Pobydd coch
| Pobydd coch Furnarius rufus
| |
|---|---|
| Statws cadwraeth | |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Animalia |
| Ffylwm: | Chordata |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Passeriformes |
| Teulu: | Furnariidae |
| Genws: | Furnarius[*] |
| Rhywogaeth: | Furnarius rufus |
| Enw deuenwol | |
| Furnarius rufus | |
| |
| Dosbarthiad y rhywogaeth | |
_(3).jpg)
Aderyn popty canolig ei faint yn nheulu'r Furnariidae yw'r pobydd coch (Furnarius rufus ). Mae i'w gael yn nwyrain De America, a dyma aderyn cenedlaethol yr Ariannin ac Uruguay. Mae'n gyffredin mewn peithdir, prysgwydd ail-dyfiant, porfeydd a thir amaethyddol ac mae'n synanthropig. Mae ei amrediad yn cynnwys canol-orllewin, de-ddwyrain a de Brasil, Bolifia, Paragwai, Wrwgwai a gogledd a chanol yr Ariannin, gan ymestyn mor bell i'r de â gogledd Patagonia. Mae'r rhywogaeth yn perthyn agosaf i bobydd cribog Paragwai a'r Ariannin. Mae pedwar isrywogaeth wedi'u derbyn.
Mae'r pobydd coch yn ganolig ei faint gyda chynffon sgwâr a phig wedi'i blygu i lawr fymryn. Ar y cyfan mae'r plu yn frowngoch gyda choron frown plaen a gwddf gwyn. Mae'r ddau ryw yn debyg i'w gilydd ac mae adar ifanc ychydig yn oleuach odditanynt (yn ôl pob tebyg oherwydd eu bod yn lanach). Mae pobyddion coch yn bwydo ar bryfed ac arthropodau eraill a geir trwy chwilota ar y ddaear wrth gerdded. Maent weithiau'n bwydo ar sbarion fel briwsion bara. Mae caneuon y ddau ryw yn wahanol. Mae’r tril cyflym, a glywir fel arfer yn rhan o’r ddeuawd, yn gyflymach yn y gwryw, yn arafach yn y fenyw, ac mae’r ddau yn curo eu hadenydd wrth eu hochrau wrth ganu a’r adenydd yn curo ar yr un traw â’u tril. Felly, wrth wylio gall arsylwr adnabod y rhyw trwy ba mor gyflym y mae eu hadenydd yn curo wrth ganu.
Aderyn a rhywogaeth o adar yw Pobydd coch (sy'n enw gwrywaidd; enw lluosog: pobyddion cochion) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol Furnarius rufus; yr enw Saesneg arno yw Rufous hornero. Mae'n perthyn i deulu'r Adar Pobty (Lladin: Furnariidae) sydd yn urdd y Passeriformes.[1]
Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn F. rufus, sef enw'r rhywogaeth.[2] Mae'r rhywogaeth hon i'w chanfod yn Ne America.
Ysglyfaethwyr[golygu | golygu cod]
Ymhlith y rhai sy'n ysglyfaethu pobyddion coch llawndwf ac ifanc mae adar fel yr eryr bronddu Geranoaetus melanoleucus[1], mamaliaid bach, cathod dof, a nifer o rywogaethau o nadroedd ac o bosibl madfallod. Fodd bynnag, mae'n debyg bod ei nyth dan do yn lleihau'r risg o ysglyfaethu. Mae'n eithaf cyffredin gweld sawl nyth yn agos at ei gilydd (neu hyd yn oed ar ben nythod hŷn) yn yr un safle nythu. Fodd bynnag, efallai y bydd nyth nas defnyddiwyd o'r blaen yn cael ei atgyweirio ar gyfer tymor bridio newydd.
Cenhedlu[golygu | golygu cod]
Mae'r pobydd coch yn nythu yn yr haf awstraidd, gan ddodwy wyau rhwng Awst a Rhagfyr, magu nythaid yn fuan wedyn, a gall y cywion aros yn eu tiriogaeth geni tan y tymor magu canlynol. Mae'r rhywogaeth yn unweddog (un partner) ac mae'r bond pâru yn hirdymor, weithiau am oes. Mae nyth y rhywogaeth yn nodweddiadol ar gyfer y genws, sef "popty" o glai trwchus mawr wedi'i osod ar goeden, neu strwythurau o waith dyn fel pyst ffens, polion ffôn neu adeiladau. Mae parau yn aros gyda'i gilydd trwy gydol y flwyddyn a byddant yn gweithio ar y nyth yn ystod yr amser hwnnw; gellir adeiladu nythod mewn cyn lleied â 5 diwrnod ond fel arfer mae'n cymryd mwy o amser, weithiau misoedd, i'w cwblhau. Yn gyffredinol, mae'r nythiad yn cynnwys dwy i bedwar wy. Mae'r wyau'n cael eu dodwy bob yn ail ddiwrnod a'u deor am 14-18 diwrnod. Mae'r cywion yn cael eu bwydo am 23-26 diwrnod cyn iddynt fynd dros y nyth; mae adar ifanc yn aros yn nhiriogaeth eu rhieni am tua 6 mis ar ôl magu plu ac weithiau tan y tymor nythu dilynol. Mae'r ddau riant yn deor wyau ac yn bwydo'r rhai ifanc. Gall adar pobty ailddefnyddio nythod neu beidio, felly mae'n eithaf cyffredin gweld sawl nyth yn agos at ei gilydd (neu hyd yn oed ar ben nythod hŷn) yn yr un safle nythu. Fodd bynnag, efallai y bydd nyth nas defnyddiwyd yn flaenorol yn cael ei atgyweirio ar gyfer tymor bridio newydd.
Statws[golygu | golygu cod]
Mae'r pobydd coch wedi elwa o newidiadau dynol i'r amgylchedd ac mae llawer yn byw mewn cynefinoedd sydd wedi'u haddasu'n fawr, fel maestrefi dinasoedd. Yn eu tro gall nythod segur y pobydd coch fod o fudd i rywogaethau amrywiol eraill o adar sy'n nythu yn ei "ffyrnau" nas defnyddir. Mae'r pila melyn penloyw Sicalis flaveola yn un rhywogaeth sy'n nythu'n gyffredin mewn hen nythod adar ffwrn. Mae'r pobydd coch yn olygfa gyfarwydd dros llawer o ystod ei ddosbarthiad.daearyddol ac mae wedi'i fabwysiadu fel aderyn cenedlaethol yr Ariannin ac Wrwgwai. Nid yw'n cael ei fygwth gan weithgareddau dynol ac fe'i rhestrir fel un o Statws Pryder Lleiaf gan yr IUCN.[3]
Enwau[golygu | golygu cod]
Aderyn cenedlaethol yr Ariannin a Pharagwai yw yr Hornero Furnarius rufus. Horno yw popdy neu stôf, ac mae enw’r teulu, y Furnariidae, yn cyfleu yr un peth, sef popdy crwn wedi ei adeiladu o glai, fel oedd yn gyffredin yn ne America ar un adeg. Ei enw Cymraeg yw y pobydd coch, â’r coch yn cyfeirio at ei liw browngoch a chynffon goch. Mae pump aelod o’r teulu, oll yn ne America, â’r pobydd coch, sydd tua maint ein aderyn du ni, yn ymestyn o ganolbarth Brasil, Wrwgwai a Pharagwai hyd canol yr Ariannin.[4]
Ecoleg[golygu | golygu cod]
Mae’r pobydd coch wedi medru addasu’n hawdd i bentrefi a threfi yn ogystal â chefn gwlad ac wedi llwyddo i ymledu dros y degawdau diwethaf cyn belled a Dyffryn Camwy lle gwelir ei nyth clai tebyg i gragen malwen ar ganghennau sawl un o’r coed mwy o faint ar strydoedd y Gaiman.[5] Nid oes unrhyw deulu arall o adar sy’n adeiladu nyth tebyg, nyth sy’n gaer amddiffynnol rhag mamaliaid a nadroedd, yn enwedig gyda’r deryn ei hun yn gallu bod yn heriol a dewr. "Fe’i gwelais yn dal ei dir ac yn hel adar mwy na fo’i hun i ffwrdd".[6]Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; enwau annilys, ee. gormod ohonynt
[7]
Tacsonomeg a systemeg[golygu | golygu cod]
Gwnaethpwyd y nodiadau cyntaf a gymerwyd ar y rhywogaeth gan Philibert Commerson yn 1767, o sbesimen a gafwyd yng nghildraeth Barragán yn ystod alldaith Louis Antoine de Bougainville. Enwodd Commerson yr aderyn fel Turdus fulvus ac fe gyhoeddwyd ei nodiadau yn ddiweddarach gan Georges Buffon yn ei Histoire Naturelle yn 1779. Fodd bynnag, disgrifiwyd y rhywogaeth yn wyddonol gyntaf, fel Merops rufus , gan y naturiaethwr Almaeneg Johann Friedrich Gmelin yn y 13eg argraffiad o Systema Naturae a gyhoeddwyd yn 1788.[8]
Ym 1816, sefydlodd Louis Jean Pierre Vieillot y genws ''Furnarius'' yn ei Analyze d'une nouvelle ornithologie élémentaire a chynhwysodd y pobydd coch ynddo, er na wnaeth Vieillot ei ailenwi'r yn uniongyrchol fel Furnarius rufus. Defnyddiwyd ei henw gwyddonol presennol am y tro cyntaf mewn adareg gan John Gould yn ei Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle yn 1841.[9][10]
Y dyddiau hyn mae'r pobydd coch yn integreiddio'r genws Furnarius â phum rhywogaeth arall. Maent i gyd yn frodorol i Dde America ac yn adeiladu nythod mwd sy'n debyg i hen ffyrnau llosgi pren. Ei berthynas agosaf yw'r pobydd copog Furnarius cristatus, sy'n cael ei ystyried fel ei chwaer rywogaeth oherwydd ymddygiad tebyg, a phatrwm ei blu.[11]
Teulu[golygu | golygu cod]
Mae'r pobydd coch yn perthyn i deulu'r Adar Pobty (Lladin: Furnariidae). Dyma rai o aelodau eraill y teulu:
Rhestr Wicidata:
| rhywogaeth | enw tacson | delwedd |
|---|---|---|
| Bochwen frown | Pseudocolaptes lawrencii | _(5771957543).jpg) |
| Bochwen resog | Pseudocolaptes boissonneautii |  |
| Cropiwr Zimmer | Dendroplex kienerii |  |
| Cropiwr coronog | Lepidocolaptes affinis | _(cropped).jpg) |
| Cropiwr daear gyddfwyn | Upucerthia albigula |  |
| Cropiwr pen rhesog | Lepidocolaptes souleyetii | .jpg) |
| Cropiwr picoch | Hylexetastes perrotii |  |
| Cropiwr sythbig | Dendroplex picus |  |
| Rhedwr bach y paith | Ochetorhynchus phoenicurus |  |
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ [https://web.archive.org/web/20040610130433/http://www.cymdeithasedwardllwyd.org.uk/ Archifwyd 2004-06-10 yn y Peiriant Wayback. Gwefan Cymdeithas Edward Llwyd]; adalwyd 30 Medi 2016.
- ↑ Gwefan Avibase; adalwyd 3 Hydref 2016.
- ↑ "iucn status 13 November 2021"
- ↑ Bwletin y Wladfa (4) gan Twm Elias yn Glas 171 (yn y wasg)
- ↑ Bwletin y Wladfa (4) gan Twm Elias yn Glas 171 (yn y wasg)
- ↑ Bwletin y Wladfa (4) gan Twm Elias yn Glas 171 (yn y wasg).
- ↑ Gwall cyfeirio: Tag
<ref>annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enwkurten1968 - ↑ Gmelin 1788, t. 465.
- ↑ Narosky & Carman 2008, t. 41.
- ↑ Gould 1841, t. 64.
- ↑ Narosky & Carman 2008, t. 44.
Safonwyd yr enw Pobydd coch gan un o brosiectau 
. Mae cronfeydd data Llên Natur (un o brosiectau Cymdeithas Edward Llwyd) ar drwydded agored CC 4.0. Chwiliwch am ragor o wybodaeth ar y rhywogaeth hon ar wefan Llên Natur e.e. yr adran Bywiadur, a chyfrannwch er mwyn datblygu'r erthygl hon ymhellach.