Dinas Brwsel
 | |
| Math | prifddinas, Belgian municipality with city privileges, dinas fawr, municipality of Belgium, dinas, global city, European City  |
|---|---|
| Enwyd ar ôl | Broek, cartref |
| Poblogaeth | 185,103 |
| Pennaeth llywodraeth | Philippe Close |
| Cylchfa amser | UTC+01:00 |
| Gefeilldref/i | |
| Nawddsant | Mihangel |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Ffrangeg, Iseldireg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | Rhanbarth Brwsel-Prifddinas |
| Sir | Arrondissement of Brussels-Capital |
| Gwlad | .svg){kind=small} Gwlad Belg |
| Arwynebedd | 32.61 km², 33.08 km² |
| Uwch y môr | 70 metr |
| Gerllaw | Senne, Camlas Brussels–Charleroi, Camlas Brussels–Scheldt Maritime |
| Yn ffinio gyda | Ixelles, Saint-Gilles, Uccle, Watermael-Boitsfort / Watermaal-Bosvoorde, Etterbeek, Schaerbeek, Saint-Josse-ten-Noode, Evere, Zaventem, Machelen, Vilvoorde, Grimbergen, Wemmel, Jette, Molenbeek-Saint-Jean / Sint-Jans-Molenbeek, Anderlecht |
| Cyfesurynnau | 50.8467°N 4.3517°E |
| Cod post | 1000, 1020, 1030, 1040, 1050, 1060, 1120, 1130 |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Maer Brwsel |
| Pennaeth y Llywodraeth | Philippe Close |
 | |
 | |
| Sefydlwydwyd gan | Charles, Duke of Lower Lorraine |
- Mae'r erthygl hon yn cyfeirio at Fwrdeistref Dinas Brwsel, am y ddinas ei hun gweler Brwsel.
Dinas Brwsel (Ffrangeg: Bruxelles-Ville neu Ville de Bruxelles, Iseldireg: Stad Brussel) yw bwrdeistref fwyaf a phrifddinas Gwlad Belg.[1] Mae hefyd yn ganolfan hanesyddol bwysig ac yn cwmpasu'r cyrion gogleddol sy'n ffinio â bwrdeistrefi Fflandrys. Dyma ganolfan weinyddol yr Undeb Ewropeaidd, ac fe'i gelwir yn aml, yn "brifddinas yr UE".[2] Mae ei phoblogaeth oddeutu 185,103 (1 Ionawr 2020)[3].
Mae Dinas Brwsel yn fwrdeistref sy'n cynnwys y dref hanesyddol ganolog a rhai ardaloedd ychwanegol o fewn Rhanbarth-Brifddinas Brwsel fwyaf, sef Haren, Laeken, a Neder-Over-Heembeek i'r gogledd, yn ogystal â Avenue Louise / Louizalaan a'r Bois parc de la Cambre / Ter Kamerenbos i'r de.
Cyfanswm ei harwynebedd yw 32.61 km2 (12.59 metr sgwâr) sy'n rhoi dwysedd poblogaeth o 5,475 o drigolion fesul cilomedr sgwâr (14,180 / sgwâr mi).[4] Yn 2007, roedd tua 50,000 o bobl nad oeddent yn Wlad Belg wedi'u cofrestru yn Ninas Brwsel. Fel pob un o fwrdeistrefi Brwsel, mae dwyieithrwydd (Ffrangeg-Iseldireg) yn norm, a'r ddwy iaith o'r un statws gyfreithiol.
Geirdarddiad[golygu | golygu cod y dudalen]
Ceir 79 cofnod o enw'r ardal mewn ffurfiau gwahanol hyd at 1219 pan ddefnyddiwyd y sillafiad a ddefnyddiwn heddiw. Mae'r defnydd cyntaf o'r enw'n ymddangos gyntaf yn 966, sef Bruocsella (copi o'r bymthegfed ganrif, Maastricht); Bruocesll yn yr 11g, Brucselle yn 1047; Brvsela yn 1062 a Brosele yn 1088.[5]
Mae'n fwya na thebyg mai tarddiad Germanaidd sydd i'r enw Brwsel, ond mynegir gwahaniaethau ar union natur yr elfennau Germanaidd sylfaenol. Mae Maurits Gysseling o'r farn bod yr elfen Brus- (Bruc-) yn cynrychioli'r brōka Germanaidd - “cors”, a'r ail elfen -sel (-selles) yw'r terfyniad Germanaidd sali- “annedd un ystafell”, fel a geir yn yr enwau Gell-ifor a llyfr-gell. Yn ôl y sosioieithydd Michel de Coster, mae enw Brwsel wedi'i tarddu o'r gair Celtaidd bruoc neu bruco sy'n golygu lle prysur a chorsiog, a'r terfyniad Lladin 'cella' sy'n golygu'r teml (mae yma olion teml Rhufeinig) fel a geir yn yr enw Ystrad Marchell.[6]
Ffiniau[golygu | golygu cod y dudalen]
Ar y dechrau, diffiniwyd Dinas Brwsel yn syml, sef yr ardal o fewn ail reng o waliau Brwsel, y cylch bach modern. Wrth i'r ddinas dyfu, tyfodd y pentrefi cyfagos hefyd, gan dyfu i fod yn ddinas gyfagos, er bod y llywodraethau lleol yn rheoli eu rhannau nhw eu hunain.
Comisiynwyd adeiladu Avenue Louise / Louizalaan ym 1847 fel rhodfa goffa wedi'i ffinio â choed castan a fyddai'n caniatáu mynediad hawdd i ardal hamdden boblogaidd y Bois de la Cambre / Ter Kamerenbos. Fodd bynnag, dadleuodd tref Ixelles (a oedd ar y pryd ar wahân i Frwsel) yn ffyrnig yn erbyn y prosiect; bwriedwyd i'r rhodfa fynd drwy Ixelles. Ar ôl blynyddoedd o drafodaethau di-ffrwyth, ymgorfforodd Brwsel o'r diwedd y band cul o dir sydd ei angen ar gyfer y rhodfa ynghyd â'r Bois de la Cambre ei hun ym 1864.
Ardaloedd[golygu | golygu cod y dudalen]
- O fewn y Pentagon
Y Rhanbarth Canolog[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae Brwsel wedi'i leoli yng nghanol 'Ynys' Saint-Géry / Sint-Goriks, a ffurfiwyd gan afon Senne' adeiladwyd y gorthwr cyntaf arni tua 979. Heddiw, mae'r gymdogaeth o amgylch Halles Saint-Géry / Sint-Gorikshallen, cyn farchnad dan do, yn un o ardaloedd ffasiynol y brifddinas. Yn yr Ardal Ganolog hon (Ffrangeg: Quartier du Center, Iseldireg: Centrumwijk), mae rhai o olion waliau cyntaf Brwsel o'r 13g, a amgylchynodd yr ardal rhwng y porthladd cyntaf ar y Senne, yr hen eglwys Romanésg (a ddisodlwyd yn ddiweddarach gan Eglwys Gadeiriol Gothig Brabantine Sant Mihangel a St Gudula), a chyn balas Coudenberg.
Yng nghanol y triongl hwn mae'r Grand Place (prif sgwâr Brwsel); ardal Îlot Sacré, sy'n cymryd ei enw o'i wrthwynebiad i ddymchwel adeiladau hynafol, ei hun wedi'i chroesi gan Orielau Brenhinol Saint-Hubert; ardal Saint-Jacques / Sint-Jacobs, a groesawodd y pererinion ar eu ffordd i Santiago de Compostela; yn ogystal ag adeilad Cyfnewidfa Stoc Brwsel, a adeiladwyd ar safle hen leiandy.
Eglwys Gadeiriol St. Michael a St. Gudula
Y Gyfnewidfa Arian
Pistyll Le Cracheur
Galeriau Brenhinol Saint-Hubert Galleries
Yr Ardal Frenhinol[golygu | golygu cod y dudalen]
Enwir yr Ardal Frenhinol (Ffrangeg: Quartier Royal, Iseldireg: Koninklijke Wijk neu Koningswijk) oherwydd ei bod yn gartref i:
- Place Royale / Koningsplein ("Sgwâr Brenhinol" neu "Sgwâr y Brenin"), a adeiladwyd o dan Charles-Alexander o Lorraine ar fryn Coudenberg, ar safle hen Balas Dugiaid Brabant. Mae rhai lefelau sylfaen yn dal i fodoli,
- Palas Brenhinol Brwsel, sy'n wynebu Parc Brwsel, a Tŷ Seneddol Gwlad Belg (Palas y Genedl).
Islaw'r Ardal Frenhinol mae'r Orsaf Ganolog a Mont des Arts / Kunstberg lle mae Llyfrgell Frenhinol Gwlad Belg, Archif Ffilm Frenhinol Gwlad Belg (Cinematek), Canolfan Celfyddydau Cain Brwsel, yr Amgueddfa Sinema, yr Amgueddfa Offerynnau Cerdd (MIM) , mae Amgueddfa BELvue, ac Amgueddfeydd Brenhinol Celfyddydau Cain Gwlad Belg.
Sgwar yr Amgueddfeydd
Parc Brwsel
Y Palas Brenhinol
Amgueddfeydd Brenhinol Celfyddydau Cain Gwlad Belg
Palas yr Academi
Ardal Sablon/Zavel[golygu | golygu cod y dudalen]
O'r Place Royale / Koningsplein, mae Rue de la Régence / Regentschapsstraat yn croesi Ardal Sablon / Zavel (Ffrangeg: Quartier des Sablons, Iseldireg: Zavelwijk), sy'n cynnwys: sgwâr Grand Sablon / Grote Zavel ("Sablon Mawr") yn y gogledd-orllewin a sgwâr a gardd Petit Sablon / Kleine Zavel ("Sablon Bach") llai yn y de-ddwyrain, wedi'i rhannu gan Eglwys Ein Harglwydd Bendigedig y Sablon. Mae'n ardal swanclyd, lle cynhelir marchnad hen bethau a lle mae gan werthwyr celf a siopau moethus eraill eu busnesau. Heb fod ymhell oddi yno roedd yr Art Nouveau Maison du Peuple / Volkshuis gan y pensaer enwog Victor Horta, hyd nes iddo gael ei ddymchwel ym 1965. Mae'r Sablon hefyd yn gartref i Balas Egmont ac Ystafell wydr Frenhinol Brwsel.
Ystafell wydr Frenhinol Brwsel
Pistyll Minerva
Plasty Egmont
Eglwys Ein Harglwyddes Fendigedig y Sablon
Ffynnon cyfrifon Egmont a Horn
Ardal Marolles/Marollen[golygu | golygu cod y dudalen]
Yng nghysgod y Palas Cyfiawnder enfawr mae hen Ardal Marolles / Marollen (Ffrangeg: Quartier des Marolles, Iseldireg: Marollenwijk, na ddylid ei gymysgu â'r Marolle sy'n ddim ond 7 stryd). O'r Place de la Chapelle / Kapellemarkt i'r Place du Jeu de Balle / Vossenplein, ar hyd Rue Haute / Hogestraat a Rue Blaes / Blaestraat, mae siopau ail-law a phoblogaidd wedi bod ers rhai blynyddoedd wedi ildio i siopau hen bethau, sy'n newid sylweddol o fewn y gymdogaeth. Adeiladwyd y Cité Hellemans, enghraifft hynod o gyfadeiladau tai ar y cyd o ddechrau'r 20g, ar safle nifer o cul-de-sacs y gymdogaeth. Mae Rue Haute, un o'r strydoedd hiraf a hynaf yn y ddinas, yn dilyn cwrs hen ffordd Gallo-Rufeinig, ac yn rhedeg ar hyd Ysbyty Sant Pedr, a adeiladwyd ym 1935 ar safle ysbyty gwahangleifion, ac yn dod i ben ym Mhorth Halle, unig oroeswr y gyfres o gatiau a oedd yn caniatáu pasio i mewn drwy ail reng o waliau Brwsel.
Place du Jeu de Balle/Vossenplein]], diwedd y farchnad
Cité Hellemans
Brigittines - capel
Palais de Justice
Porth Halle
Ardal Midi–Lemonnier District (neu: Ardal Stalingrad)[golygu | golygu cod y dudalen]
Saif yng nghanol Ardal Midi-Lemonnier (Ffrangeg: Quartier Midi-Lemonnier, Iseldireg: Lemmonier - Zuidwijk), lle mae Sgwâr Rouppe heddiw. Roedd yma orsaf reilffordd yn y lleoliad hwn - sy'n egluro Rhodfa lled anarferol bresennol Stalingrad, sy'n mynd o'r sgwâr i'r gylchffordd fach, a gliriwyd o'i reilffyrdd ers sefydlu Gorsaf De-Brwsel, a adeiladwyd y tu allan i'r Pentagon yn 1869. Oherwydd hyn, weithiau gelwir y gymdogaeth yn Ardal Stalingrad (Ffrangeg: Quartier Stalingrad, Iseldireg: Stalingradwijk). Ar yr un pryd, yn dilyn gorchuddio'r Senne, gwelwyd adeiladu rhodfeydd mawreddog canolog, gan gynnwys Maurice Lemonnier Boulevard, sydd wedi'i ffinio â Sgwâr Fontainas a Sgwâr Anneessens (lleoliad yr hen Farchnad), yn ogystal â chan y Palas Midi. Bob bore Sul, mae ardal Midi yn cynnal yr ail farchnad fwyaf yn Ewrop.
Sgwar Rouppe a Rhodfa Stalingrad
Sgwar Anneessens a Sefydliad Lucien Cooremans
Lemonnier Boulevard a Phalas Midi
Ardal Senne/Zenne (neu Ardal Dansaert)[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae crefftwyr wedi meddiannu'r tiroedd llaith a chorsiog o amgylch Rue de la Senne / Zennestraat a Rue des Fabriques / Fabriekstraat ers yr Oesoedd Canol. Roedd braich o'r afon yn croesi amddiffynfeydd yr ail reng o waliau ar lefel Porth Ninove a'r Petite Écluse / Kleine Sluis, a wasanaethodd fel porthladd tan y 1960au. Yn ddiweddarach, sefydlodd diwydiannau bach a llawer o fragdai crefftus (sydd bellach wedi diflannu) yn yr ardal. Mae eu hanes yn dal i fod yn amlwg yn enwau Rue du Houblon / Hopstraat ("Stryd Hopys") a Rue du Vieux Marché aux Grains / Oude Graanmarktstraat ("Hen Stryd y Grawn ").
Mae'r Tour à Plomb, a ddefnyddiwyd i weithgynhyrchu bwledi plwm ar gyfer hela, a Rue de la Poudrière / Kruitmolenstraat ("Stryd y Powdwr Gwn"), hefyd yn tystio i weithgareddau blaenorol y gymdogaeth. Wedi'i esgeuluso ers amser maith o ganlyniad i adleoli busnesau y tu allan i ganol y ddinas, mae Ardal Senne / Zenne (Ffrangeg: Quartier de la Senne, Iseldireg: Zennewijk) ers ychydig flynyddoedd mae nifer o adeiladau diwydiannol segur wedi cael eu troi'n fflatiau. Mae'r ardal o amgylch Rue Antoine Dansaert / Antoine Dansaertstraat wedi dod yn ardal ffasiynol ac mae'n denu poblogaeth iau, mwy cefnog, a Iseldireg yn bennaf. Nid yw'r sefyllfa newydd hon, sy'n arwain at godi rhenti, heb broblemau i drigolion llai ffodus y gymdogaeth.
Rue Antoine Dansaert / Antoine Dansaertstraat
Sgwar y Gereddi Blodau
Troi adeilad diwydiannol yn fflat
Tour à Plomb
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ The Belgian Constitution (PDF). Brussels, Belgium: Belgian House of Representatives. Mai 2014. t. 63. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2015-08-10. Cyrchwyd 10 Medi 2015.
- ↑ Welcome to Brussels
- ↑ "Bevolking per gemeente op 1 januari 2020".
- ↑ Ystadegau poblogaeth dramor yng Ngwlad Belg yn ôl bwrdeistref
- ↑ Nouveau Dictionnaire des noms de lieux en Wallonie et à Bruxelles; t. 752; isbn=978-2-87386-733-1.
- ↑ Michel de Coster, Les enjeux du conflit linguistique : le français à l’épreuve des modèles belge, suisse et canadien, Paris : L’Harmattan, 2007, t. 112-113.
