Dinas Brwsel

Oddi ar Wicipedia
Dinas Brwsel
Mathdinas fawr, European City, municipality of Belgium Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlBroek, cartref Edit this on Wikidata
Poblogaeth188,737 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
Pennaeth llywodraethPhilippe Close Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+01:00, UTC+2 Edit this on Wikidata
Gefeilldref/i
NawddsantMihangel, Goedele, Gaugericus Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Ffrangeg, Iseldireg Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolRhanbarth Brwsel-Prifddinas Edit this on Wikidata
SirArrondissement of Brussels-Capital Edit this on Wikidata
GwladBaner Gwlad Belg Gwlad Belg
Arwynebedd33.08 km² Edit this on Wikidata
Uwch y môr70 metr Edit this on Wikidata
GerllawSenne, Camlas Brussels–Charleroi, Camlas Brussels–Scheldt Maritime Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaIxelles, Saint-Gilles, Uccle, Watermael-Boitsfort / Watermaal-Bosvoorde, Etterbeek, Schaerbeek, Saint-Josse-ten-Noode, Evere, Zaventem, Machelen, Vilvoorde, Grimbergen, Wemmel, Jette, Molenbeek-Saint-Jean / Sint-Jans-Molenbeek, Anderlecht Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau50.8467°N 4.3517°E Edit this on Wikidata
Cod post1000, 1020, 1040, 1050, 1120, 1130 Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth
Maer Brwsel Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethPhilippe Close Edit this on Wikidata
Map
Mae'r erthygl hon yn cyfeirio at Fwrdeistref Dinas Brwsel, am y ddinas ei hun gweler Brwsel.

Dinas Brwsel (Ffrangeg: Bruxelles-Ville neu Ville de Bruxelles, Iseldireg: Stad Brussel) yw bwrdeistref fwyaf a phrifddinas Gwlad Belg.[1] Mae hefyd yn ganolfan hanesyddol bwysig ac yn cwmpasu'r cyrion gogleddol sy'n ffinio â bwrdeistrefi Fflandrys. Dyma ganolfan weinyddol yr Undeb Ewropeaidd, ac fe'i gelwir yn aml, yn "brifddinas yr UE".[2] Mae ei phoblogaeth oddeutu 188,737 (1 Ionawr 2022)[3].

Mae Dinas Brwsel yn fwrdeistref sy'n cynnwys y dref hanesyddol ganolog a rhai ardaloedd ychwanegol o fewn Rhanbarth-Brifddinas Brwsel fwyaf, sef Haren, Laeken, a Neder-Over-Heembeek i'r gogledd, yn ogystal â Avenue Louise / Louizalaan a'r Bois parc de la Cambre / Ter Kamerenbos i'r de.

Arfbais Dinas Brwsel

Cyfanswm ei harwynebedd yw 32.61 km2 (12.59 metr sgwâr) sy'n rhoi dwysedd poblogaeth o 5,475 o drigolion fesul cilomedr sgwâr (14,180 / sgwâr mi).[4] Yn 2007, roedd tua 50,000 o bobl nad oeddent yn Wlad Belg wedi'u cofrestru yn Ninas Brwsel. Fel pob un o fwrdeistrefi Brwsel, mae dwyieithrwydd (Ffrangeg-Iseldireg) yn norm, a'r ddwy iaith o'r un statws gyfreithiol.

Geirdarddiad[golygu | golygu cod]

Ceir 79 cofnod o enw'r ardal mewn ffurfiau gwahanol hyd at 1219 pan ddefnyddiwyd y sillafiad a ddefnyddiwn heddiw. Mae'r defnydd cyntaf o'r enw'n ymddangos gyntaf yn 966, sef Bruocsella (copi o'r bymthegfed ganrif, Maastricht); Bruocesll yn yr 11g, Brucselle yn 1047; Brvsela yn 1062 a Brosele yn 1088.[5]

Mae'n fwya na thebyg mai tarddiad Germanaidd sydd i'r enw Brwsel, ond mynegir gwahaniaethau ar union natur yr elfennau Germanaidd sylfaenol. Mae Maurits Gysseling o'r farn bod yr elfen Brus- (Bruc-) yn cynrychioli'r brōka Germanaidd - “cors”, a'r ail elfen -sel (-selles) yw'r terfyniad Germanaidd sali- “annedd un ystafell”, fel a geir yn yr enwau Gell-ifor a llyfr-gell. Yn ôl y sosioieithydd Michel de Coster, mae enw Brwsel wedi'i tarddu o'r gair Celtaidd bruoc neu bruco sy'n golygu lle prysur a chorsiog, a'r terfyniad Lladin 'cella' sy'n golygu'r teml (mae yma olion teml Rhufeinig) fel a geir yn yr enw Ystrad Marchell.[6]

Ffiniau[golygu | golygu cod]

Ar y dechrau, diffiniwyd Dinas Brwsel yn syml, sef yr ardal o fewn ail reng o waliau Brwsel, y cylch bach modern. Wrth i'r ddinas dyfu, tyfodd y pentrefi cyfagos hefyd, gan dyfu i fod yn ddinas gyfagos, er bod y llywodraethau lleol yn rheoli eu rhannau nhw eu hunain.

Comisiynwyd adeiladu Avenue Louise / Louizalaan ym 1847 fel rhodfa goffa wedi'i ffinio â choed castan a fyddai'n caniatáu mynediad hawdd i ardal hamdden boblogaidd y Bois de la Cambre / Ter Kamerenbos. Fodd bynnag, dadleuodd tref Ixelles (a oedd ar y pryd ar wahân i Frwsel) yn ffyrnig yn erbyn y prosiect; bwriedwyd i'r rhodfa fynd drwy Ixelles. Ar ôl blynyddoedd o drafodaethau di-ffrwyth, ymgorfforodd Brwsel o'r diwedd y band cul o dir sydd ei angen ar gyfer y rhodfa ynghyd â'r Bois de la Cambre ei hun ym 1864.

Ardaloedd[golygu | golygu cod]

O fewn y Pentagon

Y Rhanbarth Canolog[golygu | golygu cod]

Mae Brwsel wedi'i leoli yng nghanol 'Ynys' Saint-Géry / Sint-Goriks, a ffurfiwyd gan afon Senne' adeiladwyd y gorthwr cyntaf arni tua 979. Heddiw, mae'r gymdogaeth o amgylch Halles Saint-Géry / Sint-Gorikshallen, cyn farchnad dan do, yn un o ardaloedd ffasiynol y brifddinas. Yn yr Ardal Ganolog hon (Ffrangeg: Quartier du Center, Iseldireg: Centrumwijk), mae rhai o olion waliau cyntaf Brwsel o'r 13g, a amgylchynodd yr ardal rhwng y porthladd cyntaf ar y Senne, yr hen eglwys Romanésg (a ddisodlwyd yn ddiweddarach gan Eglwys Gadeiriol Gothig Brabantine Sant Mihangel a St Gudula), a chyn balas Coudenberg.

Yng nghanol y triongl hwn mae'r Grand Place (prif sgwâr Brwsel); ardal Îlot Sacré, sy'n cymryd ei enw o'i wrthwynebiad i ddymchwel adeiladau hynafol, ei hun wedi'i chroesi gan Orielau Brenhinol Saint-Hubert; ardal Saint-Jacques / Sint-Jacobs, a groesawodd y pererinion ar eu ffordd i Santiago de Compostela; yn ogystal ag adeilad Cyfnewidfa Stoc Brwsel, a adeiladwyd ar safle hen leiandy.

Yr Ardal Frenhinol[golygu | golygu cod]

Enwir yr Ardal Frenhinol (Ffrangeg: Quartier Royal, Iseldireg: Koninklijke Wijk neu Koningswijk) oherwydd ei bod yn gartref i:

  • Place Royale / Koningsplein ("Sgwâr Brenhinol" neu "Sgwâr y Brenin"), a adeiladwyd o dan Charles-Alexander o Lorraine ar fryn Coudenberg, ar safle hen Balas Dugiaid Brabant. Mae rhai lefelau sylfaen yn dal i fodoli,
  • Palas Brenhinol Brwsel, sy'n wynebu Parc Brwsel, a Tŷ Seneddol Gwlad Belg (Palas y Genedl).

Islaw'r Ardal Frenhinol mae'r Orsaf Ganolog a Mont des Arts / Kunstberg lle mae Llyfrgell Frenhinol Gwlad Belg, Archif Ffilm Frenhinol Gwlad Belg (Cinematek), Canolfan Celfyddydau Cain Brwsel, yr Amgueddfa Sinema, yr Amgueddfa Offerynnau Cerdd (MIM) , mae Amgueddfa BELvue, ac Amgueddfeydd Brenhinol Celfyddydau Cain Gwlad Belg.

Ardal Sablon/Zavel[golygu | golygu cod]

O'r Place Royale / Koningsplein, mae Rue de la Régence / Regentschapsstraat yn croesi Ardal Sablon / Zavel (Ffrangeg: Quartier des Sablons, Iseldireg: Zavelwijk), sy'n cynnwys: sgwâr Grand Sablon / Grote Zavel ("Sablon Mawr") yn y gogledd-orllewin a sgwâr a gardd Petit Sablon / Kleine Zavel ("Sablon Bach") llai yn y de-ddwyrain, wedi'i rhannu gan Eglwys Ein Harglwydd Bendigedig y Sablon. Mae'n ardal swanclyd, lle cynhelir marchnad hen bethau a lle mae gan werthwyr celf a siopau moethus eraill eu busnesau. Heb fod ymhell oddi yno roedd yr Art Nouveau Maison du Peuple / Volkshuis gan y pensaer enwog Victor Horta, hyd nes iddo gael ei ddymchwel ym 1965. Mae'r Sablon hefyd yn gartref i Balas Egmont ac Ystafell wydr Frenhinol Brwsel.

Ardal Marolles/Marollen[golygu | golygu cod]

Yng nghysgod y Palas Cyfiawnder enfawr mae hen Ardal Marolles / Marollen (Ffrangeg: Quartier des Marolles, Iseldireg: Marollenwijk, na ddylid ei gymysgu â'r Marolle sy'n ddim ond 7 stryd). O'r Place de la Chapelle / Kapellemarkt i'r Place du Jeu de Balle / Vossenplein, ar hyd Rue Haute / Hogestraat a Rue Blaes / Blaestraat, mae siopau ail-law a phoblogaidd wedi bod ers rhai blynyddoedd wedi ildio i siopau hen bethau, sy'n newid sylweddol o fewn y gymdogaeth. Adeiladwyd y Cité Hellemans, enghraifft hynod o gyfadeiladau tai ar y cyd o ddechrau'r 20g, ar safle nifer o cul-de-sacs y gymdogaeth. Mae Rue Haute, un o'r strydoedd hiraf a hynaf yn y ddinas, yn dilyn cwrs hen ffordd Gallo-Rufeinig, ac yn rhedeg ar hyd Ysbyty Sant Pedr, a adeiladwyd ym 1935 ar safle ysbyty gwahangleifion, ac yn dod i ben ym Mhorth Halle, unig oroeswr y gyfres o gatiau a oedd yn caniatáu pasio i mewn drwy ail reng o waliau Brwsel.

Ardal Midi–Lemonnier District (neu: Ardal Stalingrad)[golygu | golygu cod]

Saif yng nghanol Ardal Midi-Lemonnier (Ffrangeg: Quartier Midi-Lemonnier, Iseldireg: Lemmonier - Zuidwijk), lle mae Sgwâr Rouppe heddiw. Roedd yma orsaf reilffordd yn y lleoliad hwn - sy'n egluro Rhodfa lled anarferol bresennol Stalingrad, sy'n mynd o'r sgwâr i'r gylchffordd fach, a gliriwyd o'i reilffyrdd ers sefydlu Gorsaf De-Brwsel, a adeiladwyd y tu allan i'r Pentagon yn 1869. Oherwydd hyn, weithiau gelwir y gymdogaeth yn Ardal Stalingrad (Ffrangeg: Quartier Stalingrad, Iseldireg: Stalingradwijk). Ar yr un pryd, yn dilyn gorchuddio'r Senne, gwelwyd adeiladu rhodfeydd mawreddog canolog, gan gynnwys Maurice Lemonnier Boulevard, sydd wedi'i ffinio â Sgwâr Fontainas a Sgwâr Anneessens (lleoliad yr hen Farchnad), yn ogystal â chan y Palas Midi. Bob bore Sul, mae ardal Midi yn cynnal yr ail farchnad fwyaf yn Ewrop.

Ardal Senne/Zenne (neu Ardal Dansaert)[golygu | golygu cod]

Mae crefftwyr wedi meddiannu'r tiroedd llaith a chorsiog o amgylch Rue de la Senne / Zennestraat a Rue des Fabriques / Fabriekstraat ers yr Oesoedd Canol. Roedd braich o'r afon yn croesi amddiffynfeydd yr ail reng o waliau ar lefel Porth Ninove a'r Petite Écluse / Kleine Sluis, a wasanaethodd fel porthladd tan y 1960au. Yn ddiweddarach, sefydlodd diwydiannau bach a llawer o fragdai crefftus (sydd bellach wedi diflannu) yn yr ardal. Mae eu hanes yn dal i fod yn amlwg yn enwau Rue du Houblon / Hopstraat ("Stryd Hopys") a Rue du Vieux Marché aux Grains / Oude Graanmarktstraat ("Hen Stryd y Grawn ").

Mae'r Tour à Plomb, a ddefnyddiwyd i weithgynhyrchu bwledi plwm ar gyfer hela, a Rue de la Poudrière / Kruitmolenstraat ("Stryd y Powdwr Gwn"), hefyd yn tystio i weithgareddau blaenorol y gymdogaeth. Wedi'i esgeuluso ers amser maith o ganlyniad i adleoli busnesau y tu allan i ganol y ddinas, mae Ardal Senne / Zenne (Ffrangeg: Quartier de la Senne, Iseldireg: Zennewijk) ers ychydig flynyddoedd mae nifer o adeiladau diwydiannol segur wedi cael eu troi'n fflatiau. Mae'r ardal o amgylch Rue Antoine Dansaert / Antoine Dansaertstraat wedi dod yn ardal ffasiynol ac mae'n denu poblogaeth iau, mwy cefnog, a Iseldireg yn bennaf. Nid yw'r sefyllfa newydd hon, sy'n arwain at godi rhenti, heb broblemau i drigolion llai ffodus y gymdogaeth.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. The Belgian Constitution (PDF). Brussels, Belgium: Belgian House of Representatives. Mai 2014. t. 63. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2015-08-10. Cyrchwyd 10 Medi 2015.
  2. Welcome to Brussels
  3. "Bevolking per gemeente op 1 januari 2022".
  4. Ystadegau poblogaeth dramor yng Ngwlad Belg yn ôl bwrdeistref
  5. Nouveau Dictionnaire des noms de lieux en Wallonie et à Bruxelles; t. 752; isbn=978-2-87386-733-1.
  6. Michel de Coster, Les enjeux du conflit linguistique : le français à l’épreuve des modèles belge, suisse et canadien, Paris : L’Harmattan, 2007, t. 112-113.

Dolenni allanol[golygu | golygu cod]

Eginyn erthygl sydd uchod am Wlad Belg. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.