Dyffryn Clwyd (cantref)

Oddi ar Wicipedia
Neidio i'r panel llywio Neidio i'r bar chwilio
Data cyffredinol
Enghraifft o'r canlynolhundred, cantref Edit this on Wikidata
GwladwriaethCymru Edit this on Wikidata
Mae hon yn erthygl am y cantref Dyffryn Clwyd: gweler hefyd Dyffryn Clwyd (gwahaniaethu).

Roedd Dyffryn Clwyd yn gantref yn gorwedd yng nghanol y Berfeddwlad mewn ardal sy'n rhan o dde-ddwyrain Sir Ddinbych heddiw.

Ffiniai Dyffryn Clwyd ag Edeirnion a Dinmael yn y de, cantref Rhufoniog yn y gorllewin, Tegeingl yn y gogledd-ddwyrain a chymydau Powys Fadog yn y de-ddwyrain.

Roedd yn gantref pur gyfoethog gan fod cymaint o dir amaeth da yno. Yn gynnar yn yr Oesoedd Canol Dogfeiling oedd ei enw, ar ôl Dogfael neu Dogmael, un o feibion Cunedda. Ond gyda threigliad amser cyfyngid yr enw Dogfeiling i gornel ogleddol y cantref a ddaeth yn un o'i dri chwmwd ynghyd â chymydau Colion a Llannerch yn y de. Rhuthun, yn Nogfeiling, oedd canolfan y cantref. Ceir stryd yn Rhuthun o'r enw 'Lôn Dogfael' (Saesneg; Dog Lane).

Mae ei hanes cynnar yn dywyll. Roedd llawer o'r tir yn perthyn i esgob Bangor ac roedd y cantref ei hun yn rhan o esgobaeth Bangor tan ddiwedd yr Oesoedd Canol. Roedd ym meddiant Dafydd ap Gruffudd, brawd Llywelyn Ein Llyw Olaf, yn nhrydedd chwarter y 13g.

Arglwyddiaeth Rhuthun[golygu | golygu cod y dudalen]

Ar ôl goresgyniad Tywysogaeth Cymru yn 1282-3, cymerodd Edward I o Loegr feddiant o'r cantref, wedi iddo ddienyddio Dafydd ap Gruffudd yn Amwythig, a'i roi i'r arglwydd de Grey, ac felly y crëwyd Arglwyddiaeth Rhuthun. Cododd de Grey Gastell Rhuthun fel canolfan i reoli'r arglwyddiaeth newydd. Yr anghydfod rhwng ei ddisgynnydd Reginald Grey (neu 'de Grey'), arglwydd Rhuthun, ac Owain Glyndŵr, oedd un o brif achosion gwrthryfel y Cymry yn 1400.

Gweler hefyd[golygu | golygu cod y dudalen]