Torth goch
| Torth goch Hypholoma lateritium
| |
|---|---|
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Fungi |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Agaricales |
| Teulu: | Strophariaceae |
| Genws: | Hypholoma[*] |
| Rhywogaeth: | H. lateritium |
| Enw deuenwol | |
| Hypholoma lateritium (Schaeff.) P. Kumm. | |
| Cyfystyron | |
|
Agaricus carneolus Batsch (1783) | |
Math a rhywogaeth o ffwng yn nheulu'r Strophariaceae yw'r Torth goch (Lladin: Hypholoma lateritium; Saesneg: Brick Tuft).[1] Y Torthau yw'r enw ar lafar ar y grwp mae'r ffwng yma'n perthyn iddo, ond nid yw'n derm gwyddonol. Lluosog torth (o fara) yw 'torthau', gair a gofnodir yn gyntaf yn y 9g. Mae'r teulu Strophariaceae yn gorwedd o fewn urdd yr Agaricales.
Mae'r rhywogaeth hon o ffwng i'w chael yn Ewrop a Gogledd America ac yn llawer prinach nac aelodau eraill o'r teulu.
Yn Ewrop mae'r Torth goch yn aml yn cael ei ystyried yn anfwytadwy neu hyd yn oed yn wenwynig, ond yn UDA a Japan mae'n debyg ei fod yn ffwng bwytadwy poblogaidd. Un rheswm dros ei osgoi, fodd bynnag, yw'r posibilrwydd o ddryswch gyda Galerina marginata neu H. fasciculare dwy rywogaeth tebyg iawn.
Lliw sborau'r fadarchen hon yw brown. O ran siâp, disgrifir y capan, neu gap y fadarchen fel un hanner sfferig. Gelwir y rhan oddi tan y capan yn hadbilen (neu'n 'hymeniwm') a cheir sawl math: arwyneb llyfn, tegyll, chwarennau (tyllau bychan), rhychau ayb; mae gan y fadarchen hon yr hyn a elwir yn: tegyll. O ran y broses o gymeryd maeth, fe'i disgrifir fel maethiad saproffytig.
Ffyngau[golygu | golygu cod]
Credir fod rhwng 2.2 a 3.8 miliwn o wahanol rywogaethau o ffwng, a'u bod yn perthyn yn nes at grwp yr anifeiliaid nag at blanhigion.[2] Gelwir yr astudiaeth o ffwng yn "feicoleg", sy'n dod o'r Groeg μύκης (mykes) sef 'madarchen'. Mae tua 120,000 o'r rhain wedi'u disgrifio gan naturiaethwyr megis Carolus Linnaeus, Christiaan Hendrik Persoon ac Elias Magnus Fries. Oherwydd mai prin iawn yw gwybodaeth gwyddonwyr am y pwnc hwn, mae tacson y ffyngau'n newid o ddydd i ddydd.[3] Credir bod oddeutu 20,000 o rywogaethau o ffyngau yng ngwledydd Prydain.
Aelodau eraill o deulu'r Strophariaceae[golygu | golygu cod]
Mae gan Torth goch ambell aelod arall yn y teulu hwn, gan gynnwys y canlynol:
Rhestr Wicidata:
| rhywogaeth | enw tacson | delwedd |
|---|---|---|
| Cap maes tywyll | Cyclocybe erebia |  |
| Cap maes y poplys | Cyclocybe aegerita |  |
| Cap maes y poplys | Cyclocybe cylindracea | |
| Crassisporium chilense | Crassisporium chilense | |
| Crassisporium funariophilum | Crassisporium funariophilum | |
| Crassisporium squarrulosum | Crassisporium squarrulosum | |
| Cyclocybe parasitica | Cyclocybe parasitica |  |
| Dryophila squarrosa | Dryophila squarrosa | |
| Phaeonematoloma lapponicum | Phaeonematoloma lapponicum | |
| Phaeonematoloma myosotis | Phaeonematoloma myosotis |
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Gwefan y Bywiadur; CELl, lle ceir enwau safonol Cymraeg. Adalwyd 21 Chwefror 2020.
- ↑ Erthygl Fungal Diversity Revisited: 2.2 to 3.8 Million Species gan Hawksworth DL ac Lücking R yn y dyddlyfr Microbiology Spectrum, cyfrol 5, rhif 4, tud. 79–95. Cyhoeddwyd Gorffennaf 2017; Microbiology Spectrum; isbn=978-1-55581-957-6
- ↑ Gwefan palaeos.com; adalwyd 21 Chwefror 2020.
Safonwyd yr enw Torth goch gan un o brosiectau 
. Mae cronfeydd data Llên Natur (un o brosiectau Cymdeithas Edward Llwyd) ar drwydded agored CC 4.0. Chwiliwch am ragor o wybodaeth ar y rhywogaeth hon ar wefan Llên Natur e.e. yr adran Bywiadur, a chyfrannwch er mwyn datblygu'r erthygl hon ymhellach.