Turku

Turku
Math	dinas fawr, bwrdeistref y Ffindir, dinas â phorthladd
Poblogaeth	187,604
Sefydlwyd	1229 ;
Pennaeth llywodraeth	Minna Arve
Cylchfa amser	UTC+2, UTC+03:00
Gefeilldref/i	Fflorens, Varna, Cwlen, St Petersburg, Bratislava, Gdańsk, Rostock, Bwrdeistref Göteborg, Aarhus, Constanța, Szeged, Tartu, Bergen
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Ffinneg, Swedeg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Varsinais-Suomi
Sir	Finland Proper
Gwlad	Y Ffindir
Arwynebedd	306.36 km², 245.63 km², 60.73 km²
Uwch y môr	0 metr
Gerllaw	Afon Aura
Yn ffinio gyda	Pargas, Aura, Pöytyä, Mynämäki, Nousiainen, Rusko, Kaarina, Lieto, Raisio, Naantali
Cyfesurynnau	60.4517°N 22.27°E
Cod post	20000–20960
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Cyngor Dinas Turku
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	city manager of Turku
Pennaeth y Llywodraeth	Minna Arve
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Dinas ar arfordir de-orllewin y Ffindir ar aber Afon Aura yw Turku (Ffinneg: [ˈturku], Swedeg: Åbo [ˈoːbu]). Gwladychwyd y dref yn ystod y 13eg ganrif a sefydlwyd hi ar ddiwedd y ganrif honno, sy'n golygu mai dinas hynaf y Ffindir yw hi. Daeth yn ddinas bwysicaf y wlad, a bu felly am ganrifoedd. Ar ôl i'r Ffindir ddod yn rhan o Ymerodraeth Rwsia ym 1809, symudwyd prifddinas Uchel Ddugiaeth y Ffindir i Helsinki ym 1812, ond Turku oedd y ddinas fwyaf poblog yn y Ffindir tan ddiwedd y 1840au. Mae'n dal yn brifddinas ranbarthol ac yn ganolbwynt busnes a diwylliant.

Enw[golygu | golygu cod]

Mae'r enw Ffinneg Turku yn deillio o air Hen Slafeg Dwyreiniol tǔrgǔ, sy'n golygu "marchnad".^[1] Mae'r gair turku yn dal i olygu "marchnad" mewn rhai idiomau yn y Ffinneg. Torg yw'r gair Swedeg am farchnad ac mae'n debyg iddo gael ei fenthyg o Hen Slafeg Dwyreiniol, ond roedd eisoes yn cael ei ddefnyddio yn Hen Swedeg.^[2]

Mae'r enw Swedeg Åbo i'w weld yn hawdd ei esbonio, oherwydd iddo gynnwys y geiriau å ("afon") a bo ("nyth, annedd") a allai olygu rhyweth tebyg i "dŷ'r afon". Er hynny, mae geirdarddwyr yn credu bod yr esboniad hwn yn anghywir gan mai hen enw yw ef ac nad oes dim enwau tebyg eraill.^[3] Ceir hen derm cyfreithiol o'r enw åborätt (sy'n golygu "hawl i fyw yn"), a oedd yn rhoi'r hawl etifeddadwy i ddinasyddion ("åbo") i fyw ar dir a oedd yn perthyn i'r goron.^[4]

Awgrymwyd hefyd fod yr enw Ffinneg Turku yn cyfeirio at y farchnad yn wreiddiol ond bod yr enw Swedeg Åbo yn cyfeirio at y castell.

Yn Ffinneg, Turun yw cyflwr genidol Turku, felly mae llawer of enwau Ffineg ar sefydliadau Turku yn dechrau gyda'r gair hwn, er enghraifft, Turun yliopisto am Brifysgol Turku.