Tyrone O'Sullivan
| Tyrone O'Sullivan | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | 24 Hydref 1945  Cymru |
| Bu farw | 27 Mai 2023 |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | undebwr llafur |
| Gwobr/au | OBE |
Roedd Tyrone O'Sullivan CBE (24 Hydref 1945 – 27 Mai 2023)[1] yn Ysgrifennydd Cangen o Undeb Cenedlaethol y Glowyr Cymru (NUM), ac yn Gadeirydd Goitre Tower Anthracite Ltd., perchnogion Glofa'r Tŵr.[2]
Bywyd cynnar[golygu | golygu cod]
Ganed O'Sullivan yng ngalon maes glo De Cymru, i deulu glofaol - glowyr oedd ei dad a'i daid. Wedi iddo ymuno â Glofa'r Tŵr fel prentis trydanwr[3] yn 1963 (tair blynedd cyn trychineb Aberfan), lladdwyd ei dad yng Nglofa'r Tŵr pan gwympodd to.[4]
Gyrfa[golygu | golygu cod]
Daeth O'Sullivan yn Ysgrifennydd Cangen yr NUM o Lofa'r Tŵr ym 1973. Fel gweithredwr yn yr NUM, daeth yn bicedwr gwib, gan symud o gwmpas Cymru ar gais Arthur Scargill, yn streiciau 1973 a 1974 i wthio allan llywodraeth Geidwadol y Prif Weinidog Edward Heath.
Streic 1984[golygu | golygu cod]
Pan gyhoeddodd Ian MacGregor, rheolwr y Bwrdd Glo Cenedlaethol, gynlluniau i gau 20 o byllau a chael gwared ar 25,000 o swyddi ym 1984, fe wnaeth y cynllun i gau Cortonwood ysgogi mudiad o lowyr o Swydd Efrog a apeliodd at feysydd glo eraill am gymorth. Yn wyneb y diffyg cefnogaeth gan Swydd Efrog i gynlluniau cau yn Ne Cymru, pleidleisiodd cangen De Cymru fel rhanbarth 3:1 yn erbyn streic.
Esboniodd O'Sullivan i'w aelodau yn Tower y canlyniad tebygol o beidio ag ymladd y cau, ac enillodd gefnogaeth 99% o'r aelodau:
| “ | I phoned Emlyn Williams who was President of the South Wales area of the NUM and told him of my unease. His pit had voted for action but they were not going out on strike as they had been beaten by the area vote. I suggested something could be done. Emlyn said - do what you can, but don't tell me. | ” |
Arweiniodd O'Sullivan bicedwyr gwib, math symudol o bicedu, o Lofa'r Tŵr dros yr wythnos ganlynol i bob pwll yn rhanbarth De Cymru, ac o ganlyniad daeth y pyllau at ei gilydd a chytuno i gefnogi streic genedlaethol glowyr 1984/5. Yn ddiweddarach arweiniodd O'Sullivan y grŵp o arweinwyr glowyr yn erbyn pleidlais genedlaethol yn ystod y streic, gan y byddai wedi bod angen cynnwys cangen Swydd Nottingham, a fyddai wedi pleidleisio yn ei herbyn - ffurfiodd ei harweinyddiaeth yn ddiweddarach Undeb y Glowyr Democrataidd ar wahan.
Ar gau Glofa'r Tŵr datglodd ei fod ef a'i deulu yn gwybod ar adeg y streic fod ffôn eu cartref preifat wedi cael ei fygio gan MI5. Drwy gydol y streic, arweiniodd O'Sullivan grwpiau o lowyr Tŵr o amgylch y wlad, gan ennyn cefnogaeth i’r streic – fe wnaeth O’Sullivan gellwair yn ddiweddarach ei fod wedi treulio mwy o amser mewn ystafelloedd gwely amrywiol o amgylch y wlad gyda Glynn Roberts (yn ddiweddarach pennaeth Adnoddau Dynol yng Nglofa'r Tŵr), na'i wraig. Roedd y gweithredoedd hyn yn cynnwys grŵp a aeth i bentref Wivenhoe, lle aeth grŵp o lowyr y Tŵr i atal glo o dramor rhag dod i'r harbwr. Cydnabu O'Sullivan hefyd y newid yn rôl menywod yn ystod y streic:
| “ | It is likely that the actions of these women changed attitudes forever about the role of women. They no longer waited for their miner husbands to come home on a Friday and hand over a pay packet. Now the support they gave to the miners' cause was fundamental in the fight to save the mining communities. | ” |
Lladdwyd gyrrwr tacsi David Wilkie pan gafodd ei gar ei daro gan floc concrit a ollyngwyd o dros bont, a cysylltwyd tri glöwr o fewn ardal O'Sullivan a'r drosedd.
Goitre Tower Anthracite Ltd[golygu | golygu cod]
Ym mis Hydref 1992, cyhoeddodd y Llywodraeth Geidwadol fel rhan o raglen breifateiddio Glo Prydain, y byddai 31 o'r 50 o weithfeydd glo ym Mhrydain yn cau. Ar ôl protestiadau cyhoeddus, adolygodd y Llywodraeth 21 ohonyn nhw, gyda 12 yn cael eu hachub dros dro, gan gynnwys Tower. Fodd bynnag, ym 1994, ar ôl i Michael Heseltine o lywodraeth Geidwadol John Major ei gau, penderfynodd glowyr y Tŵr gynnal ymgyrch gyhoeddusrwydd. Ni weithiodd, ac ar 23 Ebrill 1994 cyhoeddodd Glo Prydain y byddai'r Tŵr yn cau. Wedi i'r pwll gau, cyfarfu y glowyr yn y clwb ym Mhenywaun gan gytuno ag awgrym O'Sullivan i brynu'r pwll. Sicrhawyd y cytundeb pan dalodd 239 o lowyr £8,000 yr un o’u taliadau diswyddo i brynu cyfranddaliadau yn Goitre Tower Anthracite Ltd, y cwmni a fenthycodd £2 filiwn yn ychwanegol wedyn i brynu’r pwll gan Glo Prydain. Ailagorwyd y pwll ar 2 Ionawr 1995, wedi i'r glowyr arwain gorymdaith fuddugoliaethus yn ôl i'r lofa.[5] Roedd O'Sullivan bellach wedi'i benodi'n gyfarwyddwr personél y cwmni newydd. Yn ddiweddarach daeth ei ddyfyniad enwog o 1994 yn llinell mewn opera a gynhyrchwyd yn lleol gan y cyfansoddwr Cymreig Alun Hoddinott:
| “ | We were ordinary men, we wanted jobs, we bought a pit. | ” |
Mae’n debyg bod O’Sullivan yn nes at y gwir yn y dyfyniad hwnnw nag unrhyw reswm arall dros brynu’r pwll, gan fod diweithdra lleol yn Aberdâr ar y pryd yn 30%, a byddai wedi codi i 40% pe bai Tower a’i 400 o weithwyr wedi ymuno â’r ciw dôl.
Gwleidyddiaeth[golygu | golygu cod]
Roedd O'Sullivan yn aelod o'r Blaid Lafur ers yn 16 oed. Ym mis Gorffennaf 2016, cefnogodd ymgyrch Jeremy Corbyn yn etholiad arweinyddiaeth y Blaid Lafur. Dywedodd am Corbyn: “Mae’n un o’r dynion mwyaf gonest, deallus dw i’n meddwl i mi gyfarfod erioed. Dim ond yr hyn sydd orau i'r bobl y mae ei eisiau. . . Mae wir yn sosialydd go iawn." Cyfarfu O'Sullivan â Corbyn am y tro cyntaf yn ystod streic y glowyr ac mae'n cofio'r gefnogaeth "anhygoel" gan Corbyn ac ymgyrchwyr lleol. Ar ddiwedd y streic, fe roddodd y glowyr fedaliwn i Mr Corbyn i gydnabod ei gymorth.[6]
Bywyd personol[golygu | golygu cod]
Roedd O'Sullivan yn byw yn y Mwmbwls gyda'i wraig, Elaine. Mae gan y cwpl ddwy ferch a phump o wyrion ac wyresau.
Anrhydeddau[golygu | golygu cod]
Enillodd yr OBE yn Anrhydeddau'r Flwyddyn Newydd 1996, ac roedd O'Sullivan gynt yn gynghorydd i Awdurdod Datblygu Cymru sydd bellach wedi dod i ben. Roedd yn Gymrawd Anrhydeddus o Athrofa Prifysgol Cymru, Caerdydd.[7]
Ysgrifau[golygu | golygu cod]
- Tower of Strength, Cyhoeddi Prif Ffrwd, 29 Hydref 2001;ISBN 1-84018-500-7
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Teyrngedau i Tyrone O'Sullivan - arwr Glofa'r Tŵr". BBC Cymru Fyw. 2023-05-28. Cyrchwyd 2023-05-28.
- ↑ Clements, Laura (28 Mai 2023). "Highly influential figure in Welsh mining community Tyrone O'Sullivan dies aged 77". Wales Online (yn Saesneg). Cyrchwyd 28 Mai 2023.
- ↑ John Darnton (24 January 1995). "Hirwaun Journal; For These Miners, How Green Is Their Valley Now". The New York Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2008-01-28.
- ↑ "Last day at Tower". The Independent (yn Saesneg). 27 January 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 February 2018. Cyrchwyd 2008-01-28.
- ↑ Robin Turner (19 January 2008). "Bugged by MI5 - Tyrone's revelation". Western Mail (yn Saesneg). Cyrchwyd 2008-01-28.
- ↑ Williamson, David (27 July 2017). "Miners' hero Tyrone O'Sullivan has given Jeremy Corbyn a thundering endorsement". Wales Online (yn Saesneg). Wales. Cyrchwyd 15 July 2017.
- ↑ "Tyron O'Sullivan" (yn Saesneg). UWIC. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2 December 2008. Cyrchwyd 2008-01-28.