Y cyrch ar Gapitol yr Unol Daleithiau (2021)

Oddi ar Wicipedia
Y cyrch ar Gapitol yr Unol Daleithiau
Enghraifft o'r canlynolgwrthdystiad, rhuthr, ymgais ar coup d'état, cyfodi, gwrthryfel, livestreamed crime Edit this on Wikidata
Dyddiad6 Ionawr 2021 Edit this on Wikidata
Lladdwyd5 Edit this on Wikidata
Rhan oProtestiadau etholiad yr Unol Daleithiau 2020–2021 Edit this on Wikidata
Rhagflaenwyd ganSave America March Edit this on Wikidata
Olynwyd ganaftermath of the January 6 United States Capitol attack Edit this on Wikidata
LleoliadCapitol yr Unol Daleithiau Edit this on Wikidata
Map
GwladwriaethUnol Daleithiau America Edit this on Wikidata
RhanbarthWashington Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Roedd y cyrch ar Gapitol yr Unol Daleithiau 2021 yn ymgais gan derfysgwyr oedd yn gefnogol i Donald Trump i feddiannu adeiladau'r Capitol yn Washington DC i geisio gwyrdroi canlyniad Etholiad Arlywyddol 2020.

Cefndir[golygu | golygu cod]

Cynhaliwyd Etholiad arlywyddol yr Unol Daleithiau 2020 ar Ddydd Mawrth 3 Tachwedd 2020 i ethol Arlywydd ac Is-arlywydd Unol Daleithiau America. Trechodd tocyn Democrataidd y cyn is-Arlywydd Joe Biden a seneddwr yr Unol Daleithiau o California Kamala Harris docyn Gweriniaethol, yr arlywydd deilliad Donald Trump a’r is-Arlywydd Mike Pence.

Oherwydd y pandemig coronafirws annogwyd pleidleiswyr i bleidleisio yn gynnar a drwy'r post yn hytrach nac ar y diwrnod.[1]

Cyn, yn ystod, ac ar ôl Diwrnod yr Etholiad, ceisiodd Trump a nifer o Weriniaethwyr wyrdroi’r etholiad a gwyrdroi’r canlyniadau, gan honni twyll etholiadol eang a cheisio dylanwadu ar y broses cyfrif pleidleisiau mewn taleithiau.[2] Er hyn ni chanfu’r Twrnai Cyffredinol William Barr na swyddogion ym mhob un o’r 50 talaith unrhyw dystiolaeth o dwyll nac afreoleidd-dra eang yn yr etholiad.[3][4]

Cyflwynwyd nifer o heriau cyfreithiol i'r canlyniadau gan Trump, gydag achos yn cael ei chyflwyno i'r Llys Goruchaf yr UDA. Methodd pob achos oherwydd diffyg tystiolaeth.[5]

Ardystiwyd canlyniadau'r etholiad ym mhob talaith ac ardal DC erbyn 9 Rhagfyr. Ar 14 Rhagfyr 2020, daeth cadarnhad o'r canlyniad wrth i'r coleg etholiadol bleidleisio, gyda pob talaith yn cyfarfod i gyfri pleidleisau eu etholwyr. Cadarnahwyd fod Joe Biden wedi cael 306 pleidlais a Donald Trump wedi cael 232. Cafodd y canlyniad ei ddanfon ymlaen i'r Gyngres ar y 6 Ionawr 2021.[6]

Y terfysg[golygu | golygu cod]

Ar 6 Ionawr, 2021 ymosododd terfysgwyr ar Capitol yr Unol Daleithiau. Roedd y terfysgwyr yn cefnogi ymdrechion Arlywydd yr Unol Daleithiau, Donald Trump, i wyrdroi ei golled o etholiad arlywyddol Tachwedd 2020. Ar ôl torri perimedrau lluosog yr heddlu, bu'r terfysgwyr yn meddiannu, fandaleiddio,[7][8] a difrodi [9] rhannau o'r adeilad am sawl awr.[10] Arweiniodd y terfysg at wacáu a chloi adeilad y Capitol gan darfu ar sesiwn ar y cyd o'r Gyngres a ymgynullodd i gyfrif y pleidleisiau etholiadol ac i ffurfioli buddugoliaeth etholiadol yr Arlywydd etholedig Joe Biden.

Ymgasglodd y protestwyr i gefnogi ffug honiadau Trump fod etholiad 2020 wedi’i “ddwyn” oddi arno. Wedi’i wysio gan Trump,[11] ymgasglodd miloedd o’i gefnogwyr yn Washington, DC, ar 5 a 6/1/ i fynnu bod yr Is-lywydd Mike Pence a’r Gyngres yn gwrthod cydnabod buddugoliaeth gyfreithlon Biden.[12][13][14] Daeth rhai protestwyr yn dreisgar. Bu ymosod ar heddwas a fu farw’n ddiweddarach. Codwyd crocbren ar dir y Capitol a bu ymosod ar newyddiadurwyr. Bu ymgais i gymryd deddfwyr gwystlon ac i greu niwed corfforol i Lefarydd y Tŷ Nancy Pelosi a Pence, am wrthod annilysu’r canlyniad etholiadol a thrwy hynny fuddugoliaeth Biden.[15]

Ymgasglodd protestwyr ar yr Ellipse ar gyfer y "Save America March" ar fore 6 Ionawr;[16][17] Anerchodd Trump, Donald Trump Jr., Rudy Giuliani, a sawl aelod o’r Gyngres y dorf. Anogodd Trump ei gefnogwyr i "ymladd fel y cythraul" i "gipio ein gwlad yn ôl" ac i orymdeithio tuag at y Capitol.[18][19] Galwodd Giuliani am "brawf trwy ornest " [20] a bygythiodd Trump Jr wrthwynebwyr yr arlywydd trwy ddweud "rydyn ni'n dod amdanoch chi", ar ôl galw am "ryfel diarbed" yn yr wythnosau cyn y terfysgoedd.[21][22]

Wrth i'r terfysgwyr fynd i mewn i'r Capitol trwy dorri ffenestri a drysau, gwagiodd lluoedd diogelwch y Capitol siambrau'r Senedd a Thŷ'r Cynrychiolwyr. Gwagiwyd sawl adeilad yng nghanolfan Capitol, a chafodd pob un ohonynt eu cloi lawr.[23] Goresgynnodd y terfysgwyr systemau ddiogelwch y tu fewn i'r adeilad i feddiannu siambr y Senedd a wagiwyd. Tynnodd swyddogion gorfodaeth cyfraith ffederal eu gynnau llaw i atal mynediad i lawr y Tŷ gwag.[24][25][26] Cafodd swyddfa wag Pelosi ei ysbeilio a'i fandaleiddio.[27][28] Cafwyd hyd i ddyfeisiau ffrwydrol byrfyfyr ar dir y Capitol yn ystod y terfysgoedd. Darganfuwyd ffrwydron hefyd ger swyddfeydd y Pwyllgor Cenedlaethol Democrataidd a'r Pwyllgor Cenedlaethol Gweriniaethol, ac mewn cerbyd cyfagos.

Marwolaethau[golygu | golygu cod]

Bu farw pump o bobl yn ystod y digwyddiadau ac anafwyd nifer mwy yn ddifrifol. Bu farw heddwas llu'r Capitol Brian D. Sicknick ar ôl iddo gael ei guro ar ei ben gyda diffoddwr tân.[29][30][31] Lansiodd awdurdodau ffederal ymchwiliad llofruddiaeth i archwilio lladd Sicknick.[32] Cafodd un ddynes a geisiodd fynd i mewn i siambr y Tŷ trwy ddrws dan faricêd ei saethu gan yr heddlu a bu farw’n ddiweddarach.[33][34][35] Dioddefodd tri gwrthdystiwr arall argyfyngau meddygol angheuol yn ystod y digwyddiad.

Ymateb Trump[golygu | golygu cod]

Ymatebodd Trump yn araf i'r meddiannu, gan wrthod y ceisiadau cyntaf am anfon Gwarchodlu Cenedlaethol Dosbarth Columbia i chwalu'r dorf.[36] Rhoddodd fideo ar ei gyfrif Twitter yn canmol y terfysgwyr fel "gwladgarwyr gwych" ond yn dweud wrthynt am "fynd adref mewn heddwch" wrth ailadrodd ei honiadau ffug o dwyll etholiadol.[37][38] Gwasgarwyd y dorf o Capitol yr UD yn ddiweddarach y noson honno. Ailddechreuodd cyfrif y pleidleisiau etholiadol y noson honno ac fe’i cwblhawyd yn oriau mân y bore drannoeth. Wedi'r cyfrif cyhoeddodd Pence mai Biden a’r Is-arlywydd etholedig Kamala Harris oedd yn fuddugol a chadarnhau y byddant yn dechrau yn y swydd ar 20 Ionawr. Dan bwysau gan ei weinyddiaeth ac ymddiswyddiadau niferus, recordiodd Trump araith ar gyfer y teledu lle ymrwymodd i drosglwyddo pŵer yn drefnus.[39][40][41] Tridiau yn ddiweddarach ar 9 Ionawr adroddodd The New York Times fod Trump wedi dweud wrth gynorthwywyr yn Y Tŷ Gwyn ei fod yn difaru’r datganiad hwn ac na fyddai’n ymddiswyddo o’i swydd.[42]

Ymateb eraill[golygu | golygu cod]

Ysgogodd y digwyddiadau gondemniad eang gan arweinwyr gwleidyddol a sefydliadau yn yr Unol Daleithiau ac yn rhyngwladol. Galwodd Arweinydd Mwyafrif y Senedd, Mitch McConnell, y cyrch ar y Capitol yn “wrthryfel a fethodd”. Galwodd Pelosi ac Arweinydd Lleiafrif y Senedd, Chuck Schumer, am i Trump gael ei ddiswyddo, naill ai drwy ddefnyddio 25ain Gwelliant y Cyfansoddiad Americanaidd neu drwy uchelgyhuddo .[43] Ymatebodd Facebook trwy gloi cyfrifon Trump a chael gwared a physt yn ymwneud â’r digwyddiad, ac ymatebodd Twitter i ddechrau trwy gloi ei gyfrif am 12 awr, ac yna ei atal yn barhaol.[44][45]

Disgrifiwyd y terfysgoedd a'r cyrch i feddiannu'r Capitol fel brad,[46] gwrthryfel, anogaeth, terfysgaeth ddomestig,[47] ac ymgais gan Trump i gynnal coup d’état neu hunan-coup .[48][49][50]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ "Joe Biden gam yn nes at hawlio buddugoliaeth yn yr etholiad arlywyddol". Golwg360. 2020-11-05. Cyrchwyd 2021-01-11.
  2. ↑ "Donald Trump yn dweud bod yr etholiad "ymhell o fod drosodd"". Golwg360. 2020-11-07. Cyrchwyd 2021-01-11.
  3. ↑ "Disputing Trump, Barr says no widespread election fraud". AP NEWS. 2020-12-01. Cyrchwyd 2021-01-11.
  4. ↑ Corasaniti, Nick; Epstein, Reid J.; Rutenberg, Jim (2020-11-11). "The Times Called Officials in Every State: No Evidence of Voter Fraud". The New York Times (yn Saesneg). ISSN 0362-4331. Cyrchwyd 2021-01-11.
  5. ↑ "Goruchaf Lys America'n gwrthod apêl Trump". Golwg360. 2020-12-12. Cyrchwyd 2021-01-11.
  6. ↑ "Electoral college confirms Joe Biden's presidential victory". BBC News (yn Saesneg). 2020-12-14. Cyrchwyd 2021-01-11.
  7. ↑ "Trump supporters storm Capitol; DC National Guard activated; woman fatally shot". The Washington Post. 7 Ionawr 2021.
  8. ↑ Thomas Pallini (7 Ionawr 2021). "Photos show the aftermath of an unprecedented and destructive siege on the US Capitol that left 4 rioters dead". Business Insider.
  9. ↑ Daly, Matthew; Balsamo, Michael (8 Ionawr 2021). "Deadly siege focuses attention on Capitol Police". Associated Press. Cyrchwyd 9 Ionawr 2021.
  10. ↑ Landale, James (7 Ionawr 2021). "Capitol siege: Trump's words 'directly led' to violence, Patel says". BBC. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 8 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  11. ↑ Barry, Dan; Frenkel, Sheera (7 Ionawr 2021). "'Be There. Will Be Wild!': Trump All but Circled the Date". The New York Times (yn Saesneg). ISSN 0362-4331. Cyrchwyd 9 Ionawr 2021.
  12. ↑ Amenabar, Teddy; Zauzmer, Julie; Davies, Emily; Brice-Saddler, Michael; Ruane, Michael E.; et al. (6 Ionawr 2021). "Live updates: Hundreds storm Capitol barricades; two nearby buildings briefly evacuated; Trump falsely tells thousands he won". The Washington Post. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Ionawr 2021. Cyrchwyd 6 Ionawr 2021.
  13. ↑ Peñaloza, Marisa (6 Ionawr 2021). "Trump Supporters Clash With Capitol Police At Protest". NPR. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Ionawr 2021. Cyrchwyd 6 Ionawr 2021.
  14. ↑ Rodd, Scott; Hooks, Kris. "Trump Supporters, Proud Boys Converge On California's Capitol To Protest Electoral College Count". CapRadio. KXJZ. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Ionawr 2021. Cyrchwyd 6 Ionawr 2021.
  15. ↑ "Must-See New Video Shows Capitol Riot Was Way Worse Than We Thought | All In | MSNBC - YouTube". www.youtube.com. Cyrchwyd January 10, 2021.
  16. ↑ Faulders, Katherine; Santucci, John (January 5, 2021). "As he seeks to prevent certification of election, Trump plans to attend DC rally". ABC News. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  17. ↑ Holmes, Anisa (6 Ionawr 2021). "Trump Supporters Gather, President Incites Chaos in DC". WRC-TV. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  18. ↑ McCarthy, Tom; Ho, Vivian; Greve, Joan E. (7 Ionawr 2021). "Schumer calls pro-Trump mob 'domestic terrorists' as Senate resumes election certification - live". The Guardian. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Ionawr 2021. Cyrchwyd 6 Ionawr 2021.
  19. ↑ Andersen, Travis (6 Ionawr 2021). "Before mob stormed US Capitol, Trump told them to 'fight like hell' -". The Boston Globe. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  20. ↑ Blake, Aaron (7 Ionawr 2021). "'Let's have trial by combat': How Trump and allies egged on the violent scenes Wednesday". The Washington Post. ISSN 0190-8286. Cyrchwyd 8 Ionawr 2021.
  21. ↑ "Trump Told Crowd 'You Will Never Take Back Our Country With Weakness'". The New York Times. Cyrchwyd 9 Ionawr 2021.
  22. ↑ "'Reckless' and 'stupid': Trump Jr calls for 'total war' over election results". The Independent. Cyrchwyd January 10, 2021.
  23. ↑ "Watch Live: Protesters Swarm US Capitol Steps as Congress Counts Electoral Votes". NBC4 Washington (yn Saesneg). 6 Ionawr 2021. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Ionawr 2021. Cyrchwyd 6 Ionawr 2021.
  24. ↑ Macias, Amanda; Mangan, Dan (6 Ionawr 2021). "U.S. Capitol secured hours after pro-Trump rioters invade Congress". CNBC. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  25. ↑ McEvoy, Jemima (6 Ionawr 2021). "DC Protests Live Coverage: Entire Capitol Now On Lockdown As Protesters Enter The Building". Forbes. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Ionawr 2021. Cyrchwyd 6 Ionawr 2021.
  26. ↑ Lang, Brent; Littleton, Cynthia (6 Ionawr 2021). "U.S. Capitol on Lockdown, Pro-Trump Protestors Breach Police Lines". Variety. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Ionawr 2021. Cyrchwyd 6 Ionawr 2021.
  27. ↑ Conradis, Brandon (6 Ionawr 2021). "Pelosi's office vandalized after pro-Trump rioters storm Capitol". TheHill (yn Saesneg). Cyrchwyd January 10, 2021.
  28. ↑ Swaine, Jon. "Man who posed at Pelosi desk said in Facebook post that he is prepared for violent death". The Washington Post (yn Saesneg). ISSN 0190-8286. Cyrchwyd 9 Ionawr 2021.
  29. ↑ Benner, Katie; Levenson, Michael (8 Ionawr 2021). "A Capitol Police officer who was seriously injured Wednesday remains on life support". The New York Times (yn Saesneg). ISSN 0362-4331. Cyrchwyd 8 Ionawr 2021.
  30. ↑ Dartunorro, Clark; Thorp V, Frank (8 Ionawr 2021). "Capitol Police officer dies from injuries after clashing with pro-Trump mob". NBC News. Cyrchwyd 8 Ionawr 2021.
  31. ↑ "Capitol Police say cop, reportedly hit with fire extinguisher during Hill mob, dies of his injuries". Chicago Tribune. 8 Ionawr 2021. Cyrchwyd 8 Ionawr 2021.
  32. ↑ Perez, Evan; LeBlanc, Paul (8 Ionawr 2021). "Federal murder investigation to be opened in Capitol Police officer's death". The Mercury News. Cyrchwyd 8 Ionawr 2021.
  33. ↑ "Trump supporters storm U.S. Capitol, with one woman killed and tear gas fired". The Washington Post. 6 Ionawr 2021. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Ionawr 2021. Cyrchwyd 6 Ionawr 2021.
  34. ↑ Matthews, Dylan (6 Ionawr 2021). "Watch a tearful Trump supporter ask C-SPAN if her president lied to her". Vox. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021. At least one of the group storming the Capitol, Trump supporter Ashli Babbitt, was killed by an unknown shooter after she had made it inside the Capitol building.
  35. ↑ "Man says San Diego woman killed in Capitol siege was his wife". KXAN Austin. 7 Ionawr 2021. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  36. ↑ Walsh, Joe. "Reports: Trump Resisted Sending National Guard To Quell Violent Mob At U.S. Capitol". Forbes.
  37. ↑ Zilbermints, Regina (6 Ionawr 2021). "Trump tells rioters 'go home,' repeats claims that election 'fraudulent'". The Hill. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Ionawr 2021. Cyrchwyd 6 Ionawr 2021.
  38. ↑ Durkee, Alison (6 Ionawr 2021). "Trump Justifies Supporters Storming Capitol: 'These Are The Things And Events That Happen'". Forbes. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  39. ↑ Liptak, Kevin; Stracqualursi, Veronica; Malloy, Allie (7 Ionawr 2021). "Isolated Trump reluctantly pledges 'orderly' transition after inciting mob". CNN. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2021.
  40. ↑ Fordham, Evie (7 Ionawr 2021). "Trump promises 'orderly transition' on Jan. 20 after Electoral College results certified". Fox News. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 8 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  41. ↑ Elbaum, Rachel (7 Ionawr 2021). "Trump commits to 'orderly transition' in statement after mob storms Capitol". NBC. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 8 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  42. ↑ Broadwater, Luke; Fandos, Nicholas; Haberman, Maggie (9 Ionawr 2021). "Democrats Ready Impeachment Charge Against Trump for Inciting Capitol Mob". The New York Times. Cyrchwyd 9 Ionawr 2021.
  43. ↑ Pramuk, Jacob (7 Ionawr 2021). "Pelosi and Schumer call for Trump's immediate removal from office for 'insurrection'" (yn Saesneg). CNBC. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 8 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  44. ↑ Karni, Annie; Haberman, Maggie (6 Ionawr 2021). "Trump openly condones supporters who violently stormed the Capitol, prompting Twitter to lock his account". The New York Times (yn Saesneg). ISSN 0362-4331. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  45. ↑ Business, Brian Fung, CNN. "Twitter bans President Trump permanently". CNN. Cyrchwyd 9 Ionawr 2021.
  46. ↑ Larson, Carlton (7 Ionawr 2021). "The framers would have seen the mob at the Capitol as traitors". Washington Post. Cyrchwyd 9 Ionawr 2021.
  47. ↑ "Conservative media members erupt with anger over protesters storming Capitol: 'This is domestic terrorism'". Fox News. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Ionawr 2021. Cyrchwyd 7 Ionawr 2021.
  48. ↑ Sources that refer to the event as a coup include:
  49. ↑ Coleman, Justine (6 Ionawr 2021). "GOP lawmaker on violence at Capitol: 'This is a coup attempt'". The Hill (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 Ionawr 2021. Cyrchwyd 6 Ionawr 2021.
  50. ↑ Call, Charles T. (8 Ionawr 2021). "No, it's not a coup — It's a failed 'self-coup' that will undermine US leadership and democracy worldwide". Brookings Institution (yn Saesneg). Cyrchwyd 9 Ionawr 2021. Trump’s measures to overturn the elections since November 3 constitute a 'coup,' as they involve illegal usurpation of state power, even when it may not involve the use of force. Yet it is a 'self'-coup because it is perpetrated by the head of government rather than military officers or others against that chief executive.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Y_cyrch_ar_Gapitol_yr_Unol_Daleithiau_(2021)&oldid=12272796"