Cymraeg Canol: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

	Cymraeg
	Baner Cymru
	Mae'r erthygl hon yn rhan o'r gyfres ar
Iaith
	Gramadeg · Morffoleg · Orgraff · Seinyddiaeth · Yr wyddor · Cymraeg llafar · Cymraeg ysgrifenedig · Benthyg geiriau
Hanes
	Hanes · Trawsnewidiad y Frythoneg i'r Gymraeg · Cymraeg Cynnar · Hen Gymraeg · Cymraeg Canol · Cymraeg Modern Cynnar · Cymraeg Modern Diweddar · Hanes siaradwyr, tiriogaeth a statws y Gymraeg ·Addysg Gymraeg
Diwylliant a chyfryngau
	Diwylliant · Cerddoriaeth · Eisteddfod · Ffilm · Llenyddiaeth· Theatr; Cyfryngau · Papurau newydd · Radio·Rhyngrwyd·Teledu
Tafodieithoedd
	Tafodieithoedd · Cymraeg y gogledd · Cymraeg y de · Y Bowyseg · Y Ddyfedeg · Y Wenhwyseg· Y Wyndodeg · Cymraeg y Wladfa · Wenglish
Mudiadau a sefydliadau
	Bwrdd yr Iaith Gymraeg · Cymdeithas yr Iaith · Y Cymmrodorion · Cymuned · Merched y Wawr · Yr Urdd
WiciBrosiect Cymru
	Y blwch hwn: gweld • sgwrs • golygu

Pori'r hanes yn rhyngweithiol

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

GweledolCystrawen wici

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 00:39, 11 Chwefror 2011

Mae Cymraeg Canol yn enw ar gyfnod yn hanes yr iaith Gymraeg a estynnodd o'r 12fed i'r 14eg ganrif. Mae llawer o lawysgrifau ar gael o'r cyfnod hwn, gan gynnwys Llyfr Coch Hergest, Llyfr Gwyn Rhydderch, Llyfr Du Caerfyrddin, a thestunau Gyfraith Hywel Dda.

Nid llên draddodiadol yn unig a ysgrifennid yng nghyfnod Cymraeg Canol - mae yn y llawysgrifau lawer o gyfieithiadau o ieithoedd eraill fel y Ffrangeg a'r Lladin.

Gellir gwahaniaethu rhwng Cymraeg Ganol Gynnar a Chymraeg Ganol Ddiweddar. Mae'r testunau hynaf, e.e., rhai y Cynfeirdd, yn perthyn i gyfnod Hen Gymraeg, ond wedi cael nodweddion yr iaith ddiweddaraf yn ystod eu trosglwyddo, ac felly mae rhaid gwahaniaethu rhwng y ddwy elfen.

Mewn Cymraeg Canol yr ysgrifennwyd Pedair Cainc y Mabinogi a chwedlau eraill sy'n ymwneud â'r Brenin Arthur a'i gylch, sef Y Tair Rhamant a Culhwch ac Olwen, ynghyd â chwedlau brodorol fel Breuddwyd Macsen a Cyfranc Lludd a Llefelys.

Orgraff

Nid oedd orgraff safonol yng nghyfnod Cymraeg Canol fel yn yr iaith gyfoes. Dyma rai nodweddion amgen orgraff Cymraeg Canol nad ydynt yn bresennol yn yr iaith heddiw:

Defnyddir k a c am y sôn /k/ (dim ond c sydd mewn Cymraeg Cyfoes).
Ni nodir y treiglad meddal a newidiadau cytseiniaid rhwng llafariaid sydd wedi darfod yn y Frythoneg (gweler Trawsnewidiad y Frythoneg i'r Gymraeg)
Nid oes modd safonol i nodi'r treiglad trwynol: gellir gweld sillafiadau fel yg gwlad, y ngwlad a.y.y.b.
Gall y llythyren u olygu f heddiw, yn arbennig rhwng llafariaid, felly ystauell, niuer. Defnyddiwyd y llythyren f am y ff heddiw.

Gramadeg

Seineg a seinyddiaeth

Gellir derbyn bod seiniau Cymraeg Canol yn debyg i seiniau Cymraeg Modern. Yr unig eithriad ydy'r sain a ysgrifennir fel u: [ü] sain fel y ceir yn yr Almaeneg neu'r Ffrangeg oedd hynny, nid sain [ɨ], [i] y tafodieithoedd cyfoes.

Mewn rhai testunau Cymraeg Canol, gwelir nodweddion tafodieithol sy'n debyg i'r rheini a geir heddiw: e.e., gall y sain [j] gael ei golli rhwng cytsain a llafariad, fel mewn llawer o dafodieithoedd y De. Gall /x/ (ch) gael ei newid i /h/ hefyd.

Morffoleg

Mae Cymraeg Canol yn nes i'r hen ieithoedd Celtaidd eraill, e.e., Hen Wyddeleg, yn ei morffoleg. Er enghraifft, ceir y terfyniadau -wŷs, -ws, -es, -as , ar gyfer y trydydd person unigol amser gorffennol mewn Cymraeg Canol yn ogystal â'r ffurf –odd. Ceir hefyd ffurf 3 un gorffennol kigleu o'r ferf clywed, sydd yn hynafol iawn ac yn cyfateb i'r Hen Wyddeleg -cúala o'r ferf ro-cluinethar, 'clywodd'.

Ceir mewn Cymraeg Canol ragor o ffurfiau lluosog i'r ansoddeiriau nac yn yr iaith gyfoes, e. e. cochion.

Roedd terfyniad lluosog enwol -awr yn gyffredin iawn mewn Cymraeg Canol, ond disodlwyd hyn gan y terfyniad -au.

Cystrawen

Fel mewn Cymraeg gyfoes ysgrifenedig, nid y drefn "berf-goddrych-gwrthrych" (Gwelodd y brenin gastell) a ddefnyddiwyd yn unig mewn Cymraeg Canol, ond y drefn afreolaidd a'r drefn gymysg hefyd (Y brenin a welodd gastell). Awgrymai'r drefn gymysg bwyslais ar y goddrych, a ddefnyddir yn aml mewn Cymraeg heddiw i bwysleisio rhywbeth. Y gwahaniaeth rhwng y ddwy oedd y daeth yr elfen negyddol ni/na o flaen y goddrych yn y drefn gymysg (felly, buasai Ni brenin a welodd gastell yn golygu 'Nid y brenin a welodd y castell') ond o flaen y ferf yn y drefn afreolaidd (felly, Brenin ni welodd gastell = Welodd y brenin ddim castell).

Llyfryddiaeth

Gramadegau

D. Simon Evans Gramadeg Cymraeg Canol (yn Saesneg: A Grammar of Middle Welsh)

Astudiaethau a llyfrau eraill

Henry Lewis, Datblygiad yr Iaith Gymraeg (Caerdydd)

Gweler hefyd

@@ Llinell 1: / Llinell 1: @@
 {{Cymraeg}}
-Mae '''Cymraeg Canol''' yn enw ar gyfnod yn hanes yr [[Cymraeg|iaith Gymraeg]] a estynnodd o'r [[12fed ganrif|12fed]] i'r [[14eg ganrif]]. Mae llawer o [[Llawysgrifau Cymreig|lawysgrifau]] ar gael o'r cyfnod hwn, gan gynnwys [[Llyfr Coch Hergest]], [[Llyfr Gwyn Rhydderch]], [[Llyfr Du Caerfyrddin]] a thestunau [[Cyfraith Hywel Dda|Gyfraith]] [[Hywel Dda]].
+Mae '''Cymraeg Canol''' yn enw ar gyfnod yn hanes yr [[Cymraeg|iaith Gymraeg]] a estynnodd o'r [[12fed ganrif|12fed]] i'r [[14eg ganrif]]. Mae llawer o [[Llawysgrifau Cymreig|lawysgrifau]] ar gael o'r cyfnod hwn, gan gynnwys [[Llyfr Coch Hergest]], [[Llyfr Gwyn Rhydderch]], [[Llyfr Du Caerfyrddin]], a thestunau [[Cyfraith Hywel Dda|Gyfraith]] [[Hywel Dda]].
-Nid llên tradoddiadol yn unig a ysgrifennid yng nghyfnod Cymraeg Canol &mdash; mae yn y llawysgrifau lawer o gyfieithiadau o ieithoedd eraill fel y [[Ffrangeg]] a'r [[Lladin]].
+Nid llên draddodiadol yn unig a ysgrifennid yng nghyfnod Cymraeg Canol - mae yn y llawysgrifau lawer o gyfieithiadau o ieithoedd eraill fel y [[Ffrangeg]] a'r [[Lladin]].
-Gellir gwahaniaethu rhwng Cymraeg Canol Cynnar a Chymraeg Canol Diweddar. Mae'r testunau hynaf, e. e. rhai y [[Cynfeirdd]], yn perthyn i gyfnod [[Hen Gymraeg]], ond wedi cael nodweddion yr iaith ddiweddaraf yn ystod eu trosglwyddo, ac felly mae rhaid gwahaniaethu rhwng y ddwy elfen.
+Gellir gwahaniaethu rhwng Cymraeg Ganol Gynnar a Chymraeg Ganol Ddiweddar. Mae'r testunau hynaf, e.e., rhai y [[Cynfeirdd]], yn perthyn i gyfnod [[Hen Gymraeg]], ond wedi cael nodweddion yr iaith ddiweddaraf yn ystod eu trosglwyddo, ac felly mae rhaid gwahaniaethu rhwng y ddwy elfen.
-Mewn Cymraeg Canol yr ysgrifenwyd ''[[Pedair Cainc y Mabinogi]]'' a chwedlau eraill sy'n ymwneud â'r [[Brenin Arthur]] a'i gylch, sef ''[[Y Tair Rhamant]]'' a ''[[Culhwch ac Olwen]]'', ynghyd â chwedlau brodorol fel ''[[Breuddwyd Macsen]]'' a ''[[Cyfranc Lludd a Llefelys]]''.
+Mewn Cymraeg Canol yr ysgrifennwyd ''[[Pedair Cainc y Mabinogi]]'' a chwedlau eraill sy'n ymwneud â'r [[Brenin Arthur]] a'i gylch, sef ''[[Y Tair Rhamant]]'' a ''[[Culhwch ac Olwen|Culhwch ac Olwen]]'', ynghyd â chwedlau brodorol fel ''[[Breuddwyd Macsen]]'' a ''[[Cyfranc Lludd a Llefelys]]''.
 == Orgraff ==
+Nid oedd orgraff safonol yng nghyfnod Cymraeg Canol fel yn yr iaith gyfoes. Dyma rai nodweddion amgen orgraff Cymraeg Canol nad ydynt yn bresennol yn yr iaith heddiw:
+* Defnyddir '''k''' a '''c''' am y sôn /''k''/ (dim ond '''c''' sydd mewn Cymraeg Cyfoes).
-Doedd dim orgraff safonol yng nghyfnod Cymraeg Canol fel yn yr iaith gyfoes. Dyma rai nodweddion amgen orgaff Cymraeg Canol nad ydynt yn bresennol yn yr iaith heddiw:
+* Ni nodir y [[treiglad meddal]] a newidiadau cytseiniaid rhwng llafariaid sydd wedi darfod yn y [[Brythoneg|Frythoneg]] (gweler [[Trawsnewidiad y Frythoneg i'r Gymraeg]])
+* Nid oes modd safonol i nodi'r [[treiglad trwynol]]: gellir gweld sillafiadau fel ''yg gwlad'', ''y ngwlad'' a.y.y.b.
-* Defnyddir '''k''' a '''c''' ill dau am y son [k] (dim ond '''c''' sydd yn Gymraeg Cyfoes).
-* Ni nodir y [[treiglad meddal]] a newidiadau cytseiniad rhwng llafariaid sydd wedi darfod yn y [[Brythoneg|Frythoneg]] (gw. [[Trawsnewidiad y Frythoneg i'r Gymraeg|yr erthygl yma]])
-* Does dim modd safonol i nodi'r [[treiglad trwynol]]: gellir gweld sillafiadau fel ''yg gwlad'', ''y ngwlad'' a.y.y.b.
 * Gall y llythyren '''u''' olygu '''f''' heddiw, yn arbennig rhwng llafariaid, felly ''ystauell'', ''niuer''. Defnyddiwyd y llythyren '''f''' am y '''ff''' heddiw.
 == Gramadeg ==
 === Seineg a seinyddiaeth ===
+Gellir derbyn bod seiniau Cymraeg Canol yn debyg i seiniau Cymraeg Modern. Yr unig eithriad ydy'r sain a ysgrifennir fel '''u''': [&uuml;] sain fel y ceir yn yr [[Almaeneg]] neu'r [[Ffrangeg]] oedd hynny, nid sain [ɨ], [i] y tafodieithoedd cyfoes.
+Mewn rhai testunau Cymraeg Canol, gwelir nodweddion tafodieithol sy'n debyg i'r rheini a geir heddiw: e.e., gall y sain [j] gael ei golli rhwng cytsain a llafariad, fel mewn llawer o dafodieithoedd y De. Gall /''x''/ ('''ch''') gael ei newid i /''h''/ hefyd.
-Gellir derbyn bod seiniau Cymraeg Canol yn debyg i seiniau Cymraeg Modern. Yr unig eithriad ydy'r sain a ysgrifennir fel '''u''': [&uuml;] sain fel a geir yn yr [[Almaeneg]] neu'r [[Ffrangeg]] oedd hynny, nid sain [ɨ], [i] y tafodieithoedd cyfoes.
-Mewn rhai testunau Cymraeg Canol gwelir nodweddion tafodieithol sy'n debyg i'r rheini a geir heddiw: e. e. gall y sain [j] gael ei gholli rhwng cytsain a llafariad, fel mewn llawer o dafodieithoedd y De. Gall [x] ('''ch''') gael ei newid i [h] hefyd.
 === Morffoleg ===
+Mae Cymraeg Canol yn nes i'r hen ieithoedd Celtaidd eraill, e.e., [[Hen Wyddeleg]], yn ei morffoleg. Er enghraifft, ceir y terfyniadau '''-wŷs, -ws, -es, -as''' , ar gyfer y trydydd person unigol amser gorffennol mewn Cymraeg Canol yn ogystal â'r ffurf –'''odd'''. Ceir hefyd ffurf 3 un gorffennol ''kigleu'' o'r ferf ''clywed'', sydd yn hynafol iawn ac yn cyfateb i'r Hen Wyddeleg -''c&uacute;ala'' o'r ferf ''ro-cluinethar'', 'clywodd'.
+Ceir mewn Cymraeg Canol ragor o ffurfiau lluosog i'r ansoddeiriau nac yn yr iaith gyfoes, e. e. ''cochion''.
-Mae Cymraeg Canol yn nes i'r hen ieithoedd Celtaidd eraill, e. e. [[Hen Wyddeleg]], yn ei morffoleg. Er enghraifft, ceir y terfyniadau '''-wŷs, -ws, -es, -as''' , ar gyfer y trydydd person unigol amser gorffennol mewn Cymraeg Canol yn ogystal â'r ffurf –'''odd'''. Ceir hefyd ffurf 3 un gorffennol ''kigleu'' o'r ferf ''clywed'', sydd yn hynafol iawn ac yn cyfateb i'r Hen Wyddeleg -''c&uacute;ala'' o'r ferf ''ro-cluinethar'', 'clywodd'.
+Roedd terfyniad lluosog enwol ''-awr'' yn gyffredin iawn mewn Cymraeg Canol, ond disodlwyd hyn gan y terfyniad ''-au''.
-Ceir yn Gymraeg Canol mwy o ffurfiau lluosog i'r ansoddeiriau nac yn yr iaith gyfoes, e. e. ''cochion''.
+== Cystrawen ==
-Roedd terfyniad lluosog enwol ''-awr'' yn gyffredin iawn yn Gymraeg Canol, ond cafodd ei ddisodli gan y terfyniad ''-au''.
+Fel mewn Cymraeg gyfoes ysgrifenedig, nid y drefn "berf-goddrych-gwrthrych" (''Gwelodd y brenin gastell'') a ddefnyddiwyd yn unig mewn Cymraeg Canol, ond y drefn afreolaidd a'r drefn gymysg hefyd (''Y brenin a welodd gastell''). Awgrymai'r drefn gymysg bwyslais ar y goddrych, a ddefnyddir yn aml mewn Cymraeg heddiw i bwysleisio rhywbeth. Y gwahaniaeth rhwng y ddwy oedd y daeth yr elfen negyddol ''ni/na'' o flaen y goddrych yn y drefn gymysg (felly, buasai ''Ni brenin a welodd gastell'' yn golygu 'Nid y brenin a welodd y castell') ond o flaen y ferf yn y drefn afreolaidd (felly, ''Brenin ni welodd gastell'' = ''Welodd y brenin ddim castell'').
-=== Cystrawen ===
-Fel yn y Gymraeg gyfoes ysgrifenedig, yn Gymraeg Canol nid y drefn "berf-goddrych-gwrthrych" (''Gwelodd y brenin gastell'') a gafodd yn unig, ond y drefn afreolaidd a'r drefn gymysg hefyd (''Y brenhin a welodd gastell''). Awgrymai'r drefn gymysg bwyslais ar y goddrych. Y gwah&acirc;n rwhng y ddwy oedd hynny: daeth yr elfen negyddol ''ny'' o flaen y goddrych yn y drefn gymysg (felly, buasai ''Ny urenhin a welodd gastell'' yn golygu 'Nid y brenin a welodd y castell') ond o flaen y ferf yn y drefn afreolaidd (felly, ''Brenhin ny welodd gastell'' = ''Welodd y brenin ddim castell'').
 == Llyfryddiaeth ==
 ===Gramadegau===
 *D. Simon Evans ''Gramadeg Cymraeg Canol'' (yn [[Saesneg]]: ''A Grammar of Middle Welsh'')
 ===Astudiaethau a llyfrau eraill===
-*Henry Lewis, ''Datblygiad yr Iaith Gymraeg'' (Caerdydd)
+* Henry Lewis, ''Datblygiad yr Iaith Gymraeg'' (Caerdydd)
 ==Gweler hefyd==
@@ Llinell 49: / Llinell 44: @@
 *[[Cymraeg Cynnar]]: 550-800
 *[[Hen Gymraeg]]: 800-1100
-*Cymraeg Canol: 1100-1400
+*[[Cymraeg Canol]]: 1100-1400
-*[[Cymraeg Modern Cynnar]]: 1300-1600
+*[[Cymraeg Fodern Gynnar]]: 1300-1600
-*[[Cymraeg Modern Diweddar]]: 1588-
+*[[Cymraeg Fodern Ddiweddar]]: 1588-
 [[Categori:Cymraeg]]