Mary Barbour

Oddi ar Wicipedia
Mary Barbour
Ganwyd22 Chwefror 1875 Edit this on Wikidata
Kilbarchan Edit this on Wikidata
Bu farw2 Ebrill 1958 Edit this on Wikidata
Southern General Hospital Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Yr Alban Yr Alban
Galwedigaethynad, gwleidydd Edit this on Wikidata
Swyddcynghorydd, ynad heddwch Edit this on Wikidata
Plaid Wleidyddoly Blaid Lafur Edit this on Wikidata
Mary Barbour o 'The Vote' 1924-12-12

Roedd Mary Barbour (née Rough) (20 Chwefror 1875 – 2 Ebrill 1958) yn actifydd gwleidyddol o'r Alban, cynghorydd lleol, beili ac ynad. Roedd ganddi gysylltiad agos â mudiad Red Clydeside ar ddechrau'r 20g ac yn hysbys am ei rôl fel prif drefnydd menywod Govan a gymerodd ran yn streiciau rhent 1915.[1]

Bywyd[golygu | golygu cod]

Ganwyd Barbour ar 20 Chwefror 1875 yn 37 New Street, Kilbarchan i Jean Gavin a James Rough, y trydydd o saith o blant. Mynychodd Barbour ysgol nes ei bod yn bedair ar ddeg oed. Ym 1887, symudodd y teulu i bentref Elderslie ac enillodd hi waith fel gweithiwr tecstilau, gan ddod yn argraffydd carped yn y pen draw. Ar 28 Awst 1896, priododd y peiriannydd David Barbour (2 Mai 1873 - 13 Tachwedd 1957) yn Wallace Place, Elderslie. Erbyn cyfrifiad 1901, roedd y cwpl wedi ymgartrefu yn Govan yn 5 Macleod Street, lle roeddent yn byw gyda'u mab James.[2] Erbyn cyfrifiad 1911, roedd y teulu, gan gynnwys mab arall William, wedi symud i 43 Ure Street (Uist Street erbyn hyn).[3]

Yn 1933 symudodd Barbour i dŷ cyngor,34 Cromdale Street yn Drumoyne, Glasgow lle bu hi'n byw hyd at ei marwolaeth.[4] Bu farw'r flwyddyn ar ôl ei gŵr David yn 83 oed yn ysbyty 'Southern General', Glasgow, a chynhaliwyd ei hangladd yn Amlosgfa Craigton yn Cardonald, ger Govan.

Gweithgareddau wleidyddol[golygu | golygu cod]

Daeth Barbour yn weithgar yn wleidyddol ar ôl ymuno a dod yn aelod gweithgar o Urdd Cydweithredol Kinning Park. Dechreuodd ei hactifiaeth wleidyddol o ddifrif wrth iddi arwain Cymdeithas Tai Merched De Govan yn ystod streiciau rhent Glasgow ym 1915. Drefnodd bwyllgorau tenantiaid a ymwrthedd yn erbyn troi allan. Daeth y protestwyr yn adnabyddus fel "Mrs Barbour's Army", ac roeddent yn cynnwys Agnes Dollan, Helen Crawfurd, Mary Laird, a Mary Jeff.

Women's Peace Crusade[golygu | golygu cod]

Roedd Barbour yn un o sylfaenwyr y Woman's Peace Crusade (WPC) yng "Nghynhadledd Mawr Heddwch y Merched" ym mis Mehefin 1916, gyda Helen Crawfurd ac Agnes Dollan.[5]

Bu'r WPC yn ymgyrchu trwy gydol Mehefin a Gorffennaf 1916 i negodi setliad heddwch i'r Rhyfel Byd Cyntaf. Fe wnaethant hyn yn bennaf trwy gyfarfodydd awyr agored yn Glasgow, Clydeside a Chaeredin. Daeth y posibilrwydd o setliad wedi'i negodi yn llai tebygol gyda ffurfio llywodraeth glymblaid newydd ym mis Rhagfyr 1916, dan arweiniad Lloyd George.[6]

Roedd Chwyldro Rwsia a Gwrthryfel Pasg Iwerddon yn gatalydd ar gyfer gweithrediaeth heddwch o'r newydd yn yr Alban, gan gynnwys gwaith y WPC.[7][8] Daeth dathliad Calan Mai 1917 â 70,000 o bobl at ei gilydd yn Glasgow Green. Roedd gweithredwyr heddwch benywaidd, gan gynnwys Barbour, Dollan a Mary Burns Laird, yn amlwg ymhlith y siaradwyr. Ysbrydolodd y math hwn o weithgaredd ail-lansiad Croesgad Heddwch y Merched ym mis Gorffennaf 1917. Digwyddodd hyn ar Glasgow Green a gwelwyd 10,000 o bobl yn cymryd rhan.[9] Yna sefydlwyd canghennau eraill y WPC ledled yr Alban, de Cymru a Lloegr. Parhaodd eu hymgyrch tan ddiwedd y Ryfel Byd Cyntaf.[10]

Gyrfa wleidyddol[golygu | golygu cod]

Effemera etholiad Govan Fairfield

Ym 1920, safodd Barbour fel yr ymgeisydd Llafur ar gyfer ward Fairfield yn Govan, ac fe’i hetholwyd i Gyngor Tref Glasgow, gan ddod yn un o gynghorwyr benywaidd cyntaf y ddinas. Er bod Barbour yn aml yn cael ei gredydu fel 'y cynghorydd Llafur benywaidd gyntaf yng Nglasgow',[5] nid yw hyn yn wir. Dim ond un o grŵp arloesol o bum menyw a etholwyd ym 1920 oedd Barbour. Roedd y grwp yma yn cynnwys Eleanor Stewart (Maryhill), Jessica Baird-Smith, Mary Bell a Mary Anderson Snodgrass.[11] Mae'n ymddangos bod y camsyniad ynghylch Barbour fel y cynghorydd Llafur benywaidd gyntaf yn tarddu o llyfr Patrick Dollan am Gymdeithas Gydweithredol Kinning Park, a gyhoeddwyd ym 1923. Wrth sefyll yn yr etholiad nododd Barbour fod dyfodiad ymgeisydd benywaidd yn cael ei ystyried yn warthus gan rai dynion, ond roedd yn dadlau bod angen cynghorwyr benywaidd i fynd i’r afael â materion a oedd yn effeithio ar fenywod a phlant.[12]

O 1924 i 1927 roedd Barbour yn un o'r merched cyntaf y Glasgow Corporation i gwasanaethu fel Beili , ochr yn ochr â Mary Bell [13] . Fe'i penodwyd yn un o'r ynadon benywaidd cyntaf yn Glasgow. a fe'i penodwyd yn Ynad Heddwch dros Ddinas Glasgow ym mis Ionawr 1928 [14] .

Rôl wrth ddarparu gwasanaethau iechyd a lles[golygu | golygu cod]

O 1925, roedd Barbour yn Gadeirydd Clinig Lles a Chynghori Merched Glasgow.[1] Siaradodd ym mis Awst 1926 ar gyfer agoriad clinig mewn siop yn Govan Road, sef y safle cyntaf i cynnig cyngor ar reoli genedigaeth yn yr Alban.[15] Yn dilyn hynny, symudodd y clinig i 123 Montrose Street, Glasgow yn ystod 1932.[16]

Ym mis Tachwedd 1926, mynychodd Barbour agoriad Clinig Lles Plant West Govan [17] Mae'r adeilad hwn, yn 20 Arklet Street, Govan, yn parhau i gael ei ddefnyddio gan NHS Greater Glasgow a Clyde fel Clinig Elderpark.

Yn ystod ei chyfnod fel cynghorydd a beili, bu’n gweithio’n ddi-baid ar ran pobl dosbarth gweithiol ei hetholaeth, gan wasanaethu ar nifer o bwyllgorau yn ymwneud â darparu gwasanaethau iechyd a lles, a hyd yn oed ar ôl iddi ymddeol yn 1931, cadwodd ei chysylltiad â’r maes hwn.

Dylanwad a chydnabyddiaeth[golygu | golygu cod]

Cerflun[golygu | golygu cod]

Cerflun i goffáu Mary Barbour, Govan Cross, Glasgow. Golygfa o'r tu blaen.

Yn 2011, comisiynodd Llyfrgell Merched Glasgow 21 o weithiau celf fel rhan o'u dathliadau pen-blwydd yn 21 oed. Dewisodd yr artist o Glasgow, Sharon Thomas, ddarlunio heneb ddamcaniaethol i Barbour yn Govan.[18] Fe wnaeth y gwaith ennyn diddordeb mewn cerflun go iawn o Barbour, a arweiniodd yn 2013 at greu Cymdeithas Cofiwch Mary Barbour, a ymgyrchodd dros gerflun. Llwyddodd yr ymgyrch i ennyn cefnogaeth gan Gyngor Dinas Glasgow, Nicola Sturgeon, Senedd yr Alban ac Alex Ferguson.[19]

Ym mis Medi 2015 roedd pum cerflunydd ar y rhestr fer i gynhyrchu maquette i gyfleu eu gweledigaeth o gerflun addas. Trefnwyd i arddangosiadau cyhoeddus o'r set o bum maquetet gael eu cynnal rhwng mis Tachwedd 2015 a mis Chwefror 2016, mewn gwahanol leoliadau gan ddechrau yn Sefydliad Pearce yn Govan. Dewiswyd y cerflunydd Andrew Brown i gerflunio’r cerflun ym mis Chwefror 2016.[20]

Er ei fod wedi sicrhau tua £56,000 trwy roddion cyhoeddus, tua hanner yr arian roedd angen i adeiladu’r cerflun, gwrthodwyd cais yr RMBA i Creative Scotland ym mis Tachwedd 2015 ar sail diffyg ymddangosiadol o ymgysylltu â’r gymuned.[21] Er mwyn cwrdd â'r diffyg a chodi'r arian i gwblhau'r prosiect, cynlluniodd yr RMBA sawl digwyddiad gan gynnwys cyngerdd gala i'w gynnal yn yr Old Fruitmarket yn Glasgow.[22]

Cwblhawyd y cerflun yn 2017 a’i ddadorchuddio ym mis Mawrth 2018.[23]

Murlun Bar Clutha[golygu | golygu cod]

Mae Mary Barbour yn un o ddwy fenyw sydd wedi'u cynnwys ym murlun Clutha Bar, ac mae ei delwedd yn seiliedig ar y ffotograff ohoni yng ngwisg Bailie, c.1924. Bar Clutha oedd safle damwain hofrennydd Glasgow ar 29 Tachwedd 2013. Mae'r murlun, a gydlynir gan Art Pistol, yn cynnwys gwaith gan nifer o artistiaid gan gynnwys Bob McNamara, a elwir hefyd yn Rogue One, a Danny McDermott, a elwir yn EJEK.[24] Mae'r murlun yn talu gwrogaeth i hanes yr ardal, ac yn dangos amrywiaeth o bobl sydd wedi ymweld â'r lleoliad hwn.

  • Ochr orllewinol Murlun Bar Clutha, Glasgow
    Ochr orllewinol Murlun Bar Clutha, Glasgow
  • Mary Barbour c.1924 yng ngwisg Baillie
    Mary Barbour c.1924 yng ngwisg Baillie

Plac Glas yn Linthouse[golygu | golygu cod]

Plac Glas Mary Barbour, 10 Hutton Drive, Linthouse

Ym mis Tachwedd 2015, gosododd Cymdeithas Tai Linthouse blac glas yn 10 Hutton Drive, Linthouse, Glasgow i goffáu Mary Barbour a'i gweithredoedd, a gweithredoedd llawer o fenywod eraill, yn ystod Streiciau Rhent Glasgow yn 1915.[25][26] .

Mae testun y plac yn disgrifio Barbour fel "Diwygiwr Cymdeithasol, Arweinydd Streic Rhent, Crusader Heddwch Merched a Chynghorydd Menywod Arloesol", ac mae'n cynnwys dyfyniad o lyfr William Gallacher 'Revolt on the Clyde'.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ 1.0 1.1 Audrey Canning, ‘Barbour, Mary (1875–1958)’, Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004; online edn, May 2006 accessed 14 Feb 2014
  2. ↑ 1901 Census (646/2 69/ 38) Retrieved 2018-03-21.
  3. ↑ 1911 Census (646/2 47/ 17) Retrieved 2018-03-07.
  4. ↑ Glasgow Electoral Registers, 1857-1962.
  5. ↑ 5.0 5.1 The Biographical Dictionary of Scottish Women. Edinburgh: Edinburgh University Press. 2007. t. 29. ISBN 9780748632930.
  6. ↑ Duncan, Robert (2015). Objectors and Resisters: opposition to conscription and war in Scotland 1914 - 18. Common Print. tt. 135, 136. ISBN 9780993096518.
  7. ↑ Taudevin, A J (2015). Mrs Barbour's Daughters. Oberon Modern Plays. t. 67. ISBN 9781783199846.
  8. ↑ Duncan, Robert (2015). Objectors and Resisters: opposition to conscription and war in Scotland 1914 - 18. Common Print. tt. 136, 137. ISBN 9780993096518.
  9. ↑ Duncan, Robert (2015). Objectors and Resisters: opposition to conscription and war in Scotland 1914 - 18. Common Print. tt. 137, 138. ISBN 9780993096518.
  10. ↑ Smyth, J J (2000). Labour in Glasgow 1896 - 1936: socialism, suffrage, sectarianism. Tuckwell Press. t. 177. ISBN 186232137X.
  11. ↑ Burness, Catriona (2015). Gall, Gregor; Phillips, Jim. eds. "Remember Mary Barbour". Scottish Labour History (The Scottish Labour History Society) 50: 90. ISSN 1472-6041.
  12. ↑ Baxter, Kenneth (November 2013). "‘The Advent of a Woman Candidate Was Seen . . . As Outrageous’: Women, Party Politics and Elections in Interwar Scotland and England". Journal of Scottish Historical Studies 33 (2): 268. http://www.euppublishing.com/doi/pdfplus/10.3366/jshs.2013.0079. Adalwyd 15 May 2020.
  13. ↑ Lenton, Lilian (12 Dec 1924). "Bailie Barbour of Glasgow". The Vote.
  14. ↑ "New JPs for City of Glasgow". The Scotsman. 3 Jan 1928.
  15. ↑ "Birth Control Local Clinic Opens for Married Women". The Govan Press. 1926-08-13.
  16. ↑ Kelly's Directory of Glasgow. Kelly’s Directories Ltd. 1933.
  17. ↑ "New Clinic for West Govan". The Govan Press. 1926-11-26.
  18. ↑ McMeekin, Elizabeth (9 March 2012). "New artwork to celebrate the life of Govan heroine". The Herald. Cyrchwyd 6 January 2018.
  19. ↑ "Sir Alex Ferguson supports fund for Mary Barbour statue". BBC News. Cyrchwyd 2016-01-09.
  20. ↑ Rodger, Hannah (22 February 2016). "Sculptor Andrew Brown selected as winner of contest to celebrate Glasgow rent strikes heroine". The Sunday Herald. Cyrchwyd 6 January 2018.
  21. ↑ Tufft, Ben (29 November 2015). "Anger as Creative Scotland snubs statue to feminist icon Mary Barbour". The Herald. Herald & Times Group. Cyrchwyd 10 January 2016.
  22. ↑ Wilson, Caroline (27 December 2015). "Glasgow to host major gala concert to celebrate the life of social reformer Mary Barbour". Evening Times. Herald & Times Group. Cyrchwyd 10 January 2016.
  23. ↑ "Statue to social pioneer Mary Barbour unveiled in Glasgow". STV News. 8 March 2018. Cyrchwyd 8 March 2018.
  24. ↑ Weldon, Victoria (23 May 2015). "Famous faces immortalised on the walls of the Clutha". The Herald. Cyrchwyd 10 January 2016.
  25. ↑ Wilson, Caroline (14 November 2015). "Tribute to fearless Mary Barbour, the rent strike heroine". Evening Times. Cyrchwyd 1 November 2019.
  26. ↑ "Linthouse honours housing pioneer". Scottish Housing News. 17 November 2015. Cyrchwyd 1 November 2019.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Mary_Barbour&oldid=11718956"