Gwener (planed): Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Dafyddt (sgwrs | cyfraniadau) B Wedi gwrthdroi golygiadau gan 148.252.129.74 (Sgwrs); wedi adfer y golygiad diweddaraf gan BOT-Twm Crys. Tagiau: Gwrthdroi |
mewnforio gwaith Twm |
||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
[[Delwedd:Venus-real color.jpg|200px|bawd|Y blaned Gwener yn ei lliwiau cywir]] |
[[Delwedd:Venus-real color.jpg|200px|bawd|Y blaned Gwener yn ei lliwiau cywir]] |
||
[[Delwedd:Venus globe.jpg|200px|bawd|Llun radar o'r blaned Gwener]] |
[[Delwedd:Venus globe.jpg|200px|bawd|Llun radar o'r blaned Gwener]] |
||
| ⚫ | |||
'''Gwener''' yw'r ail blaned yng [[Cysawd yr Haul|Nghysawd yr Haul]], 67,200,000 milltir oddi wrth yr [[Haul]] ar gyfartaledd, wedi'i henwi ar ôl [[Gwener (duwies)|duwies Rufeinig]] cariad. Yr enw poblogaidd arni yw '''Seren y dydd'''. Ar lafar, ei henw yw '''Seren y Gweithiwr'''. |
'''Gwener''' yw'r ail blaned yng [[Cysawd yr Haul|Nghysawd yr Haul]], 67,200,000 milltir oddi wrth yr [[Haul]] ar gyfartaledd, wedi'i henwi ar ôl [[Gwener (duwies)|duwies Rufeinig]] cariad. Yr enw poblogaidd arni yw '''Seren y dydd'''. Ar lafar, ei henw yw '''Seren y Gweithiwr'''. |
||
Nid oes [[planed]] sy'n cyrraedd mor agos i'r [[Y Ddaear|Ddaear]] â Gwener pan bo hi ar ei hagosaf atom: 24 miliwn milltir. Mae hi o gwmpas yr un maint, cyfaint (0.92), trwch (4.99 ar raddfa seiliedig ar drwch [[dŵr]]) a chrynswth (0.81) â'r Ddaear. Mae [[awyrgylch]] Gwener yn drwm ac yn [[niwl]]og ac o ganlyniad mae ei hwyneb yn guddiedig; mae'r niwl yn adlewyrchu golau'r haul hefyd ac mae hynny'n ei gwneud hi'n un o'r gwrthrychau mwyaf disglair yn y nefoedd. Mae probau diweddar wedi darganfod fod wyneb y blaned wedi'i britho â [[Crater|chraterau]] a rhychau, nid annhebyg i'r rhai a welir ar wyneb y Lleuad. |
Nid oes [[planed]] sy'n cyrraedd mor agos i'r [[Y Ddaear|Ddaear]] â Gwener pan bo hi ar ei hagosaf atom: 24 miliwn milltir. Mae hi o gwmpas yr un maint, cyfaint (0.92), trwch (4.99 ar raddfa seiliedig ar drwch [[dŵr]]) a chrynswth (0.81) â'r Ddaear. Mae [[awyrgylch]] Gwener yn drwm ac yn [[niwl]]og ac o ganlyniad mae ei hwyneb yn guddiedig; mae'r niwl yn adlewyrchu golau'r haul hefyd ac mae hynny'n ei gwneud hi'n un o'r gwrthrychau mwyaf disglair yn y nefoedd. Mae probau diweddar wedi darganfod fod wyneb y blaned wedi'i britho â [[Crater|chraterau]] a rhychau, nid annhebyg i'r rhai a welir ar wyneb y Lleuad. |
||
| ⚫ | |||
Oherwydd ei chymylau trwchus, sy'n adlewyrchu'r haul mor dda, ychydig iawn a wyddem amdani tan yn lled ddiweddar. Hyd yn oed cyn hwyred a'r 1960au tybid bod ei hwyneb yn gefnforoedd eang a bod rhannau ohonni, efallai, yn fforestydd tebyg i'r hyn oedd ar y ddaear adeg ffurfio'r [[Maes glo|meusydd glo]]. Roedd posibiliadau o'r fath yn sbardun enfawr i ddychymyg awduron [[ffuglen wyddonol]] gan gynnwys ''Dan Dare'' a'r 'Fenwsiaid' yn y comic ''The Eagle'' yn y [[1950au]]. Ac yn ei stori fer enwog, ''The Illustrated Man'', disgrifia [[Ray Bradbury]] helynt teithwyr gofod ar Gwener yn ceisio lloches rhag y glaw parhaus. Roedd o'n rhannol gywir – mae hi yn bwrw'n barhaus yno – ond am fod wyneb y blaned mor boeth dydy'r glaw byth yn cyrraedd y llawr. Fe ddisgyna o tua 20 milltir uwchben y wyneb, ond try'n ager ar uchder o tua 10 milltir! |
|||
Mae sawl chwiliedydd gofod wedi ymweld â'r blaned ers y 60au cynnar, gan gynnwys nifer o chwiliedyddion Rwsieg, ac hefyd rhai a lawnsiwyd gan [[NASA]]. Darganfyddwyd fod Gwener yn llawer poethach na'r [[Ddaear]] achos bod ganddi gryf [[effaith tŷ gwydr]]. |
|||
Rhaid oedd aros tan i [[Chwiliedydd gofod|chwiliedyddion]] Rwsiaidd, yng nghyfres 'Venera' a 'Vega', lanio ar Gwener rhwng 1970 a 1984, cyn y cawsom wybodaeth gywir am ei natur. Darganfyddwyd fod Gwener yn llawer poethach na'r [[Ddaear]] achos bod ganddi gryf [[effaith tŷ gwydr]]. Ers hynny llwyddwyd i fapio ei nodweddion daearyddol yn fanwl a chytunwyd, drwy'r Undeb Astronomegol Ryngwladol, ar enwau iddynt. Nid yn annisgwyl, enwau merched sydd i'r mwyafrif ohonynt, e.e. enwyd 'cyfandir' o lif folcanig ar ôl [[Aphrodite]], duwies cariad [[Mytholeg Roeg|y Groegiaid]]; crater anferth ar ôl y gantores [[Billie Holiday]] ac ucheldir [[Lada]] ar ôl y dduwies [[Slafiaid|Slafaidd]] (nid y car!). Mae yma gysylltiad Cymreig hefyd – ceir ucheldir 'Guinevere', neu Gwenhwyfar ac enwyd rhes o fynyddoedd ar ôl y gwyddonydd [[Albanwyr|Albanaidd]], [[James Clerk Maxwell]]. Ef, druan ohono, yw'r unig ddyn ar y blaned! |
|||
Crewyd y llun radar (dde) gan y chwiliedydd gofod Magellan, a gafodd ei lawnsio yn y 80au hwyr. |
|||
Gan fod Gwener yn nes i'r haul na'r Ddaear, fe fydd ei hymddanghosiad yn newid, yn union fel y lleuad, o lawn i hanner i chwarter ayyb; hynny yw, mae ganddi ei Chynnydd a'i Gwendid. Mae'n eitha hawdd gweld hynny os edrychwch arni drwy sbienddrych go dda, neu [[Telesgop|delisgop]]. |
|||
Fydd hi byth yn crwydro ymhell o'r haul, chwaith, a bydd i'w gweld, ar ei hamlycaf, ychydig cyn y wawr neu ar ôl y machlud. Dyma pam y'i gelwir hi'n "Seren y Gweithiwr", gan ei bod yn codi gyda'r wawr, neu yn "Seren y Machlud". Mewn gwirionedd, cyfeirir atynt ym mytholeg Groeg fel dwy seren a cheid yr enwau Hesperus arni yn ei chyflwr boreuol a Phosphorus gyda'r nos. |
|||
{{planedau}} |
{{planedau}} |
||
Fersiwn yn ôl 06:03, 17 Mai 2018
Gwener yw'r ail blaned yng Nghysawd yr Haul, 67,200,000 milltir oddi wrth yr Haul ar gyfartaledd, wedi'i henwi ar ôl duwies Rufeinig cariad. Yr enw poblogaidd arni yw Seren y dydd. Ar lafar, ei henw yw Seren y Gweithiwr.
Nid oes planed sy'n cyrraedd mor agos i'r Ddaear â Gwener pan bo hi ar ei hagosaf atom: 24 miliwn milltir. Mae hi o gwmpas yr un maint, cyfaint (0.92), trwch (4.99 ar raddfa seiliedig ar drwch dŵr) a chrynswth (0.81) â'r Ddaear. Mae awyrgylch Gwener yn drwm ac yn niwlog ac o ganlyniad mae ei hwyneb yn guddiedig; mae'r niwl yn adlewyrchu golau'r haul hefyd ac mae hynny'n ei gwneud hi'n un o'r gwrthrychau mwyaf disglair yn y nefoedd. Mae probau diweddar wedi darganfod fod wyneb y blaned wedi'i britho â chraterau a rhychau, nid annhebyg i'r rhai a welir ar wyneb y Lleuad.
Oherwydd ei chymylau trwchus, sy'n adlewyrchu'r haul mor dda, ychydig iawn a wyddem amdani tan yn lled ddiweddar. Hyd yn oed cyn hwyred a'r 1960au tybid bod ei hwyneb yn gefnforoedd eang a bod rhannau ohonni, efallai, yn fforestydd tebyg i'r hyn oedd ar y ddaear adeg ffurfio'r meusydd glo. Roedd posibiliadau o'r fath yn sbardun enfawr i ddychymyg awduron ffuglen wyddonol gan gynnwys Dan Dare a'r 'Fenwsiaid' yn y comic The Eagle yn y 1950au. Ac yn ei stori fer enwog, The Illustrated Man, disgrifia Ray Bradbury helynt teithwyr gofod ar Gwener yn ceisio lloches rhag y glaw parhaus. Roedd o'n rhannol gywir – mae hi yn bwrw'n barhaus yno – ond am fod wyneb y blaned mor boeth dydy'r glaw byth yn cyrraedd y llawr. Fe ddisgyna o tua 20 milltir uwchben y wyneb, ond try'n ager ar uchder o tua 10 milltir!
Rhaid oedd aros tan i chwiliedyddion Rwsiaidd, yng nghyfres 'Venera' a 'Vega', lanio ar Gwener rhwng 1970 a 1984, cyn y cawsom wybodaeth gywir am ei natur. Darganfyddwyd fod Gwener yn llawer poethach na'r Ddaear achos bod ganddi gryf effaith tŷ gwydr. Ers hynny llwyddwyd i fapio ei nodweddion daearyddol yn fanwl a chytunwyd, drwy'r Undeb Astronomegol Ryngwladol, ar enwau iddynt. Nid yn annisgwyl, enwau merched sydd i'r mwyafrif ohonynt, e.e. enwyd 'cyfandir' o lif folcanig ar ôl Aphrodite, duwies cariad y Groegiaid; crater anferth ar ôl y gantores Billie Holiday ac ucheldir Lada ar ôl y dduwies Slafaidd (nid y car!). Mae yma gysylltiad Cymreig hefyd – ceir ucheldir 'Guinevere', neu Gwenhwyfar ac enwyd rhes o fynyddoedd ar ôl y gwyddonydd Albanaidd, James Clerk Maxwell. Ef, druan ohono, yw'r unig ddyn ar y blaned!
Gan fod Gwener yn nes i'r haul na'r Ddaear, fe fydd ei hymddanghosiad yn newid, yn union fel y lleuad, o lawn i hanner i chwarter ayyb; hynny yw, mae ganddi ei Chynnydd a'i Gwendid. Mae'n eitha hawdd gweld hynny os edrychwch arni drwy sbienddrych go dda, neu delisgop.
Fydd hi byth yn crwydro ymhell o'r haul, chwaith, a bydd i'w gweld, ar ei hamlycaf, ychydig cyn y wawr neu ar ôl y machlud. Dyma pam y'i gelwir hi'n "Seren y Gweithiwr", gan ei bod yn codi gyda'r wawr, neu yn "Seren y Machlud". Mewn gwirionedd, cyfeirir atynt ym mytholeg Groeg fel dwy seren a cheid yr enwau Hesperus arni yn ei chyflwr boreuol a Phosphorus gyda'r nos.
Planedau yng Nghysawd yr Haul
|
