Defnyddiwr:Stefanik/Pwll Tywod
Mae'r polka (hefyd weithiau polca mewn orgraff Gymraeg) yn ddawns gron fywiog mewn bywiog i ymprydio dau-pedwar amser neu alla breve. Daw'r enw o'r Weriniaeth Tsiec (a elwyd yn gyffredin ym Bohemia ar y pryd). Y ffurf sylfaenol yw dilyniant o gamau polca neu gamau bob yn ail (byr-byr-hir) gyda phwyslais ar y cam byr cyntaf, h.y. bob yn ail ar y droed chwith a dde. Dechreuwyd y cam arall hwn yn wreiddiol gyda hop yn Bohemia a daeth i ben gyda hop mewn ardaloedd Almaenig. Cyflwynwyd y gair yn eang ymhlith ieithoedd Ewrop yn yr 1840au cynnar.[1]
Tarddiad[golygu | golygu cod]
Dywedir i'r ddawns gael ei dawnsio am y tro cyntaf gan y forwyn Anna Chadimová (Slezáková, 1805-1884 yn ddiweddarach) un dydd Sul tua 1830 yn Kostelec nad Labem (Elbekosteletz fel adnabwyd yn swyddogol ar y pryd) i'r gân werin leol, ""Strýček Nimra koupil šimla"" ("Brynodd yr Wncwl Nimra Geffyl Gwyn"). Ysgrifennodd yr athro ifanc Josef Neruda a oedd yn bresennol y ddawns a'r alaw a lledu'r ddawns ymhellach.[2][3]
Mae'r enw "Polka" yn golygu "Pwyles" mewn Tsieceg a Phwyleg. Tua 1830 gelwid y ddawns yn půlka (o'r "cam arall", Tsiec půlka = hanner).[1] Newidiwyd yr enw i 'Polka' ym Mhrâg yn 1835 - yn ôl pob tebyg allan o gydymdeimlad â'r Pwyliaid oedd yn cael eu gorthrymu'n drwm ar y pryd (gweler Gwrthryfel Tachwedd), yn ôl ffynonellau eraill ar ôl y canwr Pwylaidd, Esmeralda.
Rhagflaenydd y polka mewn dawns werin Tsiec yw'r “Nimra”.
Mae'r polka yn cael ei ddawnsio i gerddoriaeth syml iawn mewn dau-pedwar amser ac mae'n cynnwys 3-4 atgynhyrchiad o 8, 12 neu 16 bar. Mae'r symudiad yn eithaf cyflym, ond yn arafach na charlamu. Creodd meistri bale sawl math o polca - gan gynnwys pas unigol (camau dawns) o ddawnsiau Slafaidd eraill - megis y polka hongroise, y mazurka (polka masurka), polka à la polacca, y polka cyflym, a gymerwyd hefyd gan Johann Strauss (y mab), ac eraill.[4]
Tarddiad camau'r ddawns[golygu | golygu cod]
Gellir olrhain y cam yn ôl i ddawns werin yr Almaen fel hop ymhell cyn 1800 . Defnyddiodd Johann Sebastian Bach hopscotch yn ei Peasant Cantata yn 1742.
Trosglwyddwyd yr union ffurf ddawns yn Rhine-Franconian 1811 fel hiper, ac mae dawns gron yr Alban y [[Waltz Albanaidd[[ (gelwir yn "Scottish" mewn sawl gwlad) hefyd yn defnyddio'r cam hwn.
Mae polka neu'r waltz Albanaidd wedi cael ei chyflwyno mewn llawer o wledydd: Awstria (Krebspolka), yr Almaen, y Swistir, yr Iseldiroedd, Denmarc (Tyrolerhopsa), Sweden, Norwy ac wrth gwrs y Weriniaeth Tsiec, Slofacia, Gwlad Pwyl, Belarws a llawer o wledydd eraill.
Y Ddawns[golygu | golygu cod]
Mewn dawnsio gwerin - lle mae'r polka wedi ei recordio ers tua 1835, yn Awstria ers tua 1840 - mae sirioldeb y gerddoriaeth a'r cylchdroi cyflym yn aml yn arwain at y dawnsio'n eithaf afieithus. Mewn dawnsio neuadd (Ballroom dancing) mae'r gelfyddyd yn cynnwys, ymhlith pethau eraill, ystum dawnsio da.
Mae'r gwahaniaethau canlynol mewn dawns werin Awstria :
- Polka Franze - araf (≈80 bpm ), gyda cham hercian ar ôl y cam eiledol
- Polka Bohemian - ychydig yn gyflymach (≈100 bpm), fel arfer gyda cham hercian ar ôl y cam eiledol
- Polca – tempo canolig (≈120 bpm), dawnsio heb sgipio
- Polca cyflym – cyflym i gyflym iawn (≈160 bpm), heb gam hercian
Ymledu'r Polka[golygu | golygu cod]
Ymestynodd y polca ar draws Ewrop ac oddi yno ymlaen gydag ymfudwyr i gyfandir America.
Ymgorfforodd Bedřich Smetana y polca yn ei opera The Bartered Bride (Tsieceg: Prodaná nevěsta) ac yn benodol, Act 1.[5][6]
Belarws[golygu | golygu cod]
Yn y 1850au, ehangwyd polca ymhlith Belarwsiaid, a chafodd ei drawsnewid gan y diwylliant cenedlaethol.[7][8] Mewn gwahanol ranbarthau, cododd amrywiadau lleol, a oedd yn cymhathu â llên gwerin coreograffig lleol ac yn ennill poblogrwydd. Roedd rhwyddineb treiddiad y polca i goreograffi Belarwseg oherwydd ei agosrwydd at draddodiadau coreograffig cenedlaethol Belarwseg.[9]
Roedd y polca 2/4 metr yn uno'n dda â dawns draddodiadol Belarwseg, a oedd â metr tebyg. Er enghraifft, mae "Trasucha" (Belarwseg: "Трасуха", "Trasucha" neu "Пацяруха", "Paciaruchais") yn symbol o ddawns werin nodweddiadol, y derbyniodd ei henw ohoni, a polka.[8] Yn fwyaf aml yn Belarus, mae'r polca yn cael ei berfformio mewn parau, gan symud hanner cam gyda thro mewn cylch. Mae'r ddawns wedi'i haddurno ag amrywiaeth o bas bach,[9] yn aml gyda chastushkae.
Cymru a'r Polca[golygu | golygu cod]
Ceir tonau Cymraeg ar ffurf polca megis; Ymgyrchdon y Waunlywd, Cefn-Coed Polka a, Ffidl Ffadl.[10] Ceir hefyd Y Polca Cymrei gellir ei chwarae mewn C neu mewn G.[11] Mae nifer o donau polca "Cymreig" â hanes y tu hwnt i Glawdd Offa gan deithio gyda cherddorion a phobl i Gymru.[12] Ceir felly enwau Cymraeg i polcas sydd â (sawl) enw Saesneg ac efallai ieithoedd eraill iddo. Yn eu mysg mae: Polca Llewelyn Alaw (gelwir hefyd yn: Con Cassidy’s, Con Cassidy’s Glenbeigh, The German Schottische, The International Schottische); Polca Trecynon, a Polca Cefn-Coed (gelwir hefyd yn The Backwoods, The Cefn-Coed).[13]
Dolenni allannol[golygu | golygu cod]
- 'How to Dance Polka' gwers dawnsio ar-lein ar Youtube
- Сябры ПОЛЬКА БЕЛАРУСКАЯ "Polka Belarwscaia" - Polka Belarwsieg ar raglen deledu
- Ffidl Ffadl: a Welsh polka gan Deb Chalmers ar Youtube
- Set Polcas Bob alawon polca, y rhan fwyaf o du allan i Gymru ond a gasglwyd gan Gymry
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ 1.0 1.1 "polka, n.". Oxford University Press. (accessed 11 July 2012).
- ↑ Čeněk Zíbrt (1895). Jak se kdy v Čechách tancovalo. Knihtiskárna F. Šimáček nakl. t. 334. Unknown parameter
|cite web=
ignored (help) - ↑ Nodyn:ANNO
- ↑ Nodyn:Meyers Online
- ↑ "The Bartered Bride: Five fascinating facts". Opera North. Cyrchwyd 2017-10-03.
- ↑ "Smetana's Bartered Bride Gives a Taste of the Czech Countryside (in Boston)". WBUR-FM. Cyrchwyd 2017-10-03.
- ↑ Shavyrkin M. Belarusian polka // Zvyazda: gazeta. - 15 lutag 1997. - No. 32 (23133). — P. 8.
- ↑ 8.0 8.1 Churko, Yulia Mikhailovna (1994). Vyanok of Belarusian dances. Belarus. tt. 8, 88. OCLC 52282243.
- ↑ 9.0 9.1 Polka // Ethnagraphy of Belarus: Encyclopedia / Ed.: I. P. Shamyakin (gal. ed.) and insh. - Minsk: BelSE, 1989. - S. 406
- ↑ "Three Welsh Polkas". Tudalen Facebook Berlin Ceilidh Band. 8 Gorffennaf 2020.
- ↑ "Y Polca Cymreig". Gwefan MeuCymru. Cyrchwyd 28 Mawrth 2024.
- ↑ "Polca Trecynon Polka". The Session. 2007. Cyrchwyd 28 Mawrth 2024.
- ↑ "Crasdant: Welsh Traditional Music". The Session. 2007. Cyrchwyd 28 Mawrth 2024.