Grisial: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 09:36, 6 Hydref 2019

Grisialau o byrit haearn ar garreg o glai o Sbaen. Maint y crisial mwyaf: 31 mm o hyd a 512 gl

au wedi'u gosod mewn haenau trefnus i greu strwythur microsgopig yw grisial neu crisial (enw gwrywaidd). Mae'r haenau hyn wedi'u cyplysu i ffurfio dellt sy'n ymestyn i bob cyfeiriad.^[1]^[2] Gellir adnabod math unigol o risial yn aml oherwydd ei siâp geometrig e.e. diamwnt, halen neu bluen eira. Gelwir yr astudiaeth o grisialau, y mathau a'u ffurfiad, yn grisialeg.

Halen, NaCl: Microscopig a macroscopig

Strwythur microsgopig halen cyffredin.

Grisial macroscopig (~16cm) o halen.

Daw'r gair grisial o'r Hen Roeg κρύσταλλος (krustallos), sef "rhew"^[3]^[4]^[5]. Fe'i ceir yng ngwaith Guto'r Glyn a Lewis Glyn Cothi (Grwowndwal a grisial holl gred) yn y 15g.^[6]

Ceir amrywiaeth eang o grisialau, gan gynnwys y cewri uchod (diamwnt, halen), ond mae'r rhan fwyaf o grisialau anorganaidd yn glwstwr o grisialau (sef 'amlgrisial'), yn hytrach nag yn un grisial mawr e.e. llawer o greigiau, metalau a rhew. Ceir trydydd grŵp o solidau sef y rhai di-ffurf, amorffaidd, lle nad oes gan yr atomau unrhyw ffurf bendant e.e. gwydr, cwyr a sawl math o blastig.

Ar wahân i'r byd gwyddonol, defnyddir grisialau mewn meddygaeth amgen a defodau crefyddol, e.e. therapi grisial, a gyda gleiniau (sef crisialau i'w gwisgo ac i addurno), mewn swynion o fewn credoau fel Wica.

Image gallery

Grisialau o inswlin
Barrug: math arbennig o risial rhew
Galiwm, metal sy'n ffurfio grisialau yn eitha hawdd
Grisial o apatite (blaen a chanol) ar rhodochroit rhomb (coch), ciwbiau o fflworit (piws), cwarts a chiwbiau llwch o byrit (melynfrown)
Silicon
Grisial o galcopyrit, gyda haen o fornit drosto; maint: 1.5 cm

Cyfeiriadau

↑ Stephen Lower. "Chem1 online textbook—States of matter". Cyrchwyd 2016-09-19.
↑ Ashcroft and Mermin (1976). Solid state physics.CS1 maint: uses authors parameter (link)
↑ κρύσταλλος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library
↑ κρύος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library
↑ The American Heritage Dictionary of the English Language. Kreus. 2000. https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=crystal&submit.x=0&submit.y=0.
↑ geiriadur.ac.uk; Geiriadur Prifysgol Cymru (GPC); adalwyd 22 Ionawr 2019.

[1] Stephen Lower. "Chem1 online textbook—States of matter". Cyrchwyd 2016-09-19.

[2] Ashcroft and Mermin (1976). Solid state physics.CS1 maint: uses authors parameter (link)

[3] κρύσταλλος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library

[4] κρύος, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus Digital Library

[5] The American Heritage Dictionary of the English Language. Kreus. 2000. https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=crystal&submit.x=0&submit.y=0.

[6] riadur.ac.uk; Geiriadur Prifysgol Cymru (GPC); adalwyd 22 Ionawr 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Llinell 1: / Llinell 1: @@
+[[Delwedd:2780M-pyrite1.jpg|bawd|Grisialau o [[Pyrit haearn|byrit haearn]] ar garreg o [[clai|glai]] o [[Sbaen]]. Maint y crisial mwyaf: 31 [[mm]] o hyd a 512 gl]]au wedi'u gosod mewn haenau trefnus i greu strwythur microsgopig yw '''grisial''' neu '''crisial''' (enw gwrywaidd). Mae'r haenau hyn wedi'u cyplysu i ffurfio dellt sy'n ymestyn i bob cyfeiriad.<ref>{{cite web |title=Chem1 online textbook—States of matter |url=http://www.chem1.com/acad/webtext/states/states.html#SEC4 |author=Stephen Lower |accessdate=2016-09-19}}</ref><ref>{{cite book |authors=Ashcroft and Mermin |title=Solid state physics |year=1976}}</ref> Gellir adnabod math unigol o risial yn aml oherwydd ei [[siâp]] [[geometreg|geometrig]] e.e. [[diamwnt]], [[halen]] neu [[eira|bluen eira]]. Gelwir yr astudiaeth o grisialau, y mathau a'u ffurfiad, yn '''grisialeg'''.
-[[Delwedd:2780M-pyrite1.jpg|bawd|Grisialau o [[Pyrit haearn|byrit haearn]] ar garreg o [[clai|glai]] o [[Sbaen]]. Maint y crisial mwyaf: 31 [[mm]] o hyd a 512 g.]]
-Deunydd soled lle mae'r [[atom]]au a'r [[moleciwl]]au wedi'u gosod mewn haenau trefnus i greu strwythur microsgopig yw '''grisial''' neu '''crisial''' (enw gwrywaidd). Mae'r haenau hyn wedi'u cyplysu i ffurfio dellt sy'n ymestyn i bob cyfeiriad.<ref>{{cite web |title=Chem1 online textbook—States of matter |url=http://www.chem1.com/acad/webtext/states/states.html#SEC4 |author=Stephen Lower |accessdate=2016-09-19}}</ref><ref>{{cite book |authors=Ashcroft and Mermin |title=Solid state physics |year=1976}}</ref> Gellir adnabod math unigol o risial yn aml oherwydd ei [[siâp]] [[geometreg|geometrig]] e.e. [[diamwnt]], [[halen]] neu [[eira|bluen eira]]. Gelwir yr astudiaeth o grisialau, y mathau a'u ffurfiad, yn '''grisialeg'''.
 {{multiple image
 | align     = left