Boled llithrig
| Boled llithrig Suillus luteus
| |
|---|---|
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Fungi |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Boletales |
| Teulu: | Suillaceae |
| Genws: | Suillus[*] |
| Rhywogaeth: | Suillus luteus |
| Enw deuenwol | |
| Suillus luteus | |
Math a rhywogaeth o ffwng yn nheulu'r Suillaceae yw'r Boled llithrig (Lladin: Suillus luteus; Saesneg: Slippery Jack).[1] 'Y Boledau' yw'r enw ar lafar ar y grwp mae'r ffwng yma'n perthyn iddo, ond nid yw'n derm gwyddonol. Bathwyd y gair yn 1821 (Boletus, sef 'madarchen') gan Linnaeus. Ceir enw Cymraeg arall ar y rhywogaeth hon, sef Cap tyllog llithrig. Mae'r teulu Suillaceae yn gorwedd o fewn urdd y Boletales.
Gwelir nifer o'r madarch hyn yn aml yn ffurfio cylchoed, a elwir ar lafar yn "gylchoedd Tylwyth Teg". Defnyddir y ffwng hwn wedi'i goginio mewn bwydydd a gellir ei fwyta'n amrwd. Disgrifiwyd ac enwyd y tacson yma'n wreiddiol gan y naturiaethwr enwog o Sweden, Carolus Linnaeus.
Mae'r rhywogaeth hon o ffwng i'w chael yn Ewrop, Awstralia, Asia, Affrica a Gogledd America. Fe'i ceir hefyd yn Seland Newydd.
Lliw sborau'r fadarchen hon yw brown. O ran siâp, disgrifir y capan, neu gap y fadarchen fel un amgrwm. Gelwir y rhan oddi tan y capan yn hadbilen (neu'n 'hymeniwm') a cheir sawl math: arwyneb llyfn, tegyll, chwarennau (tyllau bychan), rhychau ayb; mae gan y fadarchen hon yr hyn a elwir yn: mandyllog. O ran y broses o gymeryd maeth, fe'i disgrifir fel mycorhisa.
Ffyngau[golygu | golygu cod y dudalen]
Credir fod rhwng 2.2 a 3.8 miliwn o wahanol rywogaethau o ffwng, a'u bod yn perthyn yn nes at grwp yr anifeiliaid nag at blanhigion.[2] Gelwir yr astudiaeth o ffwng yn "feicoleg", sy'n dod o'r Groeg μύκης (mykes) sef 'madarchen'. Mae tua 120,000 o'r rhain wedi'u disgrifio gan naturiaethwyr megis Carolus Linnaeus, Christiaan Hendrik Persoon ac Elias Magnus Fries. Oherwydd mai prin iawn yw gwybodaeth gwyddonwyr am y pwnc hwn, mae tacson y ffyngau'n newid o ddydd i ddydd.[3] Credir bod oddeutu 20,000 o rywogaethau o ffyngau yng ngwledydd Prydain.
Aelodau eraill o deulu'r Suillaceae[golygu | golygu cod y dudalen]
Mae gan Boled llithrig ambell aelod arall yn y teulu hwn, gan gynnwys y canlynol:
Rhestr Wicidata:
| rhywogaeth | enw tacson | delwedd |
|---|---|---|
| Boled diferol | Suillus granulatus |  |
| Boled llarwydd | Suillus grevillei |  |
| Boled llithrig | Suillus luteus |  |
| Fuscoboletinus glandulosus | Fuscoboletinus glandulosus | |
| Psiloboletinus lariceti | Psiloboletinus lariceti | |
| Suillus plorans | Suillus plorans |  |
| Suillus sibiricus | Suillus sibiricus |  |
| Truncocolumella citrina | Truncocolumella citrina |  |
| Truncocolumella occidentalis | Truncocolumella occidentalis | |
| Truncocolumella rubra | Truncocolumella rubra |
Gweler hefyd[golygu | golygu cod y dudalen]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]
- ↑ Gwefan y Bywiadur; CELl, lle ceir enwau safonol Cymraeg. Adalwyd 21 Chwefror 2020.
- ↑ Erthygl Fungal Diversity Revisited: 2.2 to 3.8 Million Species gan Hawksworth DL ac Lücking R yn y dyddlyfr Microbiology Spectrum, cyfrol 5, rhif 4, tud. 79–95. Cyhoeddwyd Gorffennaf 2017; Microbiology Spectrum; isbn=978-1-55581-957-6
- ↑ Gwefan palaeos.com; adalwyd 21 Chwefror 2020.
Safonwyd yr enw Boled llithrig gan un o brosiectau 
. Mae cronfeydd data Llên Natur (un o brosiectau Cymdeithas Edward Llwyd) ar drwydded agored CC 4.0. Chwiliwch am ragor o wybodaeth ar y rhywogaeth hon ar wefan Llên Natur e.e. yr adran Bywiadur, a chyfrannwch er mwyn datblygu'r erthygl hon ymhellach.
| Gofal! |
|
Er bod rhai madarch yn fwytadwy, mae eraill yn fwytadwy gan rai pobl ond yn wenwyn i eraill! |