Cytsain

Oddi ar Wicipedia

Sain lleferydd a gynhyrchir drwy gau neu drwy achludo ffrwd yr anadl sy'n pasio allan o'r ysgyfaint ar hyd llwybr y llais yw cytsain. Gan fod mwy o gytseiniaid yn ieithoedd y byd nag sydd yn yr wyddor Ladin neu mewn unrhyw ddull ysgrifennu arall, defnyddir symbolau'r Wyddor Seinegol Ryngwladol (yr IPA) i'w dynodi. Yn draddodiadol, gwahaniaethir rhwng cytseiniaid ar sail nifer o nodweddion cynaniadol:

  • dull cynanu: sut mae'r gytsain yn cael ei chynanu, ai drwy atal dylif yr anadl yn llwyr i greu ffrwydrolion megis /p b t d k g/ neu drwy lesteirio ffrwd yr anadl yn rhannol i greu ffritholion megis /f/ (Cymraeg ff), /v/ (Cymraeg f), /θ/ (Cymraeg th), /ð/ (Cymraeg dd) neu /x/ (Cymraeg ch)
  • lle cynanu: lle ar hyd llwybr y llais y digwydd y rhwystr. Yn y rhan fwyaf o achosion, mae hyn yn golygu lle mae'r tafod yn ymgyffwrd â thaflod
  • os yw'r tannau lleisiol yn dirgrynu fel y mae'r gytsain yn cael ei chynhyrchu, ceir cytsain leisiol megis /b d g v ð/; os nad yw'r tannau lleisiol yn dirgrynu, ceir cytsain ddi-lais megis /p t k f θ/.
  • amser dechrau lleisio
  • dull y mae'r awyr yn llifo
  • hyd y gytsain

Ceir hefyd gytseiniaid sy'n newid eu cynaniad fel y maen nhw'n cael eu cynhyrchu. Os yw cytsain yn dechrau gyda rhwystr llwyr yn llwybr y llais sydd wedyn yn gwanhau i fod yn rhwystr rhannol yn ail ran y gytsain, ceir cytsain affrithol megis /tʃ/ (fel yn y gair Tsieina) neu /dʒ/ (fel yn jôc).

Gall fod yna fwy nag un cynaniad yn yr un gytsain. Cyfeirir at hyn fel cynaniad eilradd.

Cytseiniaid y Gymraeg yw:

di-llais lleisiol
ffrithol /f/ <ff> neu <ph>

/θ/ <th>

/ɬ/ <ll>

/s/ <s>

/ʃ/ <si> neu <sh>

/x/ <ch>

/h/ <h>

/v/ <f>

/ð/ <dd>

ffrwydrol /p/ <p>

/t/ <t>

/k/ <c>

/b/ <b>

/d/ <d>

/g/ <g>

trwynol /m̥/ <mh>

/n̥/ <nh>

/ŋ̊/ <ngh>

/m/ <m>

/n/ <n>

/ŋ/ <ng>

eraill /r̥/ <rh> /r/ <r>

/l/ <l>

/w/ <w>

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Dolenni[golygu | golygu cod]

Eginyn erthygl sydd uchod am ieithyddiaeth. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.
Chwiliwch am cytsain
yn Wiciadur.