Trafnidiaeth Rheilffordd Cymru

Oddi ar Wicipedia

 Dechreodd Trafnidiaeth Rheilffordd yng Nghymru yn gynnar yn y 19eg ganrif a ddefnyddiwyd i ddechrau ar gyfer pwrpas diwydiannol ac yn fuan wedi hynny ar gyfer pwrpasau masnachol. Cafodd toriadau Beeching effaith sylweddol ar drafnidiaeth rheilffordd, gan gau nifer fawr o orsafoedd rheilffordd Cymru. Ers hynny mae rhai gorsafoedd wedi ailagor yng Nghymru ac yn dilyn datganoli Cymreig, sefydlwyd masnachfraint Cymru a’r Gororau yn 2001 ac fe’i cymerwyd i berchnogaeth gyhoeddus gan Lywodraeth Cymru yn 2021.

Llywodraeth Cymru sy'n rheoli gwasanaethau rheilffyrdd yn gyffredinol, tra bod y seilwaith rheilffyrdd yn gyffredinol yn gyfrifoldeb Llywodraeth y DU. Rheilffyrdd Trafnidiaeth Cymru sy’n gweithredu’r rheilffyrdd yng Nghymru yn bennaf, gyda masnachfraint Cymru a’r Gororau dan berchnogaeth gyhoeddus ers 2020.

Mae datblygiadau presennol yn cynnwys Metro Gogledd Cymru, Metro De Cymru a Metro Bae Abertawe a Gorllewin Cymru.

Hanes[golygu | golygu cod]

Hanes cynnar[golygu | golygu cod]

Cafodd y bont reilffordd haearn hynaf, Pont-y-Cafnau ei dylunio a'i hadeiladu ym 1793. Ar 21 Chwefror 1804, digwyddodd y siwrnau cyntaf erioed gan ddefnyddio stêm ym Merthyr Tudful, o Benydarren i Gamlas Sir Forgannwg.[1][2]

Agorwyd Rheilffordd Abertawe a'r Mwmbwls ym 1807, sef y gwasanaeth trên taledig i deithwyr cyntaf yn y byd.[3]

Ym 1832, agorodd Rheilffordd Ffestiniog, sef y cwmni rheilffordd hynaf yn y byd sydd yn dal i oroesi heddiw.[3]

Hyd at 1886, aeth trenau rhwng De Cymru a Llundain, ar draws yr afon Gwy i Gaerloyw. Ym 1873, dechreuwyd adeiladu twnnel Aber Hafren gan gynnwys pympiau dŵr parhaol sy'n parhau i weithio heddiw. Aeth y trenau cyntaf drwy'r twnnel hwn ym 1886, ac am ganrif dyma oedd twnnel tanddwr hiraf y byd.[3]

Effaith Beeching[golygu | golygu cod]

Ym 1963, nod adroddiad Beeching oedd lleihau dyled British Rail a wladolwyd. Aweiniodd hyn at 189 o orsafoedd yng Nghymru i'w cau gyda llinellau a thraciau’n cael eu tynnu dros y degawd nesaf. Roedd y rhestr cau hon yn ychwanegol at 166 o orsafoedd eraill yng Nghymru ac arosfannau y cynigiwyd eu cau cyn adroddiad Beeching.[4]

Arbedwyd rhai gorsafoedd gyda gweithfeydd diwydiant penodol. Dywedodd Larry Davies, rheolwr cymunedol Trenau Arriva Cymru yn 2013, "Er bod llawer o brotestio lleol fel y byddai rhywun yn ei ddisgwyl, rwy'n meddwl mai traffig o'r orsaf bŵer wnaeth achub lein Dyffryn Conwy ".[4] Ers toriadau Beeching ac yn 2013, mae 32 o orsafoedd wedi ail-agor yng Nghymru.[4]

Effaith datganoli[golygu | golygu cod]

Ym mis Mawrth 2000, cyhoeddodd llywodraeth y DU eu bwriad i ffurfio masnachfraint rheilffyrdd newydd Cymru a’r Gororau, yn dilyn galwadau hirsefydlog am hyn gan y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig.[5] Ffurfiwyd Cwmni Trenau Cymru a'r Gororau ar 14 Hydref 2001 a redwyd gan National Express.[6]

Trafnidiaeth Cymru[golygu | golygu cod]

Yn 2016, ffurfiwyd Trafnidiaeth Cymru gan Lywodraeth Cymru ac yn 2017 disodlodd Trenau Arriva Cymru fel gweithredwr masnachfraint Cymru a’r Gororau. Yn 2018; Penodwyd KeolisAmey Wales i weithredu masnachfraint Cymru a’r Gororau ar ran Trafnidiaeth Cymru; bu glanhau mawr o orsafoedd Cymru; dechreuodd gwaith ar fflyd newydd o drenau gwerth £800 miliwn. Yn 2019; darparwyd mwy o wasanaethau rheilffordd gan Trafndiaeth Cymru nag erioed o’r blaen; darparwyd gwasanaeth newydd Gogledd Cymru - Lerpwl, Lloegr; a buddsoddiad o £40 miliwn i uwchraddio trenau.[7]

Yn 2020, cymerodd Trafnidiaeth Cymru berchnogaeth ar Reilffyrdd Craidd y Cymoedd oddi wrth Network Rail, sy’n rhedeg o Gaerdydd i Aberdâr, Merthyr Tudful, Treherbert, Rhymni a Coryton. Dechreuwyd gwasanaeth ymateb-i-alw newydd o'r enw Fflecsi mewn cydweithrediad â chynghorau lleol a gweithredwyr bysiau.[7]

Ym mis Chwefror 2021, daeth Llywodraeth Cymru a'r masnachfraint Cymru a’r Gororau i berchnogaeth gyhoeddus o dan is-gwmni Rheilffyrdd Trafnidiaeth Cymru.[8] Yn yr un flwyddyn, lansiwyd ap newydd, a daeth gorsaf reilffordd Bow Street yr orsaf gynta i'w hadeiladu gan Trafnidiaeth Cymru. Ehangwyd gwasanaeth Fflecsi i Orllewin Cymru hefyd.[7]

Yn 2023; agorwyd gwasanaeth bws T8 TrawsCymru newydd rhwng Corwen, Rhuthun, Yr Wyddgrug yng Nghymru a Chaer yn Lloegr; lansiwyd y trên newydd cyntaf "Cwm Hapus" yn Llandudno; a lansiwyd bysiau trydan newydd ar gyfer T1 TrawsCymru Caerfyrddin - Aberystwyth.[7] Yn 2023 roedd 223 o orsafoedd trenau yng Nghymru.[9]

Rhwydwaith[golygu | golygu cod]

Rhwydwaith rheilffyrdd Cymru

Rheilffyrdd[golygu | golygu cod]

Rheilffyrdd treftadaeth[golygu | golygu cod]

Mae gwahanol reilffyrdd treftadaeth yn bresennol yng Nghymru. [12]

Rheolaeth[golygu | golygu cod]

Llywodraeth Cymru sy’n gyfrifol am gytundebau â gweithredwyr rheilffyrdd, tra bod pwerau seilwaith rheilffyrdd a masnachfreinio yn cael eu dal gan lywodraeth y DU.[15] Rheolir seilwaith rheilffyrdd yng Nghymru gan Network Rail ac mae’n rhan o ranbarth Cymru a’r Gorllewin, gan gynnwys rhai rhannau o Loegr ar hyd y ffin rhwng Cymru a Lloegr, a rhannau o Dde-orllewin Lloegr.[16]

Pwerau[golygu | golygu cod]

Nid yw rhwydwaith rheilffyrdd Cymru wedi’i ddatganoli i Lywodraeth Cymru a’r Senedd. Mae rhai cyfrifoldebau dros drafnidiaeth rheilffyrdd wedi’u datganoli i Lywodraeth Cymru. Mae’r rhain yn ymwneud yn bennaf â materion ariannu, masnachfreinio rheilffyrdd i deithwyr, terfynu neu gau gwasanaethau rheilffordd neu rai asedau rheilffordd, o dan Ddeddf Rheilffyrdd 2005 a Gorchymyn Gweinidogion Cymru (Trosglwyddo Swyddogaethau) (Rheilffyrdd) 2018. Mae gan Lywodraeth Cymru y pŵer i wneud gorchmynion DTG (TWA) mewn perthynas ag adeiladu a gweithredu rheilffyrdd, tramffyrdd, cerbydau troli, a systemau trafnidiaeth tywysedig eraill, lle mae’r gorchymyn yn awdurdodi caffael neu ddefnyddio hawliau tir, a chodi tollau a chosbau. prisiau. Fodd bynnag, mae unrhyw gais y a ddosbarthur fel "Cymru a Lloegr" yn gyfrifoldeb i Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth Llywodraeth y DU.[17]

Pryderon gwleidyddol[golygu | golygu cod]

Canfu adroddiad gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru y gallai Cymru fod wedi defnyddio £514 ychwanegol miliwn o seilwaith rheilffyrdd rhwng 2011-12 a 2019-20 pe bai’r rheilffyrdd wedi cael eu datganoli’n llawn, a £505 ychwanegol miliwn am y pum mlynedd nesaf.[18]

Yn y 2020au, beirniadodd llywodraeth Cymru a gwleidyddion Cymru Lywodraeth y DU am ddosbarthu High Speed 2 fel prosiect "Cymru a Lloegr". Byddai’r dosbarthiad yn golygu, yn wahanol i’r Alban, na fyddai Cymru’n cael swm canlyniadol Barnett, a amcangyfrifir yn £5 biliwn.[19] Ym mis Ebrill 2023, cytunodd holl bleidiau’r Senedd ar gynnig a gyflwynwyd gan Blaid Cymru a oedd yn galw ar Lywodraeth y DU i ailddyrannu cyllid i Gymru sy’n “iawn ddyledus” ar gyfer HS2.[20]

Yn 2023, dosbarthodd Llywodraeth y DU Northern Powerhouse Rail, fel prosiect arall "Cymru a Lloegr", a fyddai wedi rhoi swm canlyniadol Barnett o £1 biliwn i Gymru os caiff ei ail-ddosbarthu fel prosiect "Lloegr" yn unig. Cafodd benderfyiad llywodraeth y DU ei feirniadu gan Ddemocratiaid Rhyddfrydol Cymru.[21]

Mentrau yn y dyfodol[golygu | golygu cod]

Mae Trafnidiaeth Cymru wedi cynllunio tri metro rhanbarthol yng Nghymru, sef Metro De Cymru, Bae Abertawe a Metro Gorllewin Cymru a Metro Gogledd Cymru.[22]

Trafnidiaeth Cymru 2025[golygu | golygu cod]

Ym mis Ebrill 2023, disgrifiodd weinidog trafnidiaeth Cymru, Lee Waters rheilffyrdd Cymru fel rhai sydd wedi bod yn "eithaf llwm ers tro" ac yn cynnwys gorlenwi a chansladau. Mae wedi cyhuddo llywodraeth y DU o "ddirywiad wedi'i reoli" o rheilffyrdd Cymru, rhywbeth y mae llywodraeth y DU yn ei wadu. Cyhuddodd Waters gyfnod rhedeg National Rail o 2024-2029 sy’n dangos methiannau seilwaith ac asedau sy’n dirywio a fydd yn ôl Walters yn achosi cyfyngiadau cyflymder, dibynadwyedd gwaeth, a methiannau gwasanaeth pellach. Ymatebodd llefarydd ar ran trysorlys llywodraeth y DU drwy ddweud “ein bod ni wedi ymrwymo i wella gwasanaethau i deithwyr rheilffordd yng Nghymru, gan fuddsoddi swm record o £2bn yn rheilffyrdd Cymru rhwng Ebrill 2019 a Mawrth 2024.” [23]

Dywed Trafnidiaeth Cymru y bydd eu cam cyntaf o wella gwasanaethau rheilffyrdd wedi’u cwblhau erbyn 2025. Dywedodd y gwasanaeth gweithredu y bydd newid "cenedlaethol" i wasanaethau masnachfraint Cymru a'r Gororau ar ôl i 148 o drenau newydd gael eu defnyddio yng Nghymru; dros 170 cilometr o reilffyrdd yn cael eu trydaneiddio; gorsafoedd newydd yn cael eu hadeiladu; gwneir gwelliannau i draciau a signalau.

Erbyn 2025, mae Trafnidiaeth Cymru wedi addo gwasanaeth mwy eang ac aml ar ei rwydwaith, gyda phob trên yn cael ei newid, gyda 95% o deithiau ar 148 o drenau newydd, a chynnydd o 65% mewn capasiti. Nôd Trafnidiaeth Cymru yw gweithredu pum gorsaf newydd, a chael gwell gwasanaeth ar y Sul. Maen nhw hefyd yn bwriadu trydaneiddio rhan o rwydwaith rheilffyrdd Cymoedd De Cymru a darparu >600 o swyddi newydd, gwasanaethau Wifi gwell, mwy o leoedd parcio mewn gorsafoedd a thocynnau clyfar.[24]

Cynigion[golygu | golygu cod]

Gwasanaethau teithwyr[golygu | golygu cod]

Map llwybr Trafnidiaeth Cymru ym mis Mai 2022

Mae holl lwybrau teithwyr Cymru yn cael eu gweithredu gan Drafnidiaeth Cymru, fel rhan o fasnachfraint trawsffiniol Cymru a’r Gororau, sy’n cynnwys gwasanaethau ledled Cymru a’r llwybrau sy’n rhan o’r rhwydwaith drwy Loegr.[25] Trafnidiaeth Cymru sy’n gweithredu’r Prif Wasanaeth, sy’n cysylltu Caergybi yn y gogledd, â Chaerdydd yn y de.[26]

Ar wahân i Reilffordd Trafnidiaeth Cymru, mae Avanti West Coast yn gweithredu gwasanaeth Cyffredinol o Euston o Lundain i Gaergybi a Wrecsam trwy Gaer.[27] Yn 2022, cymeradwywyd y cwmni Grand Union i weithredu gwasanaethau rhwng Caerfyrddin a Llundain Paddington, a disgwylir y gwasanaethau cyntaf yn 2024.[28]

Mae cwmnïau gweithredu rheilffyrdd sy’n gweithio yng Nghymru yn cynnwys:

Arall[golygu | golygu cod]

Gorsaf reilffordd Llanfairpwll

Gweler hefyd[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ 1.0 1.1 Gregory, Rhys (2018-05-11). "10 things you probably didn't know about the Welsh railway" (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
  2. ↑ "Birth of the Railway Locomotive". Museum Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 "Landmarks in Welsh transport history". Transport For Wales News (yn english). Cyrchwyd 2023-04-27.CS1 maint: unrecognized language (link)
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 "Fifty years since Beeching's rail cuts in Wales". BBC News (yn Saesneg). 2013-03-26. Cyrchwyd 2023-04-27.
  5. ↑ "Select Committee on Welsh Affairs Third Report".
  6. ↑ "Memorandum submitted by National Express Group/Wales & Borders Train Operating Company".
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 "Our story | Transport for Wales". tfw.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-05-07.
  8. ↑ "Wales' railway services now nationalised by the Welsh Government". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2021-02-08. Cyrchwyd 2023-04-27.
  9. ↑ 9.00 9.01 9.02 9.03 9.04 9.05 9.06 9.07 9.08 9.09 9.10 9.11 9.12 9.13 9.14 9.15 9.16 9.17 9.18 9.19 9.20 9.21 9.22 9.23 9.24 9.25 9.26 9.27 "Rail station usage in Wales, 2020-21". Statistics for Wales - Welsh Government. 3 March 2022. https://www.gov.wales/sites/default/files/statistics-and-research/2022-03/rail-station-usage-april-2020-march-2021-644.pdf.
  10. ↑ "Things to see and do on the Heart of Wales Line". VisitWales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
  11. ↑ "Things to do along the North Wales Coast Railway". VisitWales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
  12. ↑ "The narrow gauge and miniature steam trains of Wales". VisitWales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
  13. ↑ "Welsh Highland Railway | VisitWales". www.visitwales.com. Cyrchwyd 2023-04-20.
  14. ↑ "The Talyllyn Railway - The world's first preserved railway". Visit Tywyn. Cyrchwyd 28 April 2023.
  15. ↑ "Railway Infrastructure in Wales".
  16. ↑ "Wales & Western region". Network Rail (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
  17. ↑ "Rail transport | Law Wales". law.gov.wales. Cyrchwyd 2023-04-20.
  18. ↑ "'Double whammy' on Rail funding: £500m lost to Wales since 2011 and a future funding squeeze to come, says new report". Cardiff University (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
  19. ↑ "Written Statement: The UK Budget 2023 (14 March 2023)". GOV.WALES (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
  20. ↑ Summer, Ben (2023-04-27). "All Wales' political parties unite to call for HS2 funding for Wales". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-27.
  21. ↑ "Conservatives slammed over rail funding after reports Wales is set to miss out on £1 billion". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2023-03-18. Cyrchwyd 2023-04-20.
  22. ↑ "Welsh rail transformation - Industrial News" (yn Saesneg). 2022-08-23. Cyrchwyd 2023-04-20.[dolen marw]
  23. ↑ "Trains in Wales can be awful, says transport minister Lee Waters". BBC News (yn Saesneg). 2023-04-20. Cyrchwyd 2023-04-20.
  24. ↑ "Trains: How can it take so long to fix a struggling railway?". BBC News (yn Saesneg). 2023-03-06. Cyrchwyd 2023-04-20.
  25. ↑ "Our network map | Transport for Wales". tfw.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
  26. ↑ "Connecting North and South Wales". Transport For Wales News (yn english). Cyrchwyd 2023-04-20.CS1 maint: unrecognized language (link)
  27. ↑ "Avanti West Coast Route Map | Avanti West Coast". www.avantiwestcoast.co.uk (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
  28. ↑ "Trains: Plans for new London-west Wales services approved". BBC News (yn Saesneg). 2022-12-01. Cyrchwyd 2023-04-20.
  29. ↑ "Wales route". Network Rail (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
  30. ↑ Phillips, Lauren (2023-04-18). "World's first rail testing centre in Wales partners with Hitachi Rail". Business Live (yn Saesneg). Cyrchwyd 2023-04-20.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Trafnidiaeth_Rheilffordd_Cymru&oldid=11830929"