Maribor
Math | dinas, dinas fawr |
---|---|
Poblogaeth | 96,211 |
Pennaeth llywodraeth | Andrej Fištravec |
Cylchfa amser | UTC+01:00, UTC+2 |
Gefeilldref/i | |
Daearyddiaeth | |
Sir | Bwrdeistref Maribor City |
Gwlad | Slofenia |
Arwynebedd | 41 km² |
Uwch y môr | 273 metr |
Gerllaw | Afon Drava |
Cyfesurynnau | 46.55°N 15.63°E |
Cod post | 2000 |
Pennaeth y Llywodraeth | Andrej Fištravec |
Maribor | |||
---|---|---|---|
City | |||
Canol Maribor gyda'r Hen Bont ar hyd Afon Drava | |||
| |||
[[File:Nodyn:Location map Slovenia|210px|Maribor is located in Nodyn:Location map Slovenia]] <div style="position: absolute; z-index: 2; top: Gwall mynegiad: Heb adnabod y nod atalnodi "[".%; left: Gwall mynegiad: Heb adnabod y nod atalnodi "[".%; height: 0; width: 0; margin: 0; padding: 0;"> Maribor Location of Maribor within Slovenia | |||
Cyfesurynnau: Script error: The function "coordinsert" does not exist. | |||
Country | Slovenia | ||
Municipality | City Municipality of Maribor | ||
First mention | 1204 | ||
Town privileges | 1254 | ||
Llywodraeth | |||
• Mayor | Saša Arsenovič (SMC) | ||
Arwynebedd | |||
• Cyfanswm | 41 km2 (16 mi sg) | ||
Uchder[1] | 262 m (860 tr) | ||
Poblogaeth (2018)[2] | |||
• Cyfanswm | 94,642 | ||
• Dwysedd | 2,300/km2 (6,000/mi sg) | ||
Parth amser | CET (UTC+01) | ||
• Summer (DST) | CEST (UTC+02) | ||
Postal code | 2000 | ||
Area code | 02 (2 if calling from abroad) | ||
Vehicle registration | MB | ||
Website | maribor.si |
Mae Maribor (Almaeneg: Marburg an der Drau; Eidaleg: Marburgo sulla Drava) yn ddinas â 105 089 o drigolion yn Slofenia, hi yw ail ganolfan fwyaf poblog y wlad ar ôl y brifddinas Ljubljana yn ogystal â phrifddinas a dinas fwyaf rhanbarth Styria o Slofenia.
Mae groesffordd rheilffordd a diwydiannol pwysig a chanolfan cynhyrchu gwin ac afalau, yng ngogledd-ddwyrain y wlad, ar hyd Afon Drava (sy'n bwydo fewn i'r Donaw ymhellach ymlaen), yn y man lle maen nhw'n cwrdd â mynyddoedd Pohorje, Dyffryn Drava, gwastadedd y Drava a mynyddoedd o Kozjansko a goris Slovenske. Mae'n adnabyddus hefyd am ei gyrchfan sgïo ar Pohorje a'i ŵyl ddiwylliannol o'r enw Festival Lent.
Mae gan brifddinas diwylliant Ewrop ar gyfer 2012 ynghyd â Guimarães (Portiwgal), golomen werdd fel arwyddlun sy'n disgyn tuag at gastell gwyn gyda dau dwr a giât, ar gae coch.
Tîm pêl-droed y ddinas, N.K. Maribor yw tîm fwyaf llwyddiannus Slofenia gan ennill sawl pencampwyriaeth Uwch Gynghrair Slofenia, y PrvLiga.
Etymoleg
[golygu | golygu cod]Nodwyd Maribor yn wreiddiol mewn archifau fel Marpurch tua 1145 (ac yn hwyrach fel Marchburch, Marburc, a Marchpurch). Mae'n air cyfansawdd o Almaeneg Uchel (Hochdeutsch) Canol o'r gair march (gororau, tir y ffin, fel ceir mewn Saesneg 'march') + burc ("caer" neu "castell", eto, fel gwleir mewn enwau lleoedd Saesneg). Yn y cyfnod modern, enw'r drs yn yr Almaeneg oedd Marburg an der Drau ("'Marburg ar (afon) Drava"). Byddai unrhyw waith ymchwil i hanes Maribor hyd at ganol yr 20g angen defnyddio'r enw Almaeneg ar y dref.
Mae'r enw Slofeneg, Maribor yn enw creu arfiffisial bwriadol Slofenaidd a fathwyd gan Stanko Vraz yn 1836. Creodd Vraz yr enw yn ysbryd genedlaetholaidd y mudiad Ilyraidd gan ymdebygu i'r enw am Brandenburg yn yr iaith Sorbeg, Bramborska. Yn lleolir adnebir y dref yn Slofeneg gan Marprk neu Marprog.[3] Yn ogystak â'r enwau Slofeneg, Almaeneg ac Eidaleg ceir yr enw Lladin, Marburgum.
Hanes
[golygu | golygu cod]Ceir y cofnod cynharaf am y ddinas yn dyddio'n ôl i'r 13g. Bu Maribor dan warchae ddwywaith yn yr 16g a'r 17g gan oresgynwyr Otomanaidd, ond arhosodd y ddinas dan reolaeth Ymerodraeth Awstria-Hwngari yr Habsburgiaid tan ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf, pan drefnodd y Rudolf Maister o Slofenia ymgyrch filwrol a sicrhaodd Maribor a'r ardal gyfagos i Deyrnas Serbiaid, Croatiaid a Slofeniaid sydd newydd ei ffurfio (a enwyd wedyn yn Iwgoslafia.
Ym 1910, cyn y Rhyfel Mawr, datganodd 80.9% o ddinasyddion eu bod yn defnyddio Almaeneg iaith: roedd llawer o'r rhain yn Slofeniaid Almaeneg, a alwyd gan eu cyn-gydwladwyr â'r term difrïol Nemčuri. Yn lle hynny, nododd bron i 20% fod Slofenia yn iaith ddefnydd, ond roedd llawer o'r brifddinas a'r bywyd cyhoeddus yn nwylo'r Almaenwyr. Slofeniaid oedd yn poblogi'r ardal gyfagos yn bennaf, er bod llawer o Almaenwyr yn byw mewn trefi bach fel Ptuj.
Y Rhyfel Mawr
[golygu | golygu cod]Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, carcharwyd llawer o Slofeniaid yn Carinthia a Styria oherwydd eu bod yn cael eu hystyried yn elynion i'r wladwriaeth, a fyddai wedi achosi gwrthdaro dilynol rhwng Almaenwyr o Awstria a Slofenia. Ar ôl cwymp yr Ymerodraeth Awstria-Hwngari, bu gwrthdaro dros Maribor rhwng Teyrnas newydd Slofeniaid, Croatiaid a Serbiaid (o fywyd byrhoedlog, disodlwyd ar ddiwedd 1918 gan Deyrnas y Serbiaid, Croatiaid a Slofeniaid) a chan y Weriniaeth newydd Awstria. Rhwng diwedd mis Hydref a mis Tachwedd 1918, meddiannodd cyn-ethnig Slofenia Awstria, Rudolf Maister,[4] y ddinas, diddymu llywodraeth y ddinas a chyhoeddi anecsiad Maribor a'r Styria Isaf cyfan i SHS (Iwgoslafia) newydd-anedig.
Ar 27 Ionawr 1919, tra roedd y boblogaeth yn aros yn y brif sgwâr am ddyfodiad dirprwyaeth o’r Unol Daleithiau a oedd yn gyfrifol am ddilysu’r sefyllfa ethnig ar gyfer y trafodaethau heddwch dilynol, caeodd y milwyr o Slofenia o dan orchymyn Maister y mynedfeydd i’r sgwâr ac agor y tân, gan achosi 13 marwolaeth a thros 60 wedi'u clwyfo ymhlith y sifiliaid. Yn draddodiadol, cofnodir y diwrnod mewn ffynonellau Almaeneg fel Marburger Blutsonntag ("Sul Waedlyd Marburg").[5] Mae ffynonellau Slofenia yn tueddu i wyrdroi’r cyfrifoldeb ar siaradwyr Almaeneg, gan nodi bod ymosodiad gan brotestwyr yn erbyn milwyr Slofenia, ond ni wnaethant gwyno am farwolaethau nac anafiadau.
Yn dilyn hynny, neilltuwyd y ddinas i Deyrnas Iwgoslafia, ac eisoes yng nghyfrifiad cyntaf y Rhyfel ar ôl y rhyfel ym 1921 gostyngodd canran y siaradwyr Almaeneg Maribor i 25%, gan amrywio dros y ganran hon yn ystod y 1930au, pan oedd y ddinas yn dal i fod yn lleoliad mewnfudo enfawr o ffoaduriaid o Slofeneg o ardal Venezia Giulia a oedd yn ffoi rhag erledigaeth y drefn ffasgaidd llywodraeth Mussolini.[6] Roedd polisi'r wladwriaeth Iwgoslafia newydd-anedig yn gwahaniaethu'n gryf yn erbyn yr Almaenwyr, gan dueddu at eu Slofenification cyflym.[7] Hyd yn oed mewn cyd-destun mor anffafriol, cynhaliwyd rhai hawliau fel dysgu yn iaith frodorol rhywun (gwrthwynebwyd yn gryf), ac arhosodd rhai teuluoedd Maribor sy'n siarad Almaeneg ymhlith y rhai amlycaf yn y ddinas.
Yr Ail Ryfel Byd
[golygu | golygu cod]Ym mis Ebrill 1941 ar ôl yr ymosodiad gan luoedd yr Echel yn erbyn Iwgoslafia, atodwyd rhan Iwgoslafia gyfan Styria i'r Drydedd Reich. Ymwelodd Adolf Hitler â'r ddinas a gorchymyn i'w ddilynwyr "wneud y wlad hon yn Almaenwr eto", gan sbarduno ton o drais yn erbyn y Slofeniaid. Cafodd Maribor - prif ganolfan ddiwydiannol y rhanbarth, gyda diwydiant arfau helaeth - ei fomio'n systematig gan y Cynghreiriaid yn ystod yr Ail Ryfel Byd.
Ar ôl rhyddhad 1945, cafodd yr Almaenwyr i gyd eu diarddel o'r ddinas a'r ardal gyfagos: lladdwyd llawer. Manteisiodd Maribor ar ei agosrwydd at Awstria a'i llafur medrus, a datblygodd fel canolfan cysylltiol, ddiwydiannol a diwylliannol bwysig yn nwyrain Slofenia. Ar ôl gwahanu Slofenia o Iwgoslafia ym 1991, rhoddodd colli'r farchnad Iwgoslafia straen ar economi'r ddinas, yn seiliedig ar ddiwydiant trwm, gan gynhyrchu'r lefelau diweithdra uchaf erioed o bron i 25%. Mae'r sefyllfa wedi gwella ers canol yr 1990au, gyda datblygiad busnesau bach a chanolig.
Data hanesyddol am y boblogaeth | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Blwyddyn | Cyfanswm poblogaeth | Siaradwyr priodiaith Almaeneg | Siaradwyr priodiaith Slofeneg | ||||||||
1880 | 17,628 | 13,517 (76,7 %) | 2,431 (13,8 %) | ||||||||
1890 | 19,898 | 15,590 (78,3 %) | 2,653 (13,3 %) | ||||||||
1900 | 24,601 | 19,298 (78,4 %) | 4,062 (16,5 %) | ||||||||
1910 | 27,994 | 22,653 (80,9 %) | 3,828 (13,7 %) | ||||||||
1921 | 30,662 | 6,595 (21,5 %) | 20,759 (67,7 %) | ||||||||
1931 | 33,131 | 2,741 (8,3 %) | |||||||||
1941 | 57,410 | ||||||||||
1948 | 65,009 | 268 (0,4 %) | 60,940 (93,7 %) | ||||||||
2002 | 94,828[8] | (89,2%) | |||||||||
2011 | 95,171[8] | ||||||||||
2016 | 95,589[8] |
Cerrig milltir yn hanes y ddinas
[golygu | golygu cod]- Sefydlwyd Prifysgol Maribor yng nghyfnod yr hen Iwgoslafia ym 1976.
- Maribor yw lleliad planhigyn gwinwydd hynaf yn y byd, o'r enw "Stara trta", sy'n fwy na 500 mlwydd oed.
- Bob mis Ionawr, mae cyrchfan sgïo Maribor (Mariborsko Pohorje), sydd wedi'i leoli ar gyrion y ddinas ar lethrau Mynydd Pohorje, yn cynnal cystadlaethau slalom arbennig a slalom anferth menywod sy'n ddilys ar gyfer Cwpan y Byd Sgïo Alpaidd, a elwir yn Zlata lisica ("Y llwynog aur").
- Bob mis Mehefin, am bythefnos, cynhelir Gŵyl Lent (mae'r enw'n deillio o enw'r gymdogaeth ar yr afon), gyda channoedd o ddigwyddiadau cerddorol, theatrig a digwyddiadau eraill.
Gefeilldrefi
[golygu | golygu cod]Mae Maribor yn gefeilldref gyda:[9]
Oriel
[golygu | golygu cod]-
Maribor llun o'r Drava
-
Cadeirlan
-
Neuadd y Ddinas
-
Golygfa o'r awyr
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ "Nadmorska višina naselij, kjer so sedeži občin" [Height above sea level of seats of municipalities] (yn Slovenian a English). Statistical Office of the Republic of Slovenia. 2002. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-05-24.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ↑ "Naselje Maribor". Statistical Office of the Republic of Slovenia. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-12-03. Cyrchwyd February 17, 2018.
- ↑ Snoj, Marko. 2009. Etimološki slovar slovenskih zemljepisnih imen. Ljubljana: Modrijan and Založba ZRC, p. 252.
- ↑ https://cemeteriesroute.eu/poi-details.aspx?t=1161&p=5720
- ↑ https://ww1.habsburger.net/en/chapters/losing-southern-styria
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Italianization
- ↑ http://www.gottschee.de/
- ↑ 8.0 8.1 8.2 Maribor Stadtgemeinde (in tedesco)
- ↑ "Prijateljska in partnerska mesta" [Friendly and partner cities]. maribor.si (yn Slovenian). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-07. Cyrchwyd 4 March 2016.CS1 maint: unrecognized language (link)