Cumann na mBan

Oddi ar Wicipedia
Cumann na mBan
Enghraifft o'r canlynolparamilitary organization Edit this on Wikidata
IdiolegIrish republicanism, Cenedlaetholdeb Gwyddelig Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu2 Ebrill 1914 Edit this on Wikidata
PencadlysGweriniaeth Iwerddon Edit this on Wikidata
Aelod Pwyllgor Gwaith, Bridie O'Mullane yn ei ffurfwisg Cumann na mBan uniform, c. 1918
Protest Cumann na mBan tu allan Carchar Mountjoy, 23 Gorffennaf 1921
Cumann na mBan wedi eu cysylltu â'r Republican Sinn Féin, yn Bodenstown, 2004

Mae Cumann na mBan (ynganiad Gwyddeleg: [ˈkʊmˠən̪ˠ n̪ˠə ˈmˠanˠ]; yn llythrennol "Cyngor y Merched" ond a elwir yn Saesneg yn The Irishwomen's Council, [1] a dalfyrir i C na mB,[2] yn sefydliad parafilwrol gweriniaethol Gwyddelig a ffurfiwyd yn Nulyn ar 2 Ebrill 1914, gan uno a diddymu Inghinidhe na hÉireann, ac yn 1916, daeth yn gynorthwywr i'r Gwirfoddolwyr Gwyddelig ('Irish Volunteers').[3] Er ei fod fel arall yn fudiad annibynnol, roedd ei weithrediaeth yn eilradd i un Gwirfoddolwyr Iwerddon, ac yn ddiweddarach, yr Irish Republican Army (IRA).

Roedd Cumann na mBan yn weithgar yn Rhyfel Annibyniaeth Iwerddon a chymerodd yr ochr gwrth-Gytundeb yn Rhyfel Cartref Iwerddon. Cyhoeddwyd Cumann na mBan yn fudiad anghyfreithlon gan lywodraeth Gwladwriaeth Rydd Iwerddon yn 1923. Cafodd hyn ei wrthdroi pan ddaeth Fianna Fáil i rym yn 1932.

Yn ystod yr holltau yn y mudiad gweriniaethol ar ddiwedd yr 20g, cefnogodd Fianna Éireann a Cumann na mBan Sinn Féin Dros Dro yn 1969 a Sinn Féin Gweriniaethol ym 1986.

Sefydlu[golygu | golygu cod]

Yn 1913 penderfynodd rhai merched gyfarfod yng Ngwesty'r Wynn yn Nulyn , i drafod y posibilrwydd o ffurfio mudiad merched a allai weithredu ar y cyd â'r IVs. Ar 4 Ebrill 1914, cysegrwyd y gynghrair gan gyfarfod yn Mansion House yn Nulyn, a'i harweinydd cyntaf oedd Kathleen Lane-O'Kelley.

Amcanion[golygu | golygu cod]

Yng nghyfansoddiad y Gynghrair, nodir y defnydd o rym treisgar fel modd o ddymchwel grymoedd coron Prydain os oes angen. Prif amcan y gynghrair oedd "hyrwyddo achos rhyddid Gwyddelig, i gyfarwyddo ei haelodau mewn cymorth cyntaf, ymarfer milwrol, signalau, ac ymarfer reiffl i gynorthwyo gwŷr Iwerddon" a "chyfansoddi cronfa i'r dibenion hynny, a fyddai'n cael ei alw'n 'Gronfa Amddiffyn Iwerddon'.

Y Gynghrair a'r mudiad gweriniaethol[golygu | golygu cod]

Roedd gan Gymdeithas na mBan swyddi caled fel arfer yn y frwydr yn erbyn llywodraeth y goron ar yr ynys o'i sefydlu hyd heddiw. Cafwyd enghraifft dda ym Medi 1914, pan ymrannodd arweinyddiaeth Gwirfoddolwyr Iwerddon ar fater apêl AS Tŷ'r Cyffredin John Redmond i aelodau Gwirfoddol ymrestru yn y Fyddin Brydeinig.

Cydsyniodd y rhan fwyaf o wirfoddolwyr i'r alwad , ond gwrthododd lleiafrif o 2,000-3,000 i ymrestru o blaid ymdrech y Cynghreiriaid, a gadawyd y gynghrair ar yr ochr hon. Ar ôl y rhaniad yn IV, cadwodd y garfan gwrth-ymrestriad yr enw gwreiddiol.

Yng Ngwrthryfel y Pasg[golygu | golygu cod]

Murlun Cumann na mBan, 2013

Prif erthygl: Gwrthryfel y Pasg Ar 23 Ebrill 1916, cynghrair o filwriaethwyr gweriniaethol a oedd yn cynnwys y Frawdoliaeth Wyddelig Weriniaethol (IRB), Gwirfoddolwyr Gwyddelig (Irish Volunteers, IV), a Cumann na mBan, Byddin Dinasyddion Iwerddon (ICV), y Hibernian Rifles (HR), a Fianna Éireann (Milwyr Iwerddon), ffurfiasant "Army of the Irish Republic". Yr arweinwyr oedd Pádraig Pearse o'r IRB (comander cyffredinol) a James Connolly o'r ICV (comander Adran Dulyn).[3] Y diwrnod wedyn, ymosododd deugain o aelodau Cymdeithas na mBan y Swyddfa'r Post Gyffredinol ar O'Connell Street gyda milwriaethwyr gwrywaidd eraill. Yn y digwyddiadau a ddilynodd, gydag unedau gwrthryfelwyr yn cymryd pwyntiau rheoli strategol yn y ddinas, roedd milwriaethwyr benywaidd yn rhan o'r holl heddluoedd gan ddechrau gydag un, yr un a gymerodd Melin Boland, yr oedd Éamon de Valera yn ei hongian. Gwrthododd De Valera orchmynion gan Pearse a Connolly i ganiatáu milwyr arfog benywaidd trwy Boland's Mill.

Roedd mwyafrif y merched yn gweithio fel gweithwyr y Groes Goch, yn negeswyr neu'n caffael dognau i'r dynion. Casglodd yr aelodau hefyd wybodaeth am deithiau sgowtio, cludo nwyddau a throsglwyddo arfau o domennydd ar draws y ddinas i gadarnleoedd y gwrthryfelwyr.[4]

Roedd rhai aelodau o Gymdeithas na mBan hefyd yn aelodau o Fyddin Dinasyddion Iwerddon ac felly'n ymladdwyr yn y Gwrthryfel. Dywedir i Constance Markievicz saethu a lladd plismon yn St Stephen's Green yn ystod cyfnod agoriadol yr ymladd.[5][6][7][8]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ Cumann na mBan and the Irish Revolution" Archifwyd 20 December 2016 yn y Peiriant Wayback. Press release, Collins Press
  2. ↑ "Memorabilia from The 1916 Easter Rising, its Prelude and Aftermath: Cumann na mBan". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 June 2013. Cyrchwyd 8 August 2012.
  3. ↑ 3.0 3.1 Conlon, pp. 20–33
  4. ↑ McCallum, Christi (2005) And They'll March with Their Brothers to Freedom Archifwyd 4 October 2008 yn y Peiriant Wayback.- Cumann na mBan, Nationalism, and Women's Rights in Ireland, 1900–1923
  5. ↑ Matthews, Ann (2010). Renegades: Irish Republican Women 1900-1922. Mercier Press Ltd. tt. 129–30. ISBN 978-1856356848. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 September 2021. Cyrchwyd 22 March 2016.
  6. ↑ {{refn|group=n|This is disputed by some, including Markievicz's biographer Anne Haverty
  7. ↑ Haverty, Anne (1988). Constance Markievicz: Irish Revolutionary. London: Pandora. t. 148. ISBN 0-86358-161-7.
  8. ↑ McKenna, Joseph (2011). Guerrilla Warfare in the Irish War of Independence, 1919-1921. McFarland. t. 112. ISBN 978-0786485192. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 September 2021. Cyrchwyd 22 March 2016.

Dolenni allanol[golygu | golygu cod]

Eginyn erthygl sydd uchod am Iwerddon. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Cumann_na_mBan&oldid=12561232"