Bengaleg
 | |
| Data cyffredinol | |
|---|---|
| Enghraifft o'r canlynol | iaith, iaith fyw  |
| Math | Bengali–Assamese languages |
| Enw brodorol | বাংলা |
| Nifer y siaradwyr | |
| cod ISO 639-1 | bn |
| cod ISO 639-2 | ben |
| cod ISO 639-3 | ben |
| Gwladwriaeth | Bangladesh, India, Sierra Leone |
| System ysgrifennu | Bengali script, Bengali Braille |
| Corff rheoleiddio | Academi Bangla, Paschimbanga Bangla Akademi |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Siaredir Bengaleg (Bengaleg: বাংলা Bangla) ym Mengal, rhanbarth yn isgyfandir India yn ne Asia sy'n ymestyn rhwng Bangladesh a thalaith Gorllewin Bengal yn India.
Mae'n aelod o'r ieithoedd Indo-Ariaidd ac mae'n perthyn i ieithoedd eraill Gogledd India, yn enwedig Assameg, Orïa a Maithili.
Llenyddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae gan y Fengaleg lenyddiaeth hen a diddorol. Rabindranath Tagore yw'r awdur Bengaleg enwocaf.
Yr Wyddor[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae system ysgrifennu arbennig gan yr iaith Fengaleg. Yn hytrach na gwyddor fel y cyfryw, mae'n abwgida ble mae pob symbol yn cynrycholi sillaf. Dyma enghraifft o destun yn Bengaleg (o'r Datganiad Cyffredinol am Hawliau Dynol)
ধারা ১: সমস্ত মানুষ স্বাধীনভাবে সমান মর্যাদা এবং অধিকার নিয়ে জন্মগ্রহণ করে। তাঁদের বিবেক এবং বুদ্ধি আছে; সুতরাং সকলেরই একে অপরের প্রতি ভ্রাতৃত্বসুলভ মনোভাব নিয়ে আচরণ করা উচিত।
Ffonoleg[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae 29 o gytseiniaid a 7 o lafariaid, yn ogystal â 7 o lafariaid trwynol. Yn ogystal â'r llythyren yn yr wyddor Fengaleg, mae'r tablau isod yn dangos y symbol yn yr wyddor seinegol ryngwladol.
| Blaen | Canol | Ôl | |
|---|---|---|---|
| Agos | ই~ঈ i |
উ~ঊ u | |
| Canolig Agos | এ e |
ও o | |
| Canolig Agored | অ্যা ɛ |
অ ɔ | |
| Agored | আ ɐ / a |
| Blaen | Canol | Ôl | |
|---|---|---|---|
| Agos | ইঁ~ঈঁ ĩ |
উঁ~ঊঁ ũ | |
| Canolig Agos | এঁ ẽ |
ওঁ õ | |
| Canolig Agored | এ্যাঁ / অ্যাঁ ɛ̃ |
অঁ ɔ̃ | |
| Agored | আঁ ã |
| Gwefusol | Deintiol / Alfeolaidd |
Ôl-blyg | Ôl-orfannol | Felar | Glotol | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Trwynol | m | n | ŋ | |||||
| Ffrwydrol | Di-lais | Di-anadl | p | t̪ | ʈ | tʃ | k | |
| Anadlog | pʰ~f | tʰ | ʈʰ | tʃʰ | kʰ | |||
| Lleisiol | Di-anadl | b | d̪ | ɖ | dʒ | ɡ | ||
| Anadlog | bʱ~v | dʱ | ɖʱ | dʒʱ | ɡʱ | |||
| Ffrithiol | s | ʃ | ɦ | |||||
| Dynesol | (w) | l | (j) | |||||
| Rhotig | r | ɽ~ɽʱ | ||||||
Gramadeg[golygu | golygu cod y dudalen]
Yn wahanol i'r Gymraeg a llawer o Ieithoedd Indo-Ewropeaidd eraill, nid oes gan enwau genedl gramadegol (gwryw neu benyw). Trefn arferol y frawddeg yw SOV (goddrych, gwrthrych, berf), felly mae'r ferf ar ddiwedd y frawddeg, yn hytrach nag ar y cychwyn fel yn Gymraeg.
Lleoliad siaradwyr[golygu | golygu cod y dudalen]
Yn ogystal ag ym Mangladesh, Bengaleg yw'r iaith frodorol yn nhalaith Bengal yn India, yn ogystal â rhannau o Assam, Jharkhand ac Ynysoedd Andaman a Nicobar.
Siaradwyr y tu hwnt i isgyfandir India[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae cymunedau sylweddol o siaradwyr Bengaleg yn:
- De-ddwyrain Asia: Maleisia, Nepal a Singapôr, Myanmar
- Awstralia
- Y Dwyrain Canol: Sawdi Arabia, Yr Emiradau Arabaidd Unedig
- Ewrop: Cymru[4], Lloegr, yr Alban, Ffrainc
- Gogledd America: Unol Daleithiau America.
Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]
Yn wreiddiol, roedd tebygrwydd mawr rhwng Bengali a Pali, ond daeth y Fengaleg fwyfwy dan ddylanwad Sansgrit yn ystod cyfnod Chaitanya (1486 - 1534), a hefyd yn ystod cyfnod dadeni Bengâl (1775- 1941). O blith yr ieithoedd Indo-Ewropeaidd ar isgyfandir India, mae Bengaleg a Marathi yn defnyddio llawer o eirfa ar sail Sansgrit, tra bo ieithoedd eraill dan ddylanwad amlycach o Arabeg a Pherseg.
Wedi annibyniaeth India a Phacistan, rhannwyd y Bengal hanesyddol rhwng y ddwy wladwriaeth - rhan o Bacistan oedd Bangladesh bryd hynny. Ym 1951–52, yng Ngorllewin Pacistan (Bangladesh erbyn hyn), lansiwyd y Mudiad Iaith Bengaleg, er mwyn amddiffyn yr iaith yn wyneb y penderfyniad i ddyrchafu Wrdw yn iaith genedlaethol. Lladdwyd nifer o brotestwyr ar 21 Chwefror 1952, ac wedi hynny sefydlwyd 21 Chwefror yn ddiwrnod y Mudiad Iaith Bengaleg. Yn ddiweddarach, penderfynodd UNESCO gydnabod hynny trwy sefydlu 21 Chwefror yn Ddiwrnod Mamiaith Rhyngwladol.
Dolenni Allanol[golygu | golygu cod y dudalen]
Ymadroddion cyffredin gyda chyfieithiadau Saesneg https://www.omniglot.com/language/phrases/bengali.php
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ http://www.ethnologue.com/18/language/ben/.
- ↑ 2.0 2.1 https://www.ethnologue.com/language/ben; dyddiad cyrchiad: Medi 2018.
- ↑ http://www.ethnologue.com/18/language/ben/.
- ↑ "Bengali - languages spoken in Wales". Casgliad y Werin Cymru. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-04-10. Cyrchwyd 2021-04-10.
