Tylwyth Teg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Pori'r hanes yn rhyngweithiol

← Cymharer â'r fersiwn gynt Cymharer â'r fersiwn dilynol →

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

GweledolCystrawen wici

Mewn-lein

Fersiwn yn ôl 23:41, 27 Chwefror 2009

Delwedd:M.L.Williams Lady-of-the-Van-Lake.JPG

Arglwyddes Llyn y Fan Fach. Llun gan M.L.Williams.

Gweler hefyd: Eglwys y Tylwyth Teg (UDA).

Defnyddir yr enw Tylwyth Teg, weithiau Bendith y Mamau yn Ne Cymru, am fodau goruwchnaturiol sy'n ymddangos yn chwedloniaeth a llên gwerin llawer gwlad, er enghraifft y banshee yn Iwerddon, y brownies yn yr Alban, y fairies ac elves yn Lloegr, a'r fée yn Ffrainc.

Efallai fod cysylltiad rhwng y chwedlau am y Tylwyth Teg â hen dduwiau a duwiesau'r Celtiaid. Yn y rhan fwyaf o'r chwedlau gwerin Cymraeg, Gwyn ap Nudd yw eu brenin. Cysylltir hwy yn aml â llynnoedd; dywedid hefyd bod criafol yn amddiffyniad rhagddynt, ac nad oeddynt yn hoffi haearn. Ceir chwedlau amdanynt o lawer rhan o Gymru; casglwyd llawer o'r rhain gan Syr John Rhŷs, Owen Wynne Jones (Glasynys) ac eraill. Ceir nifer o themâu yn y chwedlau hyn; un yw bod y Tylwyth Teg yn cyfnewid babanod dynol am eu babanod eu hunain. Thema arall yw bod meidrolyn yn ymweld â gwlad y Tylwyth Teg, weithiau yn dychwelyd oddi yno i ddarganfod bod blynyddoedd lawer wedi mynd heibio ac nad oes neb yn ei adnabod bellach.

Chwedl a gysylltir â nifer o ardaloedd yw'r un am ddyn yn priodi un o ferched y Tylwyth Teg, ar yr amod na fyddai byth yn ei tharo, neu na fyddai'n ei tharo â haearn. Yn y diwedd, yn fwriadol neu drwy ddamwain, mae'n gwneud hynny, ac mae'r ferch yn diflannu. Mae sawl fersiwn o'r chwedl hon yn gysylltiedig â llynnoedd, megis Llyn y Fan Fach yn Sir Gaerfyrddin a Llyn y Dywarchen, Rhyd Ddu. Gallai'r Tylwyth Teg roi rhoddion i bobl oedd yn eu helpu, neu gosbi'r rhai oedd yn eu croesi.

Mae'r gwaharddiad ar haearn (a halen hefyd weithiau), ynghyd â'r ffaith bod nifer o'r chwedlau yn lleoli gwlad y Tylwyth Teg dan siambrau claddu a gorseddau (bryniau isel neu hen siambrau claddu), yn arwain rhai efrydwyr i ddamcaniaethu bod y Tylwyth yn cynrychioli atgof y Celtiaid am y bobl gyn-Geltaidd, ac felly'n gysylltiad â phobloedd Oes y Cerrig.

'Bendith y Mamau' oedd yr enw ar y Tylwyth Teg yn y de, ac mae'n bosibl bod cysylltiad rhwng yr enw hwnnw â'r duwiesau Celtaidd triphlyg ac yn enwedig â'r duwiesau ym Mhrydain a Gâl a elwid yn Matres gan y Rhufeiniaid. Cedwir cof am y bodau hyn hefyd yn yr ymadroddion llafar "Bobl bach!" a "Bobl annwyl!" (ebychiad i fynegi syndod). Fel yn achos yr enwau eraill, dyma enghraifft hefyd o'r arfer mewn sawl diwylliant o beidio â chyfeirio at fodau arallfydol yn uniongyrchol.

Llyfryddiaeth

Hugh Evans, Y Tylwyth Teg (Lerpwl, 1935; 4ydd argraffiad, 1950)
John Owen Huws Y Tylwyth Teg (Gwasg Carreg Gwalch, 1987) ISBN 0-86381-073-X
Owen Wynne Jones: Straeon Glasynys, gol. Saunders Lewis (Y Clwb Llyfrau Cymraeg, 1943)

@@ Llinell 1: / Llinell 1: @@
 [[Delwedd:M.L.Williams Lady-of-the-Van-Lake.JPG|bawd|200px|Arglwyddes Llyn y Fan Fach. Llun gan M.L.Williams.]]
+:''Gweler hefyd: [[Eglwys y Tylwyth Teg]] (UDA).''
+Defnyddir yr enw '''Tylwyth Teg''', weithiau '''Bendith y Mamau''' yn Ne Cymru, am fodau goruwchnaturiol sy'n ymddangos yn [[chwedloniaeth]] a [[llên gwerin]] llawer gwlad, er enghraifft y ''banshee'' yn [[Iwerddon]], y ''brownies'' yn [[yr Alban]], y ''fairies'' ac ''elves'' yn [[Lloegr]], a'r ''fée'' yn [[Ffrainc]].
-''Mae [[Eglwys y Tylwyth Teg]] yn America ar dudalen arall.''
+Efallai fod cysylltiad rhwng y chwedlau am y Tylwyth Teg â hen dduwiau a duwiesau'r [[y Celtiaid|Celtiaid]]. Yn y rhan fwyaf o'r chwedlau gwerin Cymraeg, [[Gwyn ap Nudd]] yw eu brenin. Cysylltir hwy yn aml â llynnoedd; dywedid hefyd bod [[criafolen|criafol]] yn amddiffyniad rhagddynt, ac nad oeddynt yn hoffi [[haearn]]. Ceir chwedlau amdanynt o lawer rhan o Gymru; casglwyd llawer o'r rhain gan Syr [[John Rhŷs]], [[Owen Wynne Jones (Glasynys)]] ac eraill. Ceir nifer o themâu yn y chwedlau hyn; un yw bod y Tylwyth Teg yn cyfnewid babanod dynol am eu babanod eu hunain. Thema arall yw bod meidrolyn yn ymweld â gwlad y Tylwyth Teg, weithiau yn dychwelyd oddi yno i ddarganfod bod blynyddoedd lawer wedi mynd heibio ac nad oes neb yn ei adnabod bellach.
-Defnyddir yr enw '''Tylwyth Teg''', weithiau '''Bendith y Mamau''' yn y de, am fodau goruwchnaturiol sy'n ymddangos yn [[chwedloniaeth]] a [[llên gwerin]] llawer gwlad, er enghraifft ''banshee'' yn [[Iwerddon]], ''brownies'' yn [[yr Alban]], ''fairies'' ac ''elves'' yn [[Lloegr]], ''fee'' yn [[Ffrainc]].
-Efallai fod cysylltiad rhwng y chwedlau am y Tylwyth Teg â hen dduwiau a duwiesau'r [[y Celtiaid|Celtiaid]]. Yn ôl y fersiwn Gymraeg, [[Gwyn ap Nudd]] oedd eu brenin. Cysylltir hwy yn aml â llynnoedd; dywedid hefyd bod [[criafolen|criafol]] yn amddiffyniad rhagddynt, ac nad oeddynt yn hoffi [[haearn]]. Ceir chwedlau amdanynt o lawer rhan o Gymru; casglwyd llawer o'r rhain gan Syr [[John Rhŷs]], [[Owen Wynne Jones (Glasynys)]] ac eraill. Ceir nifer o themâu yn y chwedlau hyn; un yw bod y Tylwyth Teg yn cyfnewid babanod dynol am eu babanod eu hunain. Thema arall yw bod meidrolyn yn ymweld â gwlad y Tylwyth Teg, weithiau yn dychwelyd oddi yno i ddarganfod bod blynyddoedd lawer wedi mynd heibio ac nad oes neb yn ei adnabod bellach.
 Chwedl a gysylltir â nifer o ardaloedd yw'r un am ddyn yn priodi un o ferched y Tylwyth Teg, ar yr amod na fyddai byth yn ei tharo, neu na fyddai'n ei tharo â [[haearn]]. Yn y diwedd, yn fwriadol neu drwy ddamwain, mae'n gwneud hynny, ac mae'r ferch yn diflannu. Mae sawl fersiwn o'r chwedl hon yn gysylltiedig â llynnoedd, megis [[Llyn y Fan Fach]] yn [[Sir Gaerfyrddin]] a [[Llyn y Dywarchen, Rhyd Ddu|Llyn y Dywarchen]], [[Rhyd Ddu]]. Gallai'r Tylwyth Teg roi rhoddion i bobl oedd yn eu helpu, neu gosbi'r rhai oedd yn eu croesi.
@@ Llinell 11: / Llinell 10: @@
 Mae'r gwaharddiad ar haearn (a [[halen]] hefyd weithiau), ynghyd â'r ffaith bod nifer o'r chwedlau yn lleoli gwlad y Tylwyth Teg dan [[cromlech|siambrau claddu]] a [[gorsedd]]au (bryniau isel neu hen siambrau claddu), yn arwain rhai efrydwyr i ddamcaniaethu bod y Tylwyth yn cynrychioli atgof y Celtiaid am y bobl gyn-Geltaidd, ac felly'n gysylltiad â phobloedd [[Oes y Cerrig]].
-'''Bendith y Mamau''' oedd yr enw ar y Tylwyth Teg yn y de, ac mae'n bosibl bod cysylltiad rhwng yr enw hwnnw â'r [[duwies]]au Celtaidd triphlyg ac yn enwedig â'r duwiesau ym Mhrydain a [[Gâl]] a elwid yn ''[[Matres|Matres]]'' gan y [[Rhufeiniaid]]. Cedwir cof am y bodau hyn hefyd yn yr ymadroddion llafar "Bobl bach!" a "Bobl annwyl!" (ebychiad i fynegi syndod). Fel yn achos yr enwau eraill, dyma enghraifft hefyd o'r arfer mewn sawl diwylliant o beidio â chyfeirio at fodau [[arallfyd]]ol yn uniongyrchol.
+'Bendith y Mamau' oedd yr enw ar y Tylwyth Teg yn y de, ac mae'n bosibl bod cysylltiad rhwng yr enw hwnnw â'r [[duwies]]au Celtaidd triphlyg ac yn enwedig â'r duwiesau ym Mhrydain a [[Gâl]] a elwid yn ''[[Matres|Matres]]'' gan y [[Rhufeiniaid]]. Cedwir cof am y bodau hyn hefyd yn yr ymadroddion llafar "Bobl bach!" a "Bobl annwyl!" (ebychiad i fynegi syndod). Fel yn achos yr enwau eraill, dyma enghraifft hefyd o'r arfer mewn sawl diwylliant o beidio â chyfeirio at fodau [[arallfyd]]ol yn uniongyrchol.
 ==Llyfryddiaeth==
@@ Llinell 18: / Llinell 17: @@
 *Owen Wynne Jones: ''Straeon Glasynys'', gol. Saunders Lewis (Y Clwb Llyfrau Cymraeg, 1943)
+[[Categori:Creaduriaid mytholegol]]
+[[Categori:Llên gwerin]]
 [[Categori:Llên gwerin Cymru]]