Yad Vashem

Yad Vashem
	יָד וַשֵׁם
	Aerial view of Yad Vashem
Sefydlwyd	19 August 1953
Lleoliad	Ar lethr orllewinnol Mynydd Herzl, a elwir hefyd yn 'Mynydd Coffad', pegwn yng ngorllewin Jeriwsalem, Israel
Coordinates	31°46′27″N 35°10′32″E / 31.77417°N 35.17556°ECyfesurynnau: 31°46′27″N 35°10′32″E / 31.77417°N 35.17556°E
Math	Israel's official memorial to the victims of the Holocaust
Ymwelwyr	about 925,000 (2017), 800,000 (2016 and 2015)
Gwefan	yadvashem.org

Yad Vashem, neu, mewn orgraff Gymraeg; Iad Fasiem (Hebraeg: יד ושם) yw sefydliad swyddogol gwladwriaeth Israel ar gyfer coffáu dioddefwyr Iddewig yr Holocost ac achubwyr Iddewon. Mae'r sefydliad wedi'i leoli ger Jerwsalem. Mae Yad Vashem yn golygu cofeb ac enw ac fe'i cymerir o Lyfr Eseia 56:5 yn y Beibl.^[5]^[6]

Mae'r heneb yn cynnwys ystafell goffa, amgueddfa hanesyddol, "Neuadd y Namur", archif, llyfrgell, "Dyffryn y Cymunedau Dinistriedig" a pharc ymroddedig i'r bobl sydd wedi derbyn gwobr gan Yad Vashem, y "Cyfiawn Ymhlith y Cenhedloedd". Mae'r rhain i gyd yn bobl nad ydynt yn Iddewon a achubodd Iddewon yn ystod yr erledigaeth.

Lleoliad[golygu | golygu cod]

Lleolir Yad Vashem ar lethr gorllewinol Mynydd Herzl (a enwir wedi sefydlydd Seioniaeth, Theodor Herzl, a elwir hefyd yn Fynydd y Cofio, yng ngorllewin Jerwsalem, ar ucher o 804 metr (2,638 tr) uwch lefel y môr ac yn gyfagos i Goedwig Jerwsalem. Mae'r gofeb yn cynnwys cyfadeilad 180-dwnam (18.0 ha; 44.5-erw) sy'n cynnwys dau fath o gyfleusterau: rhai wedi'u neilltuo i astudiaeth wyddonol o'r Holocost a hil-laddiad yn gyffredinol, a chofebion ac amgueddfeydd sy'n darparu ar gyfer anghenion y cyhoedd mwy.

Cefndir[golygu | golygu cod]

Yn y grefydd Iddewig mae’n bwysig bod corff yr ymadawedig yn cael ei gladdu ar ôl marwolaeth a bod y bedd yn aros heb ei ddifrodi. Fodd bynnag, nid oes unrhyw weddillion o lawer o ddioddefwyr yr Holocost wedi goroesi. Dyna pam mae gan Yad Vashem "Neuadd yr Enwau" sydd i fod nid yn unig i ddangos pa unigolion a gafodd eu llofruddio, ond hefyd i gymryd lle bedd.

Mae sefydliad Yad Vashem hefyd yn gweithio ar wyddoniadur hanesyddol/daearyddol, y Pinkasei Hakehillot, o bob un o’r tua 5000 o gymunedau Iddewig yn Ewrop a Gogledd Affrica a gafodd eu dileu’n llwyr neu’n rhannol yn ystod oes y Natsïaid.

Archif[golygu | golygu cod]

Mae'r archifau'n cynnwys hanes yr Holocost (Hebraeg: Shoah). Mae ffotograffau a miloedd o deitlau ffilm yn cael eu storio mewn llawer o ieithoedd. Ymhellach, mae'r archif yn cynnwys miliynau o dudalennau o ddogfennau, gan y Natsïaid, gan Iddewon unigol a sefydliadau Iddewig, eiddo, treialon, alltudion a goroeswyr. Yn bennaf oll mae ymwelwyr yn gallu gweld y deunydd hwn.

Mae degau o filoedd o dystiolaethau personol wedi'u tapio neu eu trawsgrifio. Mae’r casgliad tystebau hwn wedi bod yn rhan o Restr Treftadaeth y Byd ar gyfer dogfennau ers 2013.^[7]

Gardd Cofebau[golygu | golygu cod]

Mae'r casgliad cerfluniau, sy'n cael ei arddangos ar dir Yad Washem, yn cynnwys cerfluniau a chofebion gan, ymhlith eraill, Kosso Eloul ("Y Fflam Tragwyddol", 1960), Naftali Broom ("O'r Holocost i Aileni", 1970), Ilana Gur, Lea Michelson, Hubertus von Pilgrim ("Dachauer Todesmarsch", 1992), Nathan Rapoport ("Gwrthryfel Ghetto Warsaw" a "The Last March", 1976), Moshe Safdie ("Cofeb y Plant" a "Chofeb i'r Alltudion"), Boris Saktsier ("Janusz Korczak a'r Plant tz), Zahara Scha Scha ("Cangen Chwe-candalabrum", 1960), Buky Schwartz ("Gates", 1969 a "The Pillow of Heroism", 1970), Shlomo Selinger ("The Unknown Righteous Amoung the Nations", 1987), Marcelle Swergold ("Torah"), a Zadok Ben-David ("Er yw coeden dyn y maes", 2003).

Parc[golygu | golygu cod]

Mae'r parc yn cynnwys wal goffa, Colofn yr Arwyr a nifer o henebion llai i goffau unigolion neu gymunedau sydd wedi gwahaniaethu'n arbennig eu hunain. Mae Yad Washem hefyd yn gartref i wybodaeth am y diplomydd o Sweden, Raoul Wallenberg, y diwydiannydd a thestun ffilm enwog o'r un Schindler's List, Oskar Schindler a Sempo Sugihara.

Hanes yr Athrofa[golygu | golygu cod]

Sefydlwyd Yad Vashem ar 19 Awst 1953, o dan gyfraith a basiwyd gan y Knesset, senedd Israel.

Yn 2005, ehangodd Yad Vashem i bedair gwaith ei faint gwreiddiol. Digwyddodd hyn ar ôl cyfnod cynllunio a gweithredu deng mlynedd, 60 mlynedd ar ôl diwedd yr Ail Ryfel Byd. Adeiladwyd yr estyniad gan y pensaer Moshe Safdie. Mynychwyd yr agoriad, ar 15 Mawrth 2005, gan lawer o benaethiaid gwladwriaeth a llywodraeth o bob rhan o'r byd.

Yr unig arweinydd rhyngwladol i siarad yn yr ailagor oedd Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, Kofi Annan. Dywedodd wrth y 1,500 o wahoddedigion fod "CCU nad yw'n ymladd ar y blaen yn erbyn gwrth-Semitiaeth a mathau eraill o hiliaeth yn gwadu ei hanes." “Mae’r rhwymedigaeth honno’n ein cysylltu â’r bobl Iddewig ac â Gwladwriaeth Israel,” meddai Annan.