Llyn Celyn
 | |
| Math | cronfa ddŵr  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.95°N 3.6939°W |
| Rheolir gan | Dŵr Cymru |
 | |
Cronfa ddŵr fawr yw Llyn Celyn, a adeiladwyd ym 1961 drwy adeiladu argae ar draws Afon Tryweryn yng ngogledd Cymru. Mae'n gorwedd ar yr A4212 tua tair milltir i'r gorllewin o'r Bala, Gwynedd.
O ganlyniad i greu'r gronfa, boddwyd pentref Capel Celyn, rhywbeth fu'n achos llawer o ddicter yng Nghymru gyda llu o brotestiadau ac ymosodiadau â ffrwydron yn erbyn y gwaith adeiladu gan Owain Williams, Emyr Llewelyn, John Albert Jones ac eraill. Tyfodd Byddin Rhyddid Cymru a Mudiad Amddiffyn Cymru o'r gweithgareddau lled-filwrol hyn. Roedd y pentref yn un o gadarnleoedd y diwylliant Cymraeg, a bwriad y gronfa oedd cyflenwi dŵr i Lerpwl a'r cyffiniau yng ngogledd-orllewin Lloegr. Llwyddodd Cyngor Dinas Lerpwl i gael y ddeddf angenrheidiol trwy San Steffan er i 35 allan o 36 Aelod Seneddol Cymru bleidleisio yn erbyn y mesur. Bu hyn yn achos cynnydd sylweddol yn y gefnogaeth i Blaid Cymru. Yn Hydref 2005, cytunodd Cyngor Dinas Lerpwl i ymddiheuro'n gyhoeddus am y digwyddiad.
Adeiladwyd y gronfa i reoli llif Afon Dyfrdwy fel bod modd tynnu dŵr ohoni yn is i lawr. Mae dŵr yn cael ei ollwng o'r gronfa i Afon Tryweryn ac felly i Afon Dyfrdwy. Oherwydd fod modd rheoli'r llif, mae'r rhan o Afon Tryweryn islaw'r argae yn boblogaidd ar gyfer canŵio gan ymwelwyr.
Darllen pellach[golygu | golygu cod]
- Owain Williams, Cysgod Tryweryn (Ail argraffiad: Gwasg Carreg Gwalch, 1995)
| Tryweryn |
| Capel Celyn |
| Mesur Tryweryn |
| Tri Tryweryn |
| Ffermydd a foddwyd yng Nghwm Tryweryn |
| Llyn Celyn |
| Cofiwch Dryweryn |
| ( ) |