gŵyl	5 Gorffennaf

Roedd Sant Cennydd (Saesneg: Cenydd neu Kenneth; Ffrangeg: Kinède; bl tua'r 6g), yn feudwy Cristnogol ar Benrhyn Gŵyr, lle y'i cysylltir â sefydlu'r eglwys yn Llangynydd. Yn Llydaw, caiff ei gysylltu'n bennaf â Langedig, ond mae capel wedi ei gysegru iddo yn Ploveilh hefyd.

Chwedl

Mae calendrau litwrgaidd ac enwau lleoedd yn tystio i fodolaeth hanesyddol gŵr sanctaidd o'r enw Cennydd yn y 6g, ond am fod yr hanesion amdano mor hwyr ac mor amlwg ddeilliadol, ni fedrir dibynnu ar y rhain. Yn ôl y ffynonellau Cymreig a gasglwyd yn y 15g gan John Capgrave ac a gyhoeddwyd yn y Nova Legenda Angliae, roedd Cennydd yn dywysog o Lydaw, yn fab i'r "Brenin Dihoc" (yn ôl pob tebyg Deroch II Domnonée), a aned o losgach yng Nghasllwchwr, Morgannwg tra oedd ei dad yn ymweld â'r Brenin Arthur.

Ganed Cennydd yn anabl, a chan yr ystyrid hynny'n warth ar deulu brenhinol, ceisiwyd cael gwared arno drwy ei roi mewn crud o helyg a'i ollwng i ddŵr Afon Llwchwr. Glaniodd y crud ar Ben Pyrod. Cafodd ei fagu gan wylanod ac angylion a oedd yn meddu ar gloch wyrthiol o siâp y fron: sicrhawyd felly ei fod yn goroesi a chael addysg Gristnogol.

Daeth yn feudwy gan dreulio ei ddyddiau yn gweddïo ar Benrhyn Gŵyr. Ym 545 cafodd ei anabledd ei wella gan Dewi Sant wrth deithio i synod Llanddewibrefi ond penderfynodd y byddai'n well ganddo aros fel y cafodd ei eni, a gweddïodd am i'w wendid cael ei hadfer.

Dygwyl

Dethlir dydd gŵyl Cenydd yn Llangynydd ar 5 Gorffennaf. Hyd at ddechrau'r 20g roedd yr ŵyl yn cael ei nodi yn draddodiadol trwy arddangos delw o aderyn ar dŵr yr eglwys, yn symbol o'r adar chwedlonol a ofalai am Gennydd yn ei fabandod, a chan fwyta pwdin teth Cennydd, sef cymysgedd o flawd, llaeth, siwgr a ffrwythau i gynrychioli'r bwyd a roddid iddo gan yr angylion.

Cyfeiriadau

• Baring-Gould, Sabine & Fisher, John. (1907). Lives of the British Saints. Anrhydeddus Gymdeithas y Cymmrodorion.
• Farmer, David Hugh. (1978). The Oxford Dictionary of Saints. Rhydychen: Gwasg Prifysgol Rhydychen.